محمد کاملان | شهرآرانیوز، محدوده غربی چهار دهه پیش، امروز به دهمین منطقه شهری مشهد تبدیل شده است که طبق آمارها، بیش از ۳۰۰ هزار نفر جمعیت و حدود ۲ هزار هکتار مساحت دارد. یک سر این منطقه به بزرگراه امام‌علی (ع) و قائم (عج) منتهی می‌شود و طرف دیگر آن، به جاده قدیم قوچان و بزرگراه آیت‌ا... هاشمی‌رفسنجانی.
اما در دل این منطقه شهری تقریبا جوان، هم با بافت‌های فرسوده و ناسازگاری مثل جاده قدیم قوچان و نهضت و یوسفیه مواجه هستیم که نیاز شدید به مداخله و اجرای انواع‌واقسام پروژه‌های عمرانی برای افزایش کیفیت زندگی دارند و هم با بافت جدید شهرک غرب یا همان قاسم‌آباد در آن جاخوش کرده است که بیشتر از کار عمرانی به هویت‌سازی و هویت‌بخشی و احیای هویت اجتماعی نیاز دارد؛ البته به همه این‌ها باید ماجرای ساماندهی بزرگراه پیامبراعظم (ص) را هم اضافه کرد که سال‌ها به سرانجام نرسیده است. در ادامه سلسله‌گفتگو‌های اختصاصی شهرداران مناطق و مدیران شهری، این‌بار سعید اکبریان، شهردار منطقه ۱۰، پاسخگوی سؤالات ما شده است؛ اکبریان می‌گوید نخستین اولویتش در این منطقه، حل ماجرای ساماندهی بزرگراه پیامبراعظم (ص) و رساندن آن به نقطه مطلوب است.
به همین دلیل نیز درحالی‌که فقط نیمی از این بزرگراه در محدوده شهرداری است، مدیریت‌شهری چیزی نزدیک به ۴۳ میلیارد تومان اعتبار و شش پروژه مهم در این مسیر تعریف کرده است؛ البته دولت هنوز به ساماندهی بزرگراه پیامبراعظم (ص) چندان توجهی نمی‌کند و نه‌تنها بودجه و اعتباری به آن اختصاص نمی‌دهد، بلکه اداره‌کل راه‌وشهرسازی با پیشنهاد شهرداری برای واسپاری محدوده خودش به‌منظور اجرای پروژه ساماندهی توسط مدیریت‌شهری نیز مخالفت کرده است.
بعد از تقریبا بیست بازدید مستقیم از محلات و برگزاری جلسه با اعضای شورای اجتماعی محلات و حضور در چهل مسجد، به سه اولویت توسعه‌ای برای منطقه رسیدیم. نخست، رسیدگی به بزرگراه پیامبراعظم (ع)؛ چون مهم‌ترین شریان حیاتی اجتماعی، اقتصادی و ترافیکی استان است و ۴۳ درصد زائران به‌صورت سواره از این بزرگراه به مشهد می‌آیند و بیش از نیمی از زائران پیاده در دهه آخر صفر هم از این مسیر وارد شهر می‌شوند.
دسترسی شهروندان به ییلاقات و شهر‌های شمالی و آرامگاه فردوسی نیز از بزرگراه پیامبراعظم (ص) صورت می‌گیرد. همچنین استقرار صنایع در حاشیه این محور، باعث شده است این بزرگراه فقط نقش ترافیکی نداشته باشد. ساماندهی بزرگراه که از چندین سال پیش آغاز شده است، جزو نخستین اولویت‌های ما در منطقه ۱۰ بود که در این راستا، پروژه‌های زیادی نیز برای آن تعریف و اجرایی شد.
اولویت و مسئله دوم در منطقه ۱۰، رسیدگی به بافت‌های ناسازگار و مسئله‌دار شهری در جاده قدیم قوچان مثل امام‌هادی (ع) و خاتم‌الانبیا (ص) است که جزو محلات هدف بازآفرینی به‌شمار می‌آیند. سومین اولویت هم احیای هویت اجتماعی مردم قاسم‌آباد و افزایش حضور آن‌ها در مکان‌های عمومی شهری با ایجاد مراکز اجتماع‌محور است.
ما به‌دنبال راهکار میان‌بری بودیم تا زیباسازی بزرگراه پیامبراعظم (ص) زودتر انجام شود؛ اگر می‌خواستیم منتظر بمانیم تا همه عقب‌نشینی‌های ممکن در این مسیر انجام شود و بعد وارد مقوله زیباسازی شویم، زمان زیادی را از دست می‌دادیم و برای همین احداث پروژه آیلند‌های جانبی را در بزرگراه آغاز کردیم؛ پروژ‌ه‌ای که معتقدم پیشران و محرک توسعه در این مسیر خواهد بود و در بودجه امسال مصوب شده است و سال آینده هم ادامه خواهد داشت.
با اجرای این پروژه، نازیبایی‌هایی که در پشت وجود دارد، دیگر دیده نمی‌شود و مسافران از بدو ورود در سه‌راه فردوسی تا پل قائم، یک پوسته ترکیبی فضای سبز با نورپردازی و سازه تبلیغاتی و... را مشاهده می‌کنند. امسال ۵۰ درصد آیلند‌های جانبی اجرا می‌شود و سال آینده هم مابقی آن به اتمام می‌رسد. با اجرای این پروژه پیشگام، میل و رغبتی در مالکان به‌وجود می‌آید که عقب‌نشینی‌ها را به‌تدریج انجام بدهند و از شهرداری مجوز بگیرند. با این کار، سرمایه‌گذاری در این بزرگراه هم جهش خوبی پیدا خواهد کرد.
به دولت پیشنهاد دادیم بخش‌هایی را که دست خودش است، برای ساماندهی به شهرداری واگذار کند؛ چون فقط هشت کیلومتر از این بزرگراه در محدوده شهرداری است. اگر دولت با این پیشنهاد، همراهی و محدوده خودش را واسپاری کند، شهرداری پروژه تعریف خواهد کرد که تا امروز اداره حمل‌ونقل و راه این موضوع را قبول کرده است، ولی اداره‌کل راه‌وشهرسازی زیر بار آن نرفته و با آن مخالف است.
اگر دولت این راهکار را نپذیرد، باید ۲ هزار میلیارد اعتبار برای ساماندهی این محور درنظر بگیرد و خرج کند؛ البته درحال‌حاضر ما در شهرداری ۴۳ میلیارد تومان اعتبار و شش پروژه مهم در بزرگراه در دست اجرا داریم. زائرانی که به شهر وارد می‌شوند، هزینه تحمیل می‌کنند. امروز رسیدگی به نیمی از بزرگراه پیامبراعظم (ص) با دولت و سازمان‌های دولتی است، اما برای آن ردیف بودجه‌ای درنظر گرفته نمی‌شود. متأسفانه این بزرگراه حتی در استان هم بودجه ندارد.
با همکاری دفاتر توسعه محلی و مردم به این نتیجه رسیدیم که در این محلات، سه اولویت مهم داریم که باید پیش از هرکاری به آن‌ها بپردازیم؛ اول از همه به‌دلیل نفوذناپذیری بسیار در آن محله‌ها، سراغ بازگشایی‌ها رفتیم و با مشارکتی که اهالی کردند، توانستیم با مالکان توافق کنیم و به همین دلیل هم به‌تدریج داریم کوچه‌ها را بازگشایی می‌کنیم و یک بولوار سی‌وپنج متری جدید نیز احداث خواهیم کرد که باعث می‌شود محلات نفس بکشند. اولویت بعدی، رسیدگی به معضل آب‌های سطحی بود؛ اعتبار بسیار خوبی را از محل پروژه‌های زودبازده گرفتیم و کار اصلاح را آغاز کردیم. سومین اولویت هم افزودن بر فضای سبز است که درحال تملک دو قطعه زمین هستیم تا به سرانه فضای سبز این منطقه اضافه کنیم.
در سال‌های گذشته از محله نهضت و یوسفیه غافل شده بودیم؛ محلاتی که میان حاشیه شهر و بافت جدید شهرک غرب مشهد، غریب بودند. درواقع کسی انتظار نداشت در پهنه جدید توسعه شهری با محلهای که از نظر کالبدی و اجتماعی به‌شدت آسیب دیده است مواجه باشد، بنابراین همیشه این دو محله را جدا از سایر محلات و موضوعات منطقه ۱۰ می‌دانستند. نخستین کاری که برای هویت‌سازی و رسیدگی به این محله‌ها کردیم، این بود که آن‌ها را به‌عنوان محله به رسمیت شناختیم و از زیرمجموعه محله رسالت خارج کردیم. با موافقتی که گرفته شد، در دوره جدید شورای اجتماعی محله، یک شورا ویژه نهضت و یوسفیه خواهیم داشت و با درخواست خود مردم قرار شد نام میثاق برای این محله‌ها انتخاب شود.
گام دوم این بود که این دو محله از نظر بازآفرینی باشند نیز به رسمیت شناخته شوند و شورای شهر پذیرفت که نهضت و یوسفیه جزو محلات بازآفرینی قرار بگیرند. این اتفاق از ابتدای سال ۱۴۰۲ خواهد افتاد. در گام بعدی، با همکاری و نظر خود مردم، پروژه‌هایی برای تغییر چهره نهضت و یوسفیه تعریف شد؛ پروژه‌هایی کم‌هزینه، اما پربازده.
کاری که باید انجام می‌شد، این بود که خود مردم اجازه ساخت‌وساز غیرمجاز ندهند. امروز مردم نهضت و یوسفیه به این نتیجه رسیده‌اند که این دو محله دیگر گنجایش جمعیت جدید ندارد و به‌محض رخ دادن تخلف، به‌سرعت به شهرداری گزارش می‌دهند و مأموران ما هم قبل از اینکه ساخت‌وساز‌ها به سقف برسد و کسی داخل ساختمانها ساکن شود، مقابله می‌کنند.
هنر یک مدیر شهری این نیست که ۱۰ پروژه اجرا کند، هنر این است که الگویی برای اجرای پروژه‌ها طراحی کند تا مردم در آن نقش مؤثر داشته باشند. بازگشایی خیابان امین در مصداق به این معنی نیست که یک خیابان شانزده‌متری بازگشایی و در ترافیک و وضعیت اقتصادی، بهبود ایجاد شده است. در این پروژه، سرمایه اجتماعی شهرداری افزایش یافت. این بازگشایی زمانی آغاز شد که مردم همان محله هم‌قسم شدند که برای این کار قدم پیش بگذارند و خودشان تعاملات و حتی مذاکره با مالکانی را که املاکشان در مسیر بود و باید تخریب می‌شد، جلو ببرند.
این موضوع باعث شد مالک احساس نکند با شهرداری طرف است و بخواهد ملکش را گران‌تر بفروشد، بلکه به‌خاطر مردم و همسایه‌هایش، به این کار راضی شد. این الگوی اجتماعی و اجرای پروژه‌ها را می‌توانیم به جا‌های دیگر هم تعمیم بدهیم. برای مثال بازگشایی خیابان امام‌زمان (عج) هم با همین شیوه جلو می‌رود و مالکی که باید بخشی از ملکش برای باز شدن این خیابان تخریب شود، درخواست داده است تا با شهرداری مذاکره کند.
محلات شهرک غرب یا همان قاسم‌آباد، ابتدا کالبدشان در بیابان شکل گرفته و بعدا جمعیت در آنجا ساکن شده و این موضوع باعث شده است همیشه نگران هویت اجتماعی مردم قاسم‌آباد باشیم. این چالش در بسیاری از مناطق مشهد وجود ندارد. شیوه سکونت و مهاجرت به این منطقه از شهر هم به‌صورت شهرکی بوده است. این مسئله کار شهرداری را برای هویت‌بخشی سخت می‌کند.
از طرف دیگر، زیرساخت‌های خوبی در شهرک غرب مشهد وجود دارد، ولی چالش اصلی این است که از شدت استفاده مردم از فضا‌های اجتماعی و تعاملی بسیار کاسته شده است و آن‌طور که باید و شاید با استقبال مردم روبه‌رو نیست. همه این دلایل دست به دست هم داد تا ایده ایجاد مراکز اجتماع‌محور را در ادبیات گفتمانی منطقه دنبال می‌کنیم. به‌دنبال افزایش حضورپذیری شهروندان با اولویت خانواده‌ها هستیم و در جریان اجرای این پروژه، سه مرکز شهری و ۱۰ مرکز منطقه‌ای اجتماع‌محور برای این کار پیش بینی و تعریف شد.
اجرای این ایده به قدری برای شهرداری مهم بود که با همکاری مشاور تهیه طرح تفصیلی، مراکز اجتماع‌محور و محلهای آن در نقشه و خود طرح جانمایی شد و به قول معروف نشست تا بعد از ما هم این مسیر ادامه پیدا کند.
در ایده مراکز اجتماع‌محور قرار است ظرفیت‌های مجموعه‌های مختلف در این مراکز جمع شود. این ظرفیت‌ها از فضای سبز و آسفالت و خدمات فرهنگی گرفته تا ساخت فرهنگ‌سرا و جوی و جدول و... را دربر می‌گیرد. با این کار، اثربخشی کار‌ها بیشتر از قبل خواهد شد.
هویت در دادوستد و تعامل شکل می‌گیرد و رشد می‌کند و هرقدر این پیوند‌های اجتماعی بیشتر شود، هویت هم بیش از پیش تقویت خواهد شد. مثلا یکی از کار‌هایی که برای هویت‌بخشی در قاسم‌آباد انجام دادیم، تشکیل هیئت‌مدیره مجتمع‌های مسکونی بود. این موضوع خیلی به تقویت هویت کمک می‌کند. الان در مجتمع‌ها و آپارتمان‌ها، خانواده‌ها از هم دور هستند و باید کسی در این ساختمانها باشد که مثل یک کدخدا این‌ها را به‌هم نزدیک کند.
در مجتمع مسکونی آفتاب با همکاری همین هیئت مدیره‌ای که تشکیل شده است، مدام برنامه‌های فرهنگی برگزار می‌شود. یکی دیگر از مصادیق احساس بی‌هویتی، شلختگی نام‌گذاری‌ها در قاسم‌آباد بود که همه این نام‌گذاری‌ها کاملا اصلاح شد. نمونه بعدی این شلختگی و بی‌هویتی را در تقاطع‌های سطح قاسم‌آباد هم داریم که برای شاخص‌سازی چهارراه‌های شهرک غرب، مشاور گرفتیم تا به طرحی برسیم که این مشکلات را بتوانیم حل‌وفصل و هویت‌بخشی کنیم.
یکی از این مراکز که شهری محسوب می‌شود، مرکز اندیشه است که از تلفیق موج‌های آبی، بوستان نیلوفرآبی و پیاده‌راه حجاب ۷۷ ایجاد می‌شود؛ در این مرکز اجتماع‌محور، مسجد و مدرسه و دانشگاه و استخر و مرکز خرید وجود دارد، ولی از هم جدا هستند و جزیره‌ای عمل می‌کنند که در این طرح قرار است همه این‌ها به قول معروف با هم ترکیب شوند.
دومین مرکز اجتماع‌محور شهری، «شاهد» است که از ترکیب دانشگاه آزاد و پارک شاهد و سینماسیمرغ ایجاد خواهد شد و با ساخت آن، ارتباط دانشگاه با محلات اطراف خودش زیاد می‌شود و حتی به این سمت رفتیم که مردم هم بتوانند وارد فضای دانشگاه شوند. برای این طرح مشاور گرفتیم که درحال تهیه طرح مناسب برای این فضاست. مرکز شهری دیگر هم چهارراه‌مخابرات است که باز هم مشاور برای آن درنظرگرفته شده است و درحال انجام کار است.
از ۱۰ مرکز اجتماع‌محور منطقه‌ای، طرح و مطالعات دو مرکز امامیه ۳۰ با عنوان سرای هنر و فلاحی ۲۸ که مرکز اسباب‌فروشی‌های قاسم‌آباد است، آماده شده است و امسال وارد فاز اجرا می‌شوند. مابقی هم در مرحله مطالعات و تهیه طرح توسط مشاور است؛ البته سرای همسایه در حسابی‌شمالی ۹ که تلفیقی از مسجد و مرکز بهداشت و فرهنگ‌سرا و پارک و... به شماره می‌آید، نیز افتتاح شده است.
ساخت‌وساز غیرمجاز یک موضوع سیستماتیک است که یک سر آن شهرداری است. مسائل و مشکلات اقتصادی، نیاز مردم به مسکن، گران تمام شدن ساخت خانه به‌صورت استاندارد و از طرف دیگر اصالت قولنامه‌ها و باطل کردن قولنامه املاکی که به‌اصطلاح هوایی فروخته می‌شوند، فرایند طولانی رسیدگی به پرونده‌ها در کمیسیون ماده ۱۰۰ و چندین و چند عامل دیگر، همه دست به دست هم می‌دهند تا یک چالش جدی در این حوزه داشته باشیم.
در این موضوع مهم، بهترین کار پیشگیری است که ما با حمایت‌های قضایی و نظارت به موقع شهرداری منطقه در مرحله برش اسکلت وارد عمل می‌شویم و اجازه ساخت‌وساز را نمی‌دهیم، درحالی‌که پیش از این بسیار کند عمل می‌کردیم؛ امروز فضا در محله‌های امام‌هادی (ع) و امام‌زمان (عج) و بقیه کلونی‌های ساخت‌وساز غیرمجاز در منطقه ۱۰ کاملا عوض شده است و همه می‌دانند که اگر غیرمجاز بسازند، تخریب خواهد شد. ما در توس و نهضت و یوسفیه، فضا را برای این شیوه ساخت‌وساز و چنین کنشگرانی در این حوزه ناامن کردیم.
درباره فروش هوایی هم که دست بر قضا شهرداری هیچ نقشی ندارد، یک نفر با یک هزینه ۲۰۰-۳۰۰ میلیون تومانی، چنین ملکی را می‌خرد و ما هم در شهرداری چاره‌ای جز تخریب آن نداریم. متأسفانه دست خریدار هم بعد از تخریب به هیچ‌جا بند نیست؛ چون در قولنامه این املاک ذکر می‌شود که اگر شهرداری ملک را پس از ساخت تخریب کرد، هیچ قصوری متوجه فروشنده نیست.
دو کار مهم باید انجام شود؛ یکی اینکه در ضوابط بازنگری صورت بگیرد. این قوانین طوری باید تسهیلگرانه باشد که ساخت‌وساز برای سازنده صرفه داشته باشد و به‌سمت تخلف نرود که در طرح تفصیلی جدید اتفاق افتاده است. نکته دوم این است که در صدور پروانه هم تسهیلاتی صورت بگیرد که این کار هم رخ داده است و امروز در منطقه ۱۰ در کمترین زمان ممکن به مردم برای موضوع پروانه و صدور آن پاسخ و اجازه می‌دهیم و راه برای ساخت‌وساز قانونی توسط مردم باز شده است. حتی به اراضی قولنامه‌ای هم طبق مصوبه شورای شهر مشهد تا جایی پاسخ می‌دهیم و این کار هم تسهیل شده است.