لیلا کوچک زاده | شهرآرانیوز؛ درحالی که پارسال به علت بیماری وحشتناک هاری شانزده نفر از هم وطنان جانشان را از دست دادند، استان ما چندین سال است که فوتی ناشی از بیماری هاری نداشته است، اما حیوان گزیدگی بسیار. طبق آمار‌های دانشگاه علوم پزشکی مشهد، پارسال ۸ هزارو ۱۴۰ همشهری دچار گازگرفتگی حیواناتی مانند سگ و گربه شده اند که با یک حساب سرانگشتی ساده می‌توان پی برد هر روز ۲۲ مشهدی درگیر حیوان گزیدگی شده اند.
اما نکته مهم‌تر اینجاست که به گفته مدیر پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های دانشگاه علوم پزشکی مشهد، هر گزشی را باید جدی گرفت و آن را با انتقال بیماری هاری برابر دانست؛ حتی اگر در محل زخم خون ریزی نشده باشد. در این گزارش به ارائه آمار از میزان حیوان گزیدگی بنا بر جامعه آماری دو سازمان محیط زیست و دانشگاه علوم پزشکی مشهد پرداختیم. جای آمار‌های سازمان خدمات شهری مشهد درباره تعداد جمع آوری سگ‌های ولگرد و چگونگی خدمات آن‌ها در این زمینه خالی است، اما این مهم نیز به زودی در گزارشی دیگر به آگاهی شهروندان خواهد رسید.
پارسال در کشور ۳۲۰ هزار حیوان گزیدگی رخ داده است و در این بین، شانزده تن از هم وطنانمان را به علت ابتلا به هاری از دست داده ایم. مدیر پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان این مطلب، می‌گوید: هاری، بیماری ویروسی مشترک بین انسان و حیوان است و در صورت ابتلای انسان به این بیماری، مرگش قطعی است. از طرفی، حیوانات حامل انتقال هاری در ایران بیشترشان سگ، گربه، شغال، گرگ و روباه هستند.
دکتر ناصر امینی اضافه می‌کند: پارسال در استان خراسان رضوی ۲۶ هزارو ۷۰۰ حیوان گزیدگی گزارش شده است. در این بین، هاری ۸۶ حیوان، طبق آزمایش تأیید شده است؛ حیواناتی که ۱۳۸ نفر را در استان ما گزیده و مبتلا کرده اند. همچنین از این تعداد حیوان هار، تعداد سگ‌ها با عدد ۶۸، بیشتر از دیگر حیواناتی مانند شغال، الاغ، گاو و گربه... بوده است. جای خوش حالی اینجاست که به دلیل اقدامات پیشگیرانه، هیچ مرگ ناشی از هاری در استان رخ نداده است.
به گفته این مقام مسئول در دانشگاه علوم پزشکی مشهد، آمار‌های حیوان گزیدگی در استان خراسان رضوی از سال ۱۳۹۷ تا رسیدن به سال ۱۴۰۱، روند افزایشی طی کرده است، به طوری که ۱۸ هزارو ۳۰۰ گزیدگی در پنج سال پیش به ۲۶ هزارو ۷۰۰ مورد در سال گذشته رسیده است. این آمار‌ها در مناطق زیرپوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد، یعنی شهرستان‌های مشهد، سرخس، طرقبه شاندیز، قوچان، فریمان، کلات، نیز اهمیت دارد.
دکتر امینی در این باره نیز می‌گوید: در سال گذشته ۱۶ هزارو ۵۰۰ حیوان گزیدگی در حوزه دانشگاه علوم پزشکی مشهد گزارش شده که نیمی از آن، یعنی ۸ هزارو ۱۴۰ مورد در شهر مشهد اتفاق افتاده است؛ موضوعی که لزوم آگاه سازی مردم درباره رفتار با حیوانات خانگی مانند سگ و گربه و جمع آوری سگ‌های ولگرد را یادآوری می‌کند.
او اضافه می‌کند: پارسال در استان یک مورد گربه مبتلا به بیماری هاری گزارش شده است، اما امسال در همین چند ماه گذشته دو مورد هاری گربه داشتیم. این موضوع باعث نگرانی ماست و شهروندان باید در صورت گزیدگی گربه‌های ولگرد یا حتی حیوانات خانگی مانند سگ به مراکز پیشگیری از هاری مراجعه کنند.
این صحبت مدیر پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های دانشگاه علوم پزشکی مشهد اهمیت بسیاری دارد: طبق آمار‌ها ۸۰ درصد سگ گزیدگی‌ها مربوط به حیوانات صاحب دار است؛ چه حیواناتی که در منزل نگهداری می‌شوند و چه سگ‌های گله و سگ‌هایی که در مزارع نگهداری می‌شوند؛ بنابراین لزوم رفتار محتاطانه مردم با گربه‌ها و سگ‌های خانگی شان اهمیت می‌یابد. یعنی از آزاردادن حیوان یا ایجاد مزاحمت در زمان غذاخوردن که حیوان را جری می‌کند، پرهیز کنند. همچنین حیوان خانگی باید شناسنامه سلامت و واکسن دریافت کرده باشد.
او این را هم یادآوری می‌کند که طبق این آمار، گزیدگی سگ‌های ولگرد کمتر از سگ‌های صاحب دار است، اما همچنان سگ‌های ولگرد برای انسان خطرناک‌تر هستند. چون سگ ولگردی که به انسان حمله می‌کند، قطعا مشکلی دارد. این سگ‌ها واکسن دریافت نکرده اند و از طرفی با حیات وحش مانند گرگ و روباه در ارتباط هستند و حتی ممکن است از لاشه مشترک خورده باشند؛ بنابراین بیشتر در معرض ویروس هاری هستند و برای انسان خطرناک تر. در فروردین امسال در طرقبه شاندیز سگ ولگرد مبتلا به هاری نزدیک به بیست نفر را در یک محیط گزیده بود.
دکتر امینی به ارائه آمار حیوان گزیدگی در سه ماه نخست امسال در استان می‌پردازد و می‌گوید: در سه ماه نخست امسال ۵ هزارو ۹۳۱ حیوان گزیدگی گزارش شده است که از این تعداد ۳ هزارو ۹۰۰ گزش مربوط به سگ و ۱۰۲۱ گزش مربوط به گربه بوده است. نکته مهم اینجاست که ما هر حیوان گزیدگی و حتی پنجه کشی را با گزش هاری برابر می‌دانیم و افراد باید آن را جدی بگیرند؛ حتی اگر خون ریزی در محل زخم اتفاق نیفتاده باشد. چون احتمال ابتلا به هاری زیاد است.
دکتر امینی اضافه می‌کند: ورود ویروس هاری به بدن به معنی هاری نیست، بلکه حدود یک ماه زمان می‌برد که ویروس خود را به سیستم عصبی مرکزی برساند و علائم هاری مانند تب و اختلالات بینایی و پرخاشگری ظهور کند؛ همچنین اختلالات ریتم قلب و به دنبال آن کما و مرگ؛ بنابراین مهم است که افراد در صورت گزیدگی حیواناتی مانند سگ و گربه و شغال و روباه، به سرعت خود را به مرکز پیشگیری و کنترل هاری برسانند.
البته اولین اقدامی که فرد حتی در منزل خود می‌تواند انجام دهد، شست وشوی محل گزش و زخم با آب و صابون به مدت بیست دقیقه است. در مراکز بهداشت هم نخستین اقدام همین است و بعد از آن، ضدعفونی محل زخم و تزریق واکسن انجام می‌شود. البته اگر زخم عمیق باشد و خون ریزی شدید و محل زخم به سر و گردن نزدیک باشد، به جز واکسن به افراد، سرم تزریق می‌شود. سرم آنتی بادی آماده برای مقابله با ویروس هاری است و سریع‌تر از واکسن اثر می‌گذارد.
در خراسان رضوی بیماری هاری در بین حیواناتی مانند سگ و گربه دیده می‌شود، اما وضعیت حیات وحش شهرستان مشهد درباره این بیماری وضع مطلوبی دارد. آن طور که رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان مشهد اعلام می‌کند، کانون بیماری هاری مربوط به حیات وحش در شهرستان مشهد گزارش نشده است.
هادی موسی پور می‌گوید: سازمان محیط زیست در دو کارگروه «بیماری‌های مشترک بین انسان و حیات وحش» و کارگروه «مدیریت و سامان دهی سگ‌های بی صاحب» در کنار شهرداری و دانشگاه علوم پزشکی و اداره کل دام پزشکی حضور دارد. در این بین، جمع آوری و غربال سگ‌های ولگرد مربوط به شهرداری و دهیاری هاست، اما اگر بیماری مربوط به حیات وحش گزارش شود، سازمان دام پزشکی آن را به ما اعلام می‌کند.
همچنین محل رهاسازی سگ‌های ولگرد پس از غربال باید طبق نظر سازمان محیط زیست باشد. ما مکان‌هایی خارج از زیستگاه‌های طبیعی حیات وحش و دور از مناطق مسکونی را برای رهاسازی این حیوانات در نظر می‌گیریم. او اضافه می‌کند: اگر سگی به بیماری هاری مشکوک باشد، بنابر نظر دام پزشک، باید برای مدت مشخصی مثل ۱۰ روز قرنطینه شود تا وضعیتش بررسی شود، اما اگر هاری حیوان بیشتر باشد، به روش مرگ آرام از بین می‌رود.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان مشهد با بیان اینکه آمار بیماری هاری ارتباط مستقیمی با جمعیت سگ‌های بی صاحب دارد، می‌گوید: با افزایش آمار سگ‌های ولگرد، بیماری هاری هم در بین آن‌ها چرخ می‌زند، به طوری که اگر یک مورد آلوده شود، بقیه را هم آلوده می‌کند؛ بنابراین کنترل جمعیت سگ‌های بی صاحب اهمیت بسیاری دارد. از طرفی، باید فرهنگ غذادهی به این سگ‌ها در بین مردم برچیده شود. او اضافه می‌کند: غذا، دشمنان طبیعی و وضعیت جغرافیایی، جمعیت هر حیوانی را کنترل می‌کند. سگ‌های ولگرد دشمن طبیعی ندارند و از طرفی وقتی به آن‌ها غذا بدهیم، جمعیتشان به صورت تصاعدی زیاد می‌شود.
در هر زایمان طبیعی سگ ها، درنهایت یک تا دو توله شان زنده می‌مانند، اما در صورت دریافت غذا از سوی مردم، همه توله هایشان زنده می‌مانند و به آسیبی جدی برای حیات وحش تبدیل می‌شوند. آن‌ها حیات وحش کوچک را طعمه خود و گونه‌های حیات وحش بزرگ‌تر را نیز از منطقه زیستشان بیرون می‌کنند و برای تنوع زیستی حیات وحش خطر ایجاد می‌کنند. موسی پور تصریح می‌کند: اتفاق بد دیگر، جفت گیری سگ‌ها با گونه‌هایی از حیات وحش مانند گرگ هاست که نتیجه آن تولد حیوانی خطرناک به نام گرگاس است؛ حیوانی که درندگی گرگ و هوش سگ را دارد. خوشبختانه در مشهد گرگاس دیده نشده است، اما در سبزوار گزارشی از مشاهده گرگاس داشته ایم.