سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز؛ شهر مشهد مهم‌ترین قطب زیارتی و کانون اصلی گردشگری مذهبی و زیارت در ایران که میزبان ۸۹ ملیت گوناگون است و نقش مهمی در تعمیق و بهبود کیفیت زیارت داشته است. با تکیه بر همین ویژگی‌هاست که مسئولان امر بر جنبه جهانی مشهدالرضا (ع) پافشاری دارند.
شهر امام رضا (ع) میعادگاه گردشگران ادیان مختلف است، زیرا فقط شیعیان به مشهد نمی‌آیند، بلکه پیروان ادیان و مذاهب مختلف برای دیدن این شهر و لمس ویژگی‌های خاصی آن، مقصدی مقدس به نام مشهد را برای سفر برمی‌گزینند.
کلان‌شهر مشهد علاوه بر ظرفیت‌های بالفعلی که دارد، می‌تواند محملی اثربخش بر عوامل فرهنگی و اجتماعی‌ای باشد که به توسعه گردشگری زیارت کمک می‌کند. در گزارش پیش‌رو که در روز‌های دهه کرامت تهیه شده است، با دانشجویان غیرایرانی ساکن مشهد درباره جهانی بودن مشهدالرضا (ع) گفتگو کرده‌ایم.
عبدا... الشیخ عبدا... دانشجوی مقطع دکتری در رشته برق دانشگاه فردوسی مشهد است. او می‌گوید: مشهد برای مسلمانان و محبان اهل بیت (ع) شهر مقدسی است و به دلیل اینکه مدفن مطهر حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) در اینجاست، برای مردم منطقه و مسلمانان جهان جنبه بین‌المللی دارد. از همین رو، این شهر مقدس به همه مسلمانان تعلق دارد.
این دانشجوی سوری بیان می‌کند: در مدت شش سال حضورم در مشهد، شاهد رفت‌وآمد برادران و خواهران زیادی از نقاط مختلف جهان اسلام بودم. در این شهر با دوستان زیادی از کشور‌های مختلف از جمله تونس، الجزایر، افغانستان، پاکستان، بحرین، کویت، نیجریه، عراق، عربستان، مصر، سوریه و لبنان آشنا شدم.
او بر این باور است که مشهد یک شهر مذهبی و بین المللی است، زیرا مهمانان خارجی زیادی به آن آمدوشد دارند. الشیخ عبدا... اضافه می‌کند: باید بدانیم شهر مشهد مقدس توانسته است از دو طریق به سمت بین‌المللی شدن حرکت کند: اول اینکه توانسته است صرف نظر از مشکلات و روابط سیاسی، میزبان زائرانی از کشور‌های مختلف باشد، دوم صرف نظر از مذهب و دین و از طریق علم و جذب دانشجو توانسته است جوانان جهان اسلام را آموزش دهد.
اینجا دانشگاه انسانیت و مشهد شهری برای کل انسان‌هاست. خدا را شکر ما توانستیم از امکانات علمی در همسایگی، ولی نعمتمان علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) استفاده کنیم.
به گفته این دانشجوی خارجی ساکن مشهد، حوزه علمیه و دانشگاه این کلان‌شهر نامی بلندآوازه دارند و کنفرانس‌های معتبری در عرصه بین‌الملل برگزار کرده‌اند.
او با بیان اینکه به خاطر دارد پیش از همه‌گیری کرونا، حتی دانشجویانی از اروپا و آمریکا در اینجا حضور داشتند ادامه می‌دهد: دانشگاه فردوسی مشهد مهم‌ترین دانشگاه این شهر مقدس است و از ۲۳ کشور مختلف پذیرش دانشجو دارد. اکنون بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ دانشجوی خارجی در این دانشگاه مشغول به تحصیل هستند.
علی عمران دانشجوی رشته تفسیر و علوم قرآن در مقطع کارشناسی ارشد و اهل پاکستان است. او که در جامعة‌المصطفی‌العالمیه مشغول تحصیل است می‌گوید: ما هم در منطقه «دانشگاه جامع اسلامی» داریم. تقریبا از ۳۵ کشور دنیا در آنجا تحصیل می‌کنند، اما دروسی که تدریس می‌کنند از مکتب سنی‌ها و وهابی‌هاست.
البته من در آن دانشگاه هم تحصیل کرده‌ام، اما برای ما شیعیان که می‌خواهیم علوم آل‌محمد (ص) را یاد بگیریم، وجود شهر‌های مشهد، قم و نجف مزیت است.
به باور این دانشجوی غیرایرانی، مشهد از جنبه دانشگاهی، بعد بین‌المللی پیدا کرده است، چنان‌که با ذکر یک مصداق می‌گوید: یکی از استادان ما در مقطع دکتری از دانشگاه رضوی فارغ‌التحصیل شده است و اکنون در اسلام‌آباد تدریس می‌کند؛ بنابراین کسانی که در اینجا درس می‌خوانند مبلغ بین‌المللی مشهد در کشور خودشان می‌شوند.
«مناسب‌ترین راه برای پاسخ به این سؤال این است که تعریف و شاخص شهر‌های جهانی را بدانیم. آن وقت با تطبیق آن شاخص‌ها با شهر موردنظر، می‌توانیم بگوییم شهری جهانی است یا خیر. اگر متوجه شدیم آن شهر در دسته شهر‌های جهانی نیست، می‌توانیم با شناخت ویژگی شهر‌های جهانی، نقشه راه برای رسیدن به جهانی شدن را تهیه کنیم.»
این چند سطر دیدگاه سلیمان سلیمان، دانشجوی خارجی دیگری، است که در دانشگاه رضوی مشغول به تحصیل است.
به گفته او، طبقه‌بندی شهر‌ها در دنیای امروز به معیار‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و زیرساختی بستگی دارد. یک شهر در صورتی می‌تواند به یک شهر جهانی تبدیل شود که دارای ویژگی‌های متمایزی در همه یا دست‌کم برخی از زمینه‌های ذکرشده باشد. البته باید توجه داشت که ارزیابی شهر‌های امروزی به‌عنوان شهر‌های جهانی اغلب به جنبه اقتصادی این شهر‌ها بستگی دارد.
سلیمان می‌گوید: درباره مشهد، واضح است که وجه تمایز آن، جنبه فرهنگی‌مذهبی آن و وجود بارگاه مطهر امام رضا (ع) است. تعداد زیادی از اتباع کشور‌های دیگر با هدف زیارت مضجع این امام به مشهد می‌آیند. بیشتر این جمعیت نیز شیعیان هستند. از سویی، اتباع کشور‌هایی که در همسایگی ایران هستند به دلیل شرایط موجود در آن کشور‌ها به این شهر مهاجرت کرده‌اند. این دانشجو باور دارد وقتی می‌خواهیم مشهد را از نظر جهانی بودن بررسی کنیم، باید به جنبه فرهنگی این شهر که یکی از قطب‌های تشیع در جهان اسلام محسوب می‌شود توجه کنیم.
الشیخ عبدا... بیان می‌کند شک ندارد شهر مشهد روز‌به‌روز بین‌المللی‌تر می‌شود و ادامه می‌دهد: امیدوارم ارتباطاتی بین رسانه‌های داخلی در ایران با کشور‌های عربی، همسایه و بین‌المللی برقرار شود که از این طریق، چهره واقعی و دور از سیاه‌نمایی و خراب‌کاری که در رسانه‌های غربی می‌خواهند از مشهد ایجاد کنند، به‌درستی تبیین شود.
به نظر من، باید از فرصت حضور زائران خارجی در این شهر استفاده و شهر مقدس مشهد و تفاوتی که با دیگر شهر‌ها دارد را از زبان زوار و دانشجویان غیرایرانی به‌خوبی معرفی کنند. وظیفه شما در این ایام این است که واقعیت شهر مقدس را از لحاظ فرهنگی، مذهبی، علمی و حتی صنعتی نمایش بدهید.
زینب آزاد دانشجوی رشته کلام اسلامی است و در دو سال گذشته با تکیه بر آنچه در زمینه علوم اسلامی (تفسیر، نهج‌البلاغه و...) آموخته است، برای فراگیران مؤسسه‌ای در پاکستان، تدریس برخط دارد. به نظر او بین‌المللی بودن شهر‌ها دو وجه دارد: نخست فعالیت‌هایی که در آن شهر صورت می‌گیرد، دوم افرادی که از کشور‌های مختلف به آنجا رفت‌وآمد دارند.
سپس ادامه می‌دهد: گاهی می‌گوییم شهری بین‌المللی است، چون افرادی از نقاط مختلف جهان به آنجا رفت‌وآمد دارند. اگر از این زاویه به مشهد نگاه کنیم، درست است و مشهد یک شهر بین‌المللی است.
گاهی نیز می‌گوییم فعالیت‌های بین‌المللی در آن شهر انجام می‌شود که در این زمینه هم اقدامات آستان قدس رضوی گسترده‌تر شده است. برای نمونه، برنامه‌های مختلفی به زبان‌های مختلف تهیه می‌کنند و کتاب‌هایی به زبان‌های مختلف ترجمه می‌شود.
از این منظر هم مشهد شهری بین‌المللی محسوب می‌شود، اما فکر می‌کنم به طور مشخص درباره موضوع فرهنگ رضوی کار نشده است. منظور از فرهنگ رضوی پژوهش‌هایی مرتبط با موضوع امام رضا (ع)، اصحاب ایشان، زیارت و سادات رضوی است یا پژوهش‌هایی که درباره «خراسان فرهنگی» انجام شده است.
«محله‌موزه» وین یک منطقه فرهنگی بزرگ با ساختمان‌های جدید است که بیش از چهل مؤسسه فرهنگی و نمایشگاه هنری در خود جای داده است. این مجموعه در سال اول تأسیس توانست ۲ میلیون بازدیدکننده جذب کند. این نمونه‌ها نشان می‌دهند ابنیه و فعالیت‌های فرهنگی می‌توانند به‌خوبی نیروی محرکه‌ای برای رونق بخشیدن به گردشگری شهری و بین‌المللی‌تر شدن شهر‌ها باشند.
با تکیه بر همین مثال، سلیمان، دانشجوی سوری ساکن مشهد، پرسشی مطرح می‌کند: آیا شهر مشهد توانسته است از فرصت وجود حرم مطهر رضوی برای تبدیل شدن به یک شهر جهانی استفاده کند؟ پاسخ او چنین است: در مجموع، مشهد تا تبدیل شدن به یک شهر جهانی فاصله زیادی دارد. بهتر است برای تقویت مشهد، ابتدا در سطح منطقه برای تبدیل شدن به یک شهر منطقه‌ای تلاش شود، سپس درباره مسئله جهانی شدن فکر کرد.
او برای اثبات گفته خود مثال‌ها و شواهدی ذکر می‌کند و ادامه می‌دهد: حضور تعدادی از دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های فردوسی، امام رضا (ع) و ... کفایت نمی‌کند که مشهد را بین‌المللی بنامیم، زیرا اکنون این شهر پایگاه سازمان یا مؤسسه‌ای بین‌المللی اعم از اسلامی و ... نیست. هم‌چنین شهر مشهد موفق به جذب شخصیت‌ها و نخبگان علمی و غیرعلمی نشده است، در حالی که این ویژگی را در شهر قم می‌یابیم. برای نمونه، تعدادی از علمای مشهور عرب در شهر قم زندگی می‌کنند و افراد بسیاری از کشور‌های مختلف برای تحصیل علوم دینی در قم حضور دارند
از طرفی، اگر حضور خارجی‌ها را از ضرورت‌های جدانشدنی جهانی شدن یک شهر برشماریم، شهر مشهد از نظر سکونت برای خارجی‌ها مزیت خاصی ندارد. برای نمونه، تعداد زیادی از شیعیان هستند که دوست دارند بعد از بازنشستگی در مشهد زندگی کنند، اما با توجه به اینکه بیش از سه ماه به آن‌ها اقامت داده نمی‌شود، باید هر سه ماه یک بار به خارج از ایران سفر کنند تا بتوانند اقامت خود را تمدید کنند.
به گفته این دانشجوی غیرایرانی، کار فرهنگی درخوری که مخاطب آن خارجی‌ها باشند در مشهد برگزار نمی‌شود. به علاوه، اگر در بازار جست‌وجو کنید، کتابی در زمینه تاریخ مشهد یا مشهد امروز به زبان‌های عربی، انگلیسی و ... نمی‌یابید.
متأسفانه خارجی‌های ساکن در مشهد نقش و جایگاه مهمی در این شهر ندارند و جز در حرم مطهر و بخشی از حمل‌ونقل عمومی، اطلاعاتی به زبان‌های دیگر ارائه نمی‌شود. هم‌چنین در مشهد پلیس گردشگری وجود ندارد که یک ویژگی مهم در شهری توریستی است.
او به سرمایه‌گذاری در مشهد اشاره می‌کند و می‌گوید: تسهیلات خاص و متمایزی نیز که تشویق‌کننده سرمایه‌گذاران باشد ارائه نمی‌شود.
عبدا... الشیخ عبدا... که در یک رشته فنی در مشهد تحصیل می‌کند قصد دارد در زمینه‌ای که علم آموخته است، به کشورش کمک کند. او هم‌چنین برای انجام پژوهش مدرن در کشورش اعلام آمادگی می‌کند تا بتواند از این طریق، امامان معصوم و مذهبمان را به‌خوبی به دیگران نشان بدهد.
این دانشجوی سوری می‌گوید: برنامه‌های زیادی در مدت حضورم برای نشان دادن چهره وحدت‌طلب اسلام در ایران شاهد بودم. کنفرانس‌های بین‌المللی امام رضا (ع) و برنامه‌هایی که در سازمان‌های مختلف از قبیل حبل‌ا... هر سال برگزار می‌کردند باعث خوشحالی بنده بود. امیدوارم این برنامه‌ها در آینده مدعوینی از کشور‌های مختلف به‌ویژه کشور‌های عربی و اسلامی داشته باشند.
«حرم امام رضا (ع) دلیل اصلی است که افراد از کشور‌های مختلف به این شهر سفر می‌کنند و می‌شود از این ظرفیت برای بیان و اصلاح فرهنگ و افزایش آگاهی افراد استفاده کرد.» این گفته زینب آزاد است که در توضیح آن اضافه می‌کند: بهتر است از این ظرفیت به‌گونه‌ای استفاده شود تا مختصری روی رفتار زائران خارجی که به مشهد سفر می‌کنند تأثیر بگذارد.
البته طبیعی است که زائران مدت کوتاهی به این شهر می‌آیند، اما همین مدت کوتاه باید از سوی مسئولان امر مدیریت شود، به‌خصوص درباره افرادی که از هند و پاکستان می‌آیند و شاید سطح آگاهی‌شان درباره فرهنگ اسلامی پایین‌تر باشد. برای نمونه، می‌شود در زمینه فرهنگ تربیت، ارتباطات و مسئله زنان که از مسائل بزرگ است و باید آگاهی‌هایی درباره آن به وجود بیاید برنامه‌ریزی کرد.
آزاد می‌گوید: روی منبر‌ها همیشه موضوعات اسلامی مطرح می‌شود، اما جای این موضوعات جدید خالی است. نه سخنرانان این کشور‌ها آن‌ها را مطرح می‌کنند، نه از مطالب شنیده‌شده همیشگی گذر می‌کنند.
علی عمران، دانشجوی اهل پاکستان که حدود ۹ سال ساکن مشهد است، بیان می‌کند: امامان ما بین‌المللی هستند. مردم از کل کشور‌های دنیا برای زیارت امام رضا (ع) می‌آیند و برآورده شدن حوائج خود را از این امام رئوف می‌خواهند. مشهدالرضا (ع) برای مردم یک الگوست. از این رو، با پیام‌هایی که از مشهد برای مردم کل دنیا پخش می‌شود، جهانیان با این حرم و مشهد بیشتر آشنا می‌شوند.
مردم به واسطه وجود بارگاه این امام رئوف، با مشهد و ظرفیت‌های آن آشنا می‌شوند. برای نمونه، ظرفیت روحانیتی که در مشهد داریم در کشور خودمان پیدا نمی‌شود. در اینجا مراسم دعا و مناجات و ولادت‌ها و شهادت‌ها که تقریبا در همه کشور‌های اسلامی هست، با برنامه‌ریزی بهتری در مقایسه با جا‌های دیگر برگزار می‌شود و برای ما درخور توجه است.