حمیده صفائی- دبیر شهرآرا محله منطقه ۸ - آن‌قدر درباره هویت سخن گفته و شنیده‌ایم که برخی نگاه موضعی به آن دارند و توجه نمی‌کنند. بیشتر آن‌ها می‌پرسند بحث هویت چه دردی از زندگی امروز ما را دوا می‌کند، چرا باید از آن بدانیم. سرای هویت بهانه‌ای شد تا جمعی از مشهدپژوهان هر یکشنبه در فرهنگ‌سرای بهشت دور هم جمع شوند و بر سر مسائل هویتی و چگونگی ایجاد حس تعلق در شهروندان گفت‌وگو کنند و بتوانند با برنامه‌ریزی درست کاری کنند تا مشهدی‌ها هم به مشهدی‌بودنشان افتخار کنند. موضوع این هفته مورد بحث این گروه «چهارسوی هویت» مشهد بود.
صدرا میردامادی، فعال هویتی، در این‌باره گفت: وقتی از هویت سخن می‌گوییم ابتدا باید ابعاد آن را بررسی کنیم. هویت شهری‌تاریخی دارای چهار بُعد است. اولین بُعد آن چهره‌های مفاخر و سازندگان انسانی هویت است. عنصر اصلی هویت، چهره‌هایی هستند که با آثاری که از خود به‌جا گذاشته‌اند مشهد را به نام استادان حوزه، دانشگاه، ادیبان، پزشکان قدیمی و... می‌شناسند. این افراد سازندگان هویت فرهنگی‌اجتماعی تاریخ معاصر هستند. بُعد دوم؛ مکان‌های تاریخی است. مکان نهادی که ارتباط ذهنی بین فضای ذهنی و عینی ایجاد می‌کند. متأسفانه از دوره‌ای از مکان‌های فرهنگی جدا شده‌ایم و برخی از آن‌ها را از دست داده‌ایم. شاید اگر این مکان‌ها در تهران بود ده‌ها بار احیا می‌شدند، اما در مشهد بسیاری از آن‌ها یا از بین رفته‌اند یا انبار شده‌اند. بُعد سوم عنصر زمان است. وقایع زمانی و رویدادها که تاریخ با این رویدادها سر و کار دارد و بُعد چهارم در واقع آیین‌هاست، باورهایی که تبدیل به رفتار و کلام ما می‌شود.وی ادامه داد: هویت ما را به هم وصل می‌کند. اگر عنصر هویت را بگیریم تعلق و ربط‌دادن از بین می‌رود. همه ما می‌دانیم هویت مشهد در چه چیزهایی است اما چطور می‌توان هویت را دوباره برای مردم احیا کرد و بگوییم این همان چیزی است که ما به آن تعلق داریم. آیا می‌توان چهار سوی مشهد را با شیوه‌های نو عرضه کرد و مشهدی‌بودن طعم جدیدی را برایش ایجاد می‌کند و از این بیگانگی جدا شویم.
مدارا و هم‌زیستی
تصور می‌کنم آنچه در هویت مشهد از دوران مشروطیت تا به امروز حائز اهمیت بوده و جزو عوامل سازنده روح فرهنگی در مشهد محسوب می‌شده، فضای آزاد و متکثر بوده است که افراد با هر نگاه، مذهب و ایده‌ای در کنار هم فعالیت داشته‌اند. سروش مظفرمقدم، مشهدپژوه، با اشاره به این موضوع بیان کرد: در گذشته افراد با گرایش‌های مذهبی، فرهنگی، سیاسی و... متفاوت بودند اما هر کس به عقیده خودش پایبند بود و بدون اختلاف در کنار هم زندگی می‌کردند. زمانی که مشهد از این ویژگی تهی شد، هویت شهر هم کمرنگ و رو به فراموشی رفت. در گذشته شهروندان مشهدی روحیه آزادی، مدارا و هم‌زیستی با هم داشتند. هیچ گروهی به‌دلیل تفاوت‌ها با دیگری زد و خوردی نداشت. مراکز فرهنگی متعددی در مشهد بود، همچنین مشهد قطب ادبیات کتاب و کتاب‌خوانی بود، شهری که به شعر و شاعری معروف بوده و تمام این‌ها کولاژ مشهد را شکل می‌داد.
انسان باشیم
مهدی شریفی، فعال فرهنگی و عضو جهاد دانشگاهی، یکی دیگر از حاضران این جمع گفت: اگر بخواهیم درست زندگی کنیم باید از آنچه در گذشته داریم استفاده کنیم. عادت کرده‌ایم داستان‌های قدیمی را بشنویم و از کنار آن عبور کنیم، اما از خودمان نمی‌پرسیم معنای این داستان چیست. چرا درباره شخصیت این داستان این‌گونه سخن می‌گویند. چه اتفاقی افتاده که سرنوشت این افراد عوض شده است. این وجه انسانی فرد است. به‌طور مثال داستان مشهوری که بیشتر مشهدی‌ها شنیده‌اند ماجرای جیگی‌جیگی ننه خانم است. آیا فکر کرده‌اید چرا باید این سرنوشت در انتظارش باشد؟ این داستان نشان از سادگی روح و روان فرد است که او را به اینجا رسانده نه پول و مال و مقام.
وی یادآور می‌شود: ما علم می‌آموزیم، اما به آن عمل نمی‌کنیم. این حس تعلق از تغییر دیدگاه آغاز می‌شود. فکر می‌کنم قبل از اینکه ایرانی، مسلمان، زردپوست یا سیاه‌پوست باشیم باید انسان باشیم. این نگاه چهارسوی مشهد شاید نظریه و رویکردی می‌خواهد که ما به همه چیز از منظر انسان‌بودن نگاه کنیم.
هویت را خودمان می‌سازیم.
دکتر سلمان ساکت، رئیس مرکز مفاخر دانشگاه فردوسی، نیز در ادامه گفت: ما به دنبال هویت هستیم، اما در واقع باید ببینیم هویت چیست و چه چیزی را هویت می‌دانیم. همه ما شناسنامه داریم و هویتمان در آن ثبت شده است. تاریخ تولد، نام پدر، مادر و یکی از آن‌ها مکان تولد یا همان هویت شهری ماست.
وی ادامه می‌دهد: هر شهری ویژگی‌هایی دارد که به آن شناخته می‌شود. این ویژگی‌ها را ما با سبک زندگی و نوع برخوردمان با آن می‌سازیم. ما می‌توانیم طوری زندگی کنیم که مانند اکنون بگویند مشهدی‌ها نمی‌توانند کار جمعی انجام دهند یا طوری زندگی و فعالیت کنیم که عکس آن را ثابت کنیم. در هر صورت ویژگی‌های شهر را خودمان می‌سازیم نه دیگران.
پهلوان رستم، مالک موزه آیین‌های پهلوانی، حسن قاسمی فعال فرهنگی قدیمی، دکتر حسین‌نژاد استاد دانشگاه، ساسان نوروزی مدیر گروه میراث فرهنگی پژوهشکده ثامن، مجتبی گیوه‌چی فعال فرهنگی و رضا سلیمان نوری، رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان، از دیگر افرادی بودند که در این نشست به بیان دیدگاه‌های خود درباره چهارسوی هویت مشهد پرداختند.