نهضت سوادآموزی، جهادسازندگی و دفاع مقدس، سه نمونه بارز از تجربه‌های انقلاب اسلامی از حضور مردم در عرصه‌هایی هستند که به نظر پرچالش می‌آمد، اما وقتی بسیج مردمی محقق شد، گره‌ها باز شدند و پیشرفت‌های زیادی به‌دست آمد. در اقتصاد هم اگر تعارف را کنار بگذاریم، همه می‌دانیم که شعار سال و گشایش اقتصادی با تغییر سربرگ نامه‌ها و تابلو‌های تبریک سال بر سردر ادارات محقق نمی‌شود.
اقتصادی که بتواند پابه پای هویت دفاعی ایران اسلامی، منطقه را درنوردد و پا به عرصه‌های جهانی بگذارد، زمانی دستیابی پذیر است که مردم در آن نقش بیافرینند. جلسه گفتگو و هم اندیشی درباره فرصت‌ها و چالش‌های نقش مردم در تحقق رشد تولید که در اتاق جلسات مجموعه ورزشی امام رضا (ع) برگزار شد، رویکردی بر همین مبنا داشت و میهمانانی از اصناف و بخش‌های مختلف، کارآفرینان، صاحبان کسب وکار، استادان و نخبگان اقتصادی را دورهم جمع کرد تا بی واسطه به جمع بندی پیشنهاد‌ها و راهکار‌های خود برسند.
یک بخش از رشد تولید به صورت مستقیم مربوط به تشکل‌های مردمی است؛ اینکه به میدان بیایند، کارآفرینی کنند، تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و چرخ دنده‌های رونق تولید باشند. محمود راجی، فعال اقتصادی در صنعت کالای خواب، در این باره گفت: برخلاف آنچه به نظر می‌آید، اینجا محل نقش آفرینی مردم است. برای احیای تولید، مسئولان جز پیگیری مطالبات مردم نباید کنشگری دیگری داشته باشند.
به گفته وی، حقیقت پنهان رونق تولید از گذرگاه صادرات می‌گذرد. هرقدر که صادرات رونق بگیرد، تقاضا برای کالا‌های تولیدی ایرانی افزایش می‌یابد و نتیجه این کار، تولید بیشتر و تقاضا برای استخدام نیروی کار بیشتر است. با رونق صادرات و تولید، زمینه‌های برخی آسیب‌های اجتماعی نیز از بین می‌رود.
این تولیدکننده با بیان اینکه کشور‌های عربی در حوزه پتروشیمی به پیشرفت‌های چشمگیری رسیده اند، اما امروز حتی یک کارخانه نساجی در امارات و عربستان وجود ندارد، با تأکید ویژه‌ای بر حوزه صادرات، یادآوری کرد: امروز به زعم بسیاری که چالش را در کارخانجات و کارگاه‌های ما دنبال می‌کنند، باید اذعان کرد که تولیدکنندگان در کشور ما در مسیر مطلوبی از کیفیت و بهره وری حرکت می‌کنند، اما ضعف در صادرات باعث شده است بازار داخلی، سقف آرزوی بسیاری از تولیدکنندگان ما باشد. شما ببینید سعودی‌ها سال ۲۰۲۲، بیش از ۲۷۰ میلیارد دلار واردات داشتند. چرا ۱۰ درصد از این بخش را ایران نباید تأمین کند؟ من اینجا به صراحت ادعا می‌کنم که در طی این سال ها، ارتباط اقتصادی با عربستان به تنهایی می‌توانست بار رونق تولید را در بسیاری از زمینه‌ها به دوش بکشد.
شگفت انگیز است اگر بدانیم پنج برند تجاری خراسان رضوی امروز بیش از ۱۰۰ هزار کارگر مستقیم دارند. تشریح بلوغ اقتصادی و توانمندی چشمگیر صنایع استان، محور سخنان ناصر صاحبی، فعال اقتصادی در حوزه کشاورزی، بود که در این جلسه بر ضرورت احیای هویت مردمی تولید با حمایت از تعاونی‌ها تأکید کرد. وی افزود: یکی از مسیر‌های تعصب مردم بر تولید داخلی، زمانی بازگشایی می‌شود که در چرخه تولید به حساب بیایند و نقش بیافرینند. این مهم زمانی محقق می‌شود که تعاونی‌ها احیا شوند و شرایطی رقم بخورد که هر فرد بتواند با خرید خود به تعاونی مدنظرش کمک کند.
او تأکید کرد: بخش تعاون، این امکان را فراهم می‌کند که افراد با سرمایه‌های خردی که درکنار هم جمع شده است، فعالیتی تولیدی را راه اندازی کنند، از این رو بخش تعاون به افرادی که مایل به کار تولیدی هستند، این امکان را می‌دهد که اگر در ابتدا سرمایه زیادی ندارند، وارد بخش مولد اقتصاد بشوند.
«انگیزه سازی قوی»، «آموزش و مهارت» و «حمایت» سه محور اصلی سخنان زهرا نمازی، فعال حوزه مشاغل خانگی بانوان، در این جلسه بود. به گفته وی، بسیاری از اقشار جامعه با کار و تولید بیگانه هستند و بر این اساس، ایجاد انگیزه برای اینکه کار کردن دیگر نشانه احتیاج مالی و محرومیت نباشد، یکی از قدم‌های اصلی برای مردمی سازی اقتصاد است.
این فعال اقتصادی افزود: علاوه بر این، باید توجه کرد که هر شکست اقتصادی، جمعیت درخورتوجهی از وابستگان و همکاران یک فرد را از تولید بیزار می‌کند، بنابراین جلوگیری از فروپاشی واحد‌های تولیدی، باید یکی از محور‌های اصلی برنامه ریزی‌ها باشد. بعد از همه، باید حمایت صورت بگیرد تا شرایطی ایجاد نشود که مثل امروز، افراد وام خوداشتغالی دریافت می‌کنند و پس از آن به فکر آغاز کار اقتصادی می‌افتند. آن طور که نمازی تأکید کرد، پس از اجرای این سه گام، انعکاس رسانه‌ای ضرورت پیدا می‌کند تا هر الگوی موفق تولید در جامعه انتشار یابد و مردم از وجود نشانه‌های رشد آگاه شوند.
«ما کارمان را با فروش ۱۲ تخم مرغ رنگی در نوروز آغاز کردیم و پس از سفارش دوخت عروسک حاجی فیروز، امروز سالانه ۳۰ هزار عروسک پارچه‌ای و در هر ماه، سه کانتینر کفش و حوله با محوریت بانوان سرپرست خانوار، تولید و راهی بازار عمان می‌کنیم.»
محبوبه پاشنه طلا، رابط اقتصادی کشور عمان و کارآفرین مشاغل خانگی، پس از شرح مسیر موفقیت کسب وکار خود، راز موفقیت را در دوام آوردن می‌داند و می‌گوید: در تولید، داشتن تعهد اخلاقی از اصل تولید مهم‌تر است؛ همان طور که خدمات پس از فروش از اصل فروش بیشتر اهمیت دارد. تشکل‌های اقتصادی مردمی باید بدانند که سنگ اندازی‌های حمایتی، وام‌های بانکی و وعده‌های مسئولان، هیچ کدام تضمین کننده موفقیت نیست و باید این فرهنگ به وجود بیاید که هرکس قصد وارد شدن به بازار را دارد، باید نماد اراده و مظهر سخت کوشی باشد.
کارآفرینی که ساکن حاشیه شهر باشد، نمونه‌ای کمیاب در بین صاحبان کسب وکار محسوب می‌شود، اما حجت الاسلام والمسلمین حجت رنگ آمیزطوسی به عنوان یک نمونه از آن‌ها در این جلسه حضور داشت. وی که خود را پژوهشگر حوزه حکمرانی در اقتصاد و رسانه معرفی کرد، هم اکنون مدیرعامل مرکز کارآفرینی حضرت ام البنین (س) و کسی است که تجربیات ارزشمندی در زمینه کسب وکار‌های خرد دارد.
این فعال اقتصادی گفت: بسیاری از مردم در حوزه تولید، دچار گره‌های ذهنی هستند. در مسیر تولید، بسیاری از تولیدکنندگان را دیده ام که با ۵۰ میلیون تومان بدهی، ۲۰۰ میلیون تومان وام کارآفرینی، دریافت و کسب وکارشان را شروع کرده اند، اما بعد از مدت کوتاهی، به دلیل وجود همین گره‌های ذهنی، با ۲۵۰ میلیون تومان بدهی اعلام ورشکستگی کرده اند. بر این اساس، باید پیش از هرچیز بر فرهنگ سازی متمرکز بود تا مردم بدانند اگر منابع را مدیریت نکنند، موفق نخواهند شد، حتی اگر وام میلیاردی بگیرند.
مهدی زمانی نژاد، فعال حوزه کار که یکی دیگر از میهمانان جلسه بود، حمایت از کارگران و رفع تبعیض‌های موجود را مهم‌ترین عاملی دانست که می‌تواند میان کارگران و واحد‌های تولیدی، آشتی دوباره برقرار کند. وی بیان کرد: در هر کشور توسعه یافته، مبنای توزیع سود، عملکرد سرمایه انسانی است.
کارگران در هر واحد تولیدی به اندازه‌ای که وقت بگذارند و به کار تعهد داشته باشند، باید از منابع درآمدی برخوردار شوند، اما در کشور ما، به دلیل وجود برخی رانت‌ها که به موازات سازمان‌های دولتی، واحد‌های تولیدی هم به آن دچار هستند، شرایطی ایجاد شده است که سرحلقه‌های تولید در هر واحد از حقوق و مزایای چشمگیر بهره‌مند هستند و کارگران با وجود اینکه زمان و انرژی بیشتری در مسیر تولید می‌گذارند، همچنان با مشکلات معیشتی دست وپنجه نرم می‌کنند.
به گفته وی در این شرایط اگر کارگری چشم باز کند و ببیند هر روز از ساعت ۵ صبح تا ۴ عصر در کارخانه فعالیت می‌کند، اما سرکارگر و ناظر تولید با روزانه چهار ساعت حضور مفید در کارخانه، از او مزایای بیشتری دریافت می‌کنند، بدیهی است که دلسرد شود و احساس تعلق خاطری به کسب وکارش نداشته باشد. وی تأکید کرد: باید شرایط اقتصادی را به گونه‌ای پیش ببریم که کارگر ترجیح دهد به جای فعالیت در مشاغل کاذب در حوزه تولید و صنعت فعالیت کند.
طبق مطالعات اخیر مرکز تحقیقات استراتژیک مجلس شورای اسلامی، نیمی از بانوان جامعه برای پوشش خود به‌سراغ لباسی می‌روند که در بازار وجود داشته باشد. بر این اساس، آنچه در حوزه حجاب و عفاف به بازار عرضه شود، به تدریج می‌تواند جریان سازی کند و مخاطب خود را بیابد. مریم جبرانی، کارآفرین نمونه و مدیر کارگاه‌های زنجیره‌ای تولید پوشاک زنانه، با استناد به همین مطالعه میدانی، بر ضرورت ایجاد شبکه‌ای تأکید کرد که بایدمیان ملزومات تولید و بازار، همبستگی ایجاد کند تا تولیدکننده بتواند بر مبنای نیاز بازار تولید کند.
وی افزود: اشتباه است که ما تولید کنیم و پس از آن به دنبال بازار باشیم. برخلاف پیش فرض نادرستی که تولیدکننده را مقدم بر بازار می‌داند، این بازار است که تعیین می‌کند چه نیازی وجود دارد و پس از آن است که تولیدکننده زمینه فعالیت خود را شناسایی خواهد کرد. بر این اساس، اگر شبکه تولید شکل بگیرد، دیگر لازم نخواهد بود فعالان اقتصادی، کسب وکارشان را از صفر شروع کنند و موفقیت تولید نیز تضمین شده خواهد بود.
بسیاری از زوج‌های جوانی که این روز‌ها برای تأمین جهیزیه خود جز به نامهای تجاری خارجی فکر نمی‌کنند، درواقع همان کودکان و نوجوانان دهه شصتی هستند که برایشان پوشیدن کفش ژاپنی در مدرسه، یک امتیاز و مایه مباهات بود. در امتداد همان فرهنگی که آموزش وپرورش از اصلاح آن غافل شد، اکنون کار به جایی رسیده که الگوی مصرف مردم به ضرر تولید ملی، تغییر کرده است و کالای ایرانی، نشانه کیفیت ضعیف و محصول خارجی، نماد کیفیت در بازار است.
محمدعلی چمی گو، مسئول خادمیاران رضوی در استان خراسان رضوی است که سال‌های متمادی درقالب اردو‌های جهادی سازمان بسیج مستضعفین به روستا‌ها و مناطق محروم سفر کرده است. وی در این نشست همچنان که به اصلاح نظام آموزشی به نفع تولید ملی اصرار می‌کرد، تأکید کرد: کارآفرینی و حمایت از تولید، قواره‌هایی دارد که باید به آن پایبند بود.
وی افزود: چه بسیارند روستا‌هایی که راه اندازی یک کسب وکار جدید در آن‌ها محکوم به شکست است و کارآفرینی جز با واسطه گری میان اجزای مختلف تولید در مقیاس بومی حاصل نمی‌شود؛ مثلا روستای بالا تولیدکننده عمده علوفه است و روستای پایین، ۱۵۰ دامدار کوچک دارد و در این شرایط، رونق تولید فقط با واسطه گری میان این دو روستا حاصل می‌شود.
علاوه بر حضور کارآفرینان و مدیران کسب وکار، شماری از نمایندگان دستگاه‌های اجرایی و کارشناسان دولتی نیز در این نشست حضور داشتند. رقیه فاضل به عنوان معاون کارآفرینی اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان، یکی از همین افراد بود که در برابر گلایه‌های مختلف حاضران در جلسه به ذکر نکات مختلفی پرداخت. وی یادآوری کرد: یکی از نیاز‌های موجود آن است که کارآفرینان اطلاع کافی از سازوکار اجرایی سازمان‌های حمایتی داشته باشند؛ به طور مثال نمی‌شود شما در حوزه رونق تولید روستایی فعالیت کنید، اما برای طلب حمایت به سراغ اداره کل فنی وحرفه‌ای بروید یا مثلا برای ایجاد یک کارگاه خیاطی بانوان، به دنبال فرماندار و استاندار باشید.
به گفته معاون کارآفرینی اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان رضوی، محدودیت در پرداخت وام‌های بانکی به دلیل چالش در نقدینگی، جزو مسائلی است که این روز‌ها بسیاری از صاحبان مشاغل خرد را تحت تأثیر قرار داده، اما در این شرایط، بسیاری از حمایت‌ها درقالب امتیازات مالیاتی، حق انشعاب‌های رایگان و مزایای غیرنقدی بازتعریف شده است.
وی یادآوری کرد: امروز شاهد هستیم که برخی نهاد‌ها همچون آستان قدس رضوی یا تشکل‌های مردم نهاد در مقام واسطه گر میان سازمان و فعال اقتصادی عمل می‌کنند تا به جای دریافت وام و تحمیل بازپرداخت‌های سنگین به اشتغالآفرینان، امتیاز‌های تخصصی به آن‌ها اعطا شود. در این باره از اداره کل آبفا و شرکت توزیع نیروی برق گرفته تا سازمان فنی وحرفه‌ای پای کار هستند و می‌توان در سایه تعامل با مدیران آن‌ها از حق انشعاب آب، برق و گاز صنعتی، معافیت‌های مالیاتی و حتی کارگاه‌های مجهز برای راه اندازی خط تولید بهره‌مند شد.
آنطور که در پایان این نشست اعلام شد، جمعبندی دیدگاه‌های کارشناسان و فعالان اقتصادی در جلسه به همراه نسخه تدوینشده ویدئوی آن دراختیار نهاد رئیس جمهور قرار خواهد گرفت تا در لایحه اقتصادی دولت در حمایت از تولید، مدنظر قرار بگیرد.