غلامرضا زوزنی| هم‌زمان با میلاد حضرت معصومه(س) در آیینی از کتاب «مشق پیلتان» رونمایی شد. این کتاب به کوشش عزیزتنها، نوازنده و استاد موسیقی مقامی تربت‌جام، با 10سال کار پژوهشی و تحقیقاتی گردآوری شده است. در این کتاب، 142مقام از مقام‌های موسیقی نواحی خراسان، نت‌نویسی شده و به‌صورت نظام‌مند دراختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
از این رو علاقمندان به موسیقی مقامی شرق خراسان و دوتار نوازی در سراسر کشور و حتی جهان با مطالعه این کتاب گام بزرگی را برای آموختن موسیقی مقامی و کسب مهارت در دوتارنوازی بر می‌دارند. مشق پیلتان می تواند جای ساعت ها شاگردی نزد اساتید موسیقی محلی را بگیرد. درواقع این کتاب حکم دفتر نتی را دارد که برای نواختن در اختیار نوازنده قرار می گیرد. همچنان که «تنها» باور دارد در دوره ای که ما بسر می بریم برای همه همنشینی با اساتید متبحر موسیقی میسر نیست لذا هنرجو هر زمان که مایل بود می تواند برای یادگیری به مشق پیلتان مراجعه کند. نواختن دوتار تاکنون نزد نوازنده‌های مختلف، متفاوت بوده است و هر نوازنده‌ای بر اساس آنچه از استاد خود می‌شنیده، قطعه را اجرا می‌کرده است؛ این موضوع موجب شده است در طول همه این صدها سال که مردمان خراسان با دوتار عجین بوده‌اند، هرکدام بر اساس شنیده‌های خود یک مقام را اجرا کنند و درنتیجه در طول سال‌های متمادی، به‌مرور مقام شکل اولیه خود را از دست بدهد. به‌خاطر همین نوع آموزش شنیداری، موسیقی مقامی و محلی به‌سختی جمع‌نوازی می‌شده است. در مشق پیلتان برای اولین‌بار جزئیات موسیقی محلی خراسان، مکتوب و منظم شده است. حالا علاوه‌بر اینکه می‌شود مقام‌های موسیقی خراسان را با انواع سازها نواخت، این امکان هم فراهم آمده است که بتوان هرکدام از مقام‌ها را به‌صورت دسته‌جمعی اجرا کرد. مشق پیلتان(پیل‌تنان) نام مقامی از مقام های موسیقی نواحی شرق خراسان است که در گذشته به هنگام رزم نواخته می‌شده و بیانگر قدرت و عظمت بوده‌است. وجه تسمیه این کتاب هم به این مقام مشهور و پر طرفدار اشاره دارد. مشق پیلتان یکی از شاه‌مقام‌های موسیقی خراسان است که با سازهای سرنا، دهل، نی و دوتار نواخته می‌شود. در این مراسم از کتاب «مشق پیلتان» به قلم عزیز تنها که برگرفته از نام همین مقام موسیقی است رونمایی شد و لوح یادبود آن را نیز مسئولان، موسیقی‌دانان و فرهیختگان حاضر در مراسم امضا کردند.
وقت ثبت موسیقی مقامی رسیده است
محمد حقگو، پــــژوهشگر موسیقی که «مشق پیلتان» با مقدمه‌ای به قلم او منتشر شده‌است، در این مراسم، از ویژگی‌های شخصیتی عزیز تنها و رنجی که برای گردآوری این کتاب کشیده است، گفت و اینکه موسیقی محلی بر آموزه‌های شفاهی استوار بوده است.
به‌گفته حقگو، با تلاش کسانی مانند عزیز تنها این میراث برای ما خواهد ماند و به‌درستی به نسل‌های بعد منتقل خواهد شد: «حال موسیقی در کشور خوب نیست؛ البته در همه‌جای دنیا حال موسیقی خوب نیست اما در کشور ما بدتر است و این احوال ناخوش نه‌تنها به‌خاطر کم‌توجهی به موسیقی است، بلکه به‌خاطر این است که قوانین شفاف و صریحی در حمایت از موسیقی در کشور وجود ندارد؛ البته سلیقه اجتماعی هم به این سمت رفته است که موسیقی‌های سطحی گوش کنند و بپسندند.»
حقگو به زحماتی که عزیز تنها برای جمع‌آوری اطلاعات مشق پیلتان کشیده است، اشاره کرد و گفت: بزرگ‌ترین خدمتی که ما می‌توانیم به موسیقی مقامی بکنیم، این است که آن را از خطر تحریف درامان بداریم.
او همچنین تاکید کرد که الان وقت آن رسیده است که موسیقی مقامی خراسان و تربت‌جام را به ثبت جهانی برسانیم.
ادبیات ریزه‌خوار موسیقی است
«هنر برخاسته از بطن جامعه و مردم است». این جمله‌ای بود که محمدجعفر یاحقی سخنان خود را در مراسم رونمایی از «مشق پیلتان» با آن، آغاز کرد. او که از اجرای موسیقی‌های محلی توسط هنرمندانی که لباس محلی تربت‌جام به تن داشتند شگفت‌زده بود، گفت: این نوع پوشش، هیئت مردان کار است که در هنگام کار، زمزمه‌هایی می‌کردند و آن زمزمه‌ها را در خود حفظ کرده‌اند. به گفته یاحقی، این حرکات و این فریادها و این نوازندگی‌ها همه برای نشاط و شادی‌ای است که مردمان در گذشته هنگام کار و تلاش یا هنگام فراغت از کار برای خود داشتند و آن چیزی که خراسانی‌ها و تربت‌جامی‌ها حفظ کرده‌اند، از دل کار و کوشش بیرون آمده است.
به نظر یاحقی ادبیات ریزه‌خوار موسیقی است و پیش از ورود اسلام مبین به ایران، نام موسیقی‌دان‌ها فراتر و بیشتر از ادیبان بوده‌است: از همین‌رو شاهدیم که پیش از اسلام، نام‌های بزرگی در موسیقی وجود دارد که در ادبیات نیست. حتی دانش عروض که در ادبیات وجود دارد، هم برگرفته از موسیقی است. موسیقی در صدر بوده و ادبیات در لایه‌های پایین‌تری قرار داشته است، موسیقی در تمام لایه‌های اجتماعی وجود داشته و بسیاری از این آثاری که اکنون وجود دارد، از همان لایه‌های اجتماعی استخراج شده است.
به‌گفته این استاد دانشگاه، آثاری چون «مشق پیلتان»، فرهنگ و هنر ایران را غنی می‌کند.
از موسیقی بی‌خبرند
عثمان محمددوست هم که به‌گفته خودش به عشق مردم به مراسم رونمایی از «مشق پیلتان» آمده بود، با این بیت شعر «غیر از هنر که تاج سر آفرینش است/ بنیاد هیچ منزلتی جاودانه نیست» سخنانش را آغاز کرد و گفت: کسانی که از موسیقی بد تعریف می‌کنند، از تاثیر آن بی خبرند؛ چراکه من با همین دوتار توانستم 690مدرسه بسازم. هزینـــــه ایـن مدرسه‌سازی را از کجا آوردم؟ از نواختن همین دوتار و از همین موسیقی که مردم صدای آن را شنیدند. این مردم ارزشمندند که هم قدر علم رامی‌دانند و هم قدر هنر را می‌شناسند و من عاشق این مردم هستم و با اینکه ناتوانم، به‌خاطر این‌ها به اینجا آمده‌ام.
برای آن‌هایی که به استادان دسترسی ندارند
در پایان نوبت به عزیز تنها رسید و او که از ابتدای مراسم، لباس محــــــلی تربت‌جام را به تن داشت و چند باری هم به نواختن دوتار پرداخت، درباره کتابی که چندین سال وقتش را برای گردآوری آن گذاشته بود، گفت: می‌دانستم که ورود به این حیطه کاری دشوار است و درک ظرافت‌ها و لطافت‌های آن، مستلزم سال‌ها تحقیق و پژوهش و کسب تجربه است. «تنها» در ادامه از هدفی که برای نگارش این کتاب ارزشمند دنبال می‌کرده است، سخن گفت: «اولین هدف من از نگارش این کتاب، ثبت مکتوب تعدادی از مقام‌های شرق خراسان بوده‌است که تاکنون به‌صورت شفاهی و سینه‌به‌سینه منتقل می‌شده است: «تلاش شده است بخشی از مقام‌هایی که در شرق خراسان میان مردم و نوازندگان رواج داشته است، در این کتاب ثبت شود. » هدف دیگری که موجب شد به نگارش این کتاب روبیاورم، این بود که به علاقه‌مندانی که به استادان موسیقی محلی دسترسی ندارند، کمک کنم؛ چراکه این کتاب به نحوی گردآوری شده است که علاقه‌مندان به موسیقی مقامی تربت‌جام که به استادان دسترسی ندارند، بتوانند با استفاده از آن دوتارنوازی را فرابگیرند. به گفته این خنیاگر، بخش دیگری از مقام‌های موسیقی باقی مانده است که باید روی آن کار شود و این کتاب تنها گوشه‌ای از دانش و فرهنگ موسیقی شرق خراسان است و امیدوار است
خواننده این کتاب در هرجای کشور و جهان که هست، با این نوع از موسیقی آشنا شود و به شوق آموختن دقیق موسیقی محلی، به سرزمین خورشید راهی شود و با آموختن این هنر، آن را در سینه خود حفظ کند.
درحاشیه
بعد از سال‌ها استاد عثمان محمددوست باوجود مشقت، برای حاضران دوتار نواخت و چند بیتی آواز خواند.
عزیز تنها و دخترانش از ابتدای مراسم با لباس محلی تربت‌جامی حاضر شدند و تا پایان با همان هیئت به اجرای موسیقی
پرداختند.
در این مراسم، بیشتر از هرچیز اجرای موسیقی اصیل و محلی گوش‌نوازی می‌کرد. یکی از بخش‌ها که شاگرد عزیز تنها به‌صورت جمعی دوتار می‌نواختند، با اجرای رقص محلی همراه بود.
ثابت نیا از انتشار آلبومی مشترک میان خود و عزیز تنها با عنوان «سبزه‌پری» در ماه‌های آینده خبر داد.
مجری که از ابتدای مراسم چندباری سنگ ارادت استاد عثمان محمددوست را به سینه می‌زد، مدام او را با نام «محمدپرست» خطاب می‌کرد که با واکنش عثمان محمددوست مواجه شد.
مسئول صوت برنامه که هرازگاهی برای پر کردن فضای میان برنامه‌ها موسیقی پخش می‌کرد، آهنگ پاپی را از خوانندگان امروزی پخش کرد که با اعتراض و تلخند حضار روبه‌رو شد.
در آیین رونمایی از این کتاب علاوه‌بر سخنرانان، جعفر مروارید، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی، علی ثابت‌نیا، رئیس انجمن موسیقی کشور، محمدرضا محمدی، معاون سینمایی و هنری فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی و حسین حیدربیگی، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی تربت‌جام نیز حضور داشتند.