سعید جلائیان - این روزها که خانواده‌ها در تکاپوی ثبت‌نام فرزندان خود در مدارس هستند تعدادی از خانواده‌ها در طرق در تلاش هستند تا از ثبت‌نام تعدادی از دانش‌آموزان مهاجر به مدرسه جلوگیری کنند یا حداقل کلاس درس بومیان و مهاجران تفکیک شود. در این گزارش شهرآرامحله با نگاه بی‌طرفانه تلاش کرده به تمام ابعاد این مسئله بپردازد. چندین سال است تعداد زیادی از پناهنده‌های کشور افغانستان که به کشور ما مهاجرت کردند بنا به دلایلی از جمله وجود کارخانه کمپوست و ارزانی قیمت ملک در شهرک طرق، این محله را برای زندگی انتخاب کردند. این مسئله به دلیل ایجاد مشکلاتی برای بومیان طرق، زیاد با مذاق آن‌ها خوش نیامده است. مسئله تحصیل دانش‌آموزان پناهنده در مدارس طرق در همان سال‌های ورود آن‌ها به یکی از چالش‌ها بین خانواده‌های ایرانی و مسئولان مدارس طرق تبدیل شد. همواره برخی از خانواده‌ها به شکل‌های مختلف از مدیران مدارس و مسئولان آموزش و پرورش درخواست داشتند تا از ثبت‌نام دانش‌آموزان پناهنده جلوگیری کنند و یا حداقل کلاس‌های درس آن‌ها به صورت جداگانه تشکیل شود. البته همواره این تلاش‌ها بی‌نتیجه باقی مانده است. البته آنچه مشخص است این است که مسئله اصلی مردم طرق دانش‌آموزان مهاجر نیستند بلکه فضای آموزشی کمی است که در اختیار دانش‌آموزان ایرانی است. اکنون مشکلات ثبت‌نام و کلاس‌های بالای 40نفر یکی از مسائل متعددی است که بزرگان طرق پیگیر رفع آن هستند.
درد دل یک مادر ایرانی و مهاجر
راهی خیابان شهید رجایی در طرق می‌شویم و به میان کودکان مهاجری که در جوی‌های آب به آبتنی مشغول هستند و مادرانشان که در گوشه به نظاره ایستاده‌اند، می‌رویم. پیدا کردن کسی که با ما صحبت کند بیش از آنچه فکر می‌کردیم دشوار است اما بالاخره در میان این بانوان توانستیم یک خانم ایرانی را بیابیم که با یک مرد افغانستانی ازدواج کرده و حاضر است با ما صحبت کند.
بانوی ایرانی که گویا دل پردردی از آزارهایی که دخترش در یکی از مدارس طرق دیده است، دارد، می‌گوید: دختر من تنها 10 سال دارد. در این سال‌ها که به مدرسه می‌رود بارها مورد تمسخر و آزار همکلاسی‌هایش قرار گرفته است. در سال تحصیلی گذشته تعدادی از همکلاسی‌هایش اسم بدبو روی او گذاشته بودند.
دخترم برای اینکه دیگر او را به این اسم صدا نزنند هر روز قبل از رفتن به مدرسه حمام می‌کرد و من را مجبور می‌کند برایش مدام عطر بخرم. البته این کارها تأثیر خاصی نداشت و بچه‌ها که احتمالا بیشتر تحت‌تأثیر خانواده هستند باز هم او را به این اسم صدا می‌زدند. واقعا ناراحت کننده بود. روحیه دخترم در هم شکسته بود. او را هر روز به زور و بر خلاف میل باطنی‌اش به مدرسه می‌فرستادم.
یکی از مادرانی که خود او هنوز نوجوان است اما کودکش را در آغوش کشیده، نظاره‌گر گفت‌وگوی ماست اما گویا حرف دل او به وسیله همسایه‌اش زده شد و نتوانست دیگر سکوت خود را ادامه دهد و ضمن تأیید سخنان همسایه خود می‌گوید: بیشتر دخترها و پسرهای افغانستانی در طرق به تحقیر و حرف‌های ناپسندی که به آن‌ها زده میشود، عادت کرده‌اند اما آن‌هایی که غرور دارند، آسیب بدی می‌بینند یا ممکن است با افرادی که این حرف‌ها را به آن‌ها می‌زنند دعوا کنند و اهالی در هر صورت پناهنده‌ها را مقصر می‌دانند.
دلایل مخالفت تحصیل مشترک
پس از شنیدن سخنان مادران دانش‌آموزان مهاجر در بین کسانی می‌رویم که از بومیان قدیمی طرق هستند. در بین آن‌ها یکی از بانوان طرق را که 2دانشآموز دختر و پسر در 2 مقطع متوسطه و ابتدایی دارد و از مخالفان سرسخت ثبت‌نام و برگزاری کلاس‌های درس به صورت مشترک است، پیدا می‌کنیم.
مادر طرقی ضمن ادعای مخالفت اغلب خانواده‌های دانش‌آموزان طرقی با تحصیل مشترک فرزندشان با پناهنده‌ها می‌گوید: اغلب خانواده‌های طرقی که فرزند دانشآموز دارند، مخالف تحصیل فرزندان خود با دانش‌آموزان افغانستانی هستند. البته در کل باید بگویم ما اهالی طرق در واقع از حضور مهاجران خسته شدیم.
وی در ادامه به دلایل مخالفت تحصیل مشترک مهاجران و بومیان طرق می‌پردازد و ادامه می‌دهد: دیدن چگونگی زندگی مهاجران باعث ایجاد ترس در بین خانواده‌ها شده است. در هر خانه چند خانواده با حدود 10 کودک زندگی می‌کنند که اصلا کوچک‌ترین توجهی به بهداشت ندارند.
وی ادامه می دهد :اولین ترس ما این است که بیماری‌هایی که پناهنده‌ها به آن مبتلا هستند به فرزندان ما سرایت کند. افزون بر این مدرسه به دلیل شپش‌های سر برخی از آن‌ها مدام به تمام دانش‌آموزان می‌گوید موهای سرتان را بزنید. آخر بچه‌های ما چه گناهی دارند؟ بیشتر بچه‌های طرق در طول هفته 2بار به حمام می‌روند، آن‌ها هستند که مشکل دارند نه فرزندان ما. دلیل بعدی مخالفت‌های ما این است که دانش‌آموزان طرقی به دلیل آن‌ها از امکانات آموزشی کمتری برخوردار می‌شوند، چرا که معلمان مجبور هستند زمان بیشتری را به دانش‌آموزان اتباع به‌ویژه در دبستان اختصاص دهند.
البته موضوع بهداشت و شپش دستاویز درستی برای نسبت دادن به مهاجران نیست. آنچه مشخص است شیوع شپش در مدارس همه شهر محرز است.
صمیمیت در بین دانش‌آموزان مدرسه
اکنون در شهرک طرق، 4مدرسه دولتی 2 نوبتی و یک مدرسه غیردولتی فعالیت می‌کنند. از میان این مدارس مدرسه شهید میراب بیشترین آمار حضور پناهندگان را دارد. برای اطلاع از وضعیت این مدرسه که حدود 40درصد از دانش‌آموزان آن را پناهندگان تشکیل می‌دهند و بیشترین مخالفت والدین در این مدرسه را شاهد هستیم راهی آنجا می‌شویم و با مهدی بوستانی، مدیر دبستان شیفت پسرانه، که 7 سال سابقه مدیریت این مدرسه را به عهده دارد به گفت‌وگو می‌پردازیم.
بوستانی در ابتدا از درخواست‌های والدین دانش‌آموزان در طرق می‌گوید: از 7سال پیش که به این مدرسه آمدم شاهد درخواست خانواده‌ها برای جدا کردن فرزندانشان از پناهنده‌ها بودیم که اصلی‌ترین دلیل مخالفت خانواده‌ها رعایت نکردن مسائل بهداشتی و تفاوت‌های فرهنگی است.
افزون بر این هر زمانی که در طرق حادثه‌ای رخ می‌دهد اعتراضات والدین شدت می‌گیرد. برای نمونه سال گذشته بیشترین اعتراضات را شاهد بودیم که یکی از اهالی طرق در یک نزاع به وسیله یکی از پناهنده‌ها کشته شد. همین امر به اختلافات بسیار دامن زد و موجب افزایش اعتراضات خانواده‌ها شد و ما تا مدتی تلاش خود را صرف متقاعد کردن خانواده‌ها کردیم.
این اعتراضات والدین به مدرسه و دانش‌آموزان هم کشیده و باعث ایجاد تنش در بین دانش‌آموزان میشود. ما همواره تلاش می‌کنیم با گفت‌وگو این تنش‌ها را برطرف کنیم و صمیمیت بین دانش‌آموزان ایجاد کنیم، از همین رو در ذهن اغلب دانش‌آموزان ما در مدرسه به هیچ عنوان اختلافی وجود ندارد و حتی ما شاهدیم در تیم‌های ورزشی دانش‌آموزان در کنار هم قرار می‌گیرند و در زنگ‌های تفریح با هم به بازی مشغول می‌شوند اما همچنان مسائل جزئی دیده میشود.
مدیر دبستان میراب، با خطاب قرار دادن والدین اظهار می‌دارد: وقتی سیاست کشور این است که دانش‌آموزان اتباع و ایرانی با هم تحصیل کنند اعتراض و اصرار ما به جدا کردن آن‌ها بی فایده است. پیشنهاد می‌کنم به جای اینکه وقت خودمان را صرف دامن زدن به مشکلات کنیم آن را به حل آن‌ها اختصاص دهیم. اگر خانواده‌های مهاجر به کمک نیاز دارند کمکشان کنیم تا آن‌ها هم موارد بهداشتی مدنظر ما را رعایت کنند. خانواده‌ها باید توجه داشته باشند که دامن زدن به اختلافات در نهایت به خود فرزندان شما باز می‌گردد و احتمال دارد در این اختلافات مشکلاتی دامن‌گیر فرزندانمان شود. همین طور که ما شاهدیم اندک اختلافاتی که در مدرسه ظهور می‌کند، منشاء آن در داخل خانه‌های دانش‌آموزان است.
بوستانی، تمسخر دانش‌آموزان پناهنده را یکی از این موارد ذکر می‌کند و می‌گوید: دانش‌آموزان پناهنده نسبت به بسیاری از مسائل عادت کردند و به آن واکنش نشان نمی‌دهند اما در بین آن‌ها هستند افرادی که به تمسخرها واکنش نشان می‌دهند. باید بدانیم که این رفتارهای نادرست با آن‌ها ممکن است باعث ایجاد یک کینه در درون آن‌ها شود و در آینده به صورتی ناگوار بروز کند.
مقررات ویژه برای رعایت بهداشت
بوستانی با پذیرش رعایت نکردن بهداشت به وسیله بعضی از مهاجران در طرق می‌گوید: متأسفانه این درست که برخی از خانواده‌های پناهنده در طرق آن‌طور که باید بهداشت را رعایت نمی‌کنند اما با این حال آن‌ها ملزم هستند در مدرسه تمام مسائل بهداشتی را رعایت کنند. ما فرم‌های انضباطی داریم که در آن موارد بهداشتی و انضباطی ذکر شده است. والدین و خود دانشآموز در زمانی که برای ثبت‌نام می‌آیند ملزم هستند آن‌ها را امضا کنند. البته برای دانش‌آموزانی که احساس می‌کنیم کمتر بهداشت را رعایت می‌کنند، حساسیت بیشتری قائل هستیم. افزون بر این در طول سال تحصیلی اگر موردی از رعایت نکردن بهداشت مشاهده کنیم فوری به آن واکنش نشان می‌دهیم. ما با توجه به شرایط این منطقه روی بهداشت تأکید زیادی داریم به‌ویژه موهای سر و لباس دانش‌آموزان که حساسیت زیادی روی آن‌ها قائل هستیم. در خود مدرسه برای والدین هم ما کلاس‌هایی برگزار و موارد بهداشتی را آموزش و رعایت آن را تأکید می‌کنیم.
شرایط تحصیلی دانش‌آموزان پناهنده
مدیر دبستان میراب در ادامه به وضعیت دانش‌آموزان افغانستانی خود اشاره می‌کند و بیان می‌دارد: وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان پناهنده مشابه دیگر دانش‌آموزان است. ما در مدرسه دانش‌آموزانی داریم که حافظ قرآن و شاگرد اول هستند و مواردی را هم داریم به‌ویژه در پایه‌های اول که بنا به تفاوت فرهنگی و مشکلات درک زبان دانش‌آموزان ضعیف می‌شوند. البته برای حل این مشکل سال گذشته کمیساریای عالی پناهندگان، کلاس‌های آموزشی را برای دانش‌آموزان پایه اول دبستان در مدارسی که اتباع در آن‌ها تحصیل می‌کنند، برگزار کرد تا دانش‌آموزان این پایه بتوانند مانند دیگر دانش‌آموزان تحصیل کنند و مشکلات فرهنگی، اجتماعی و زبان که دارند، تصحیح شود. باید اذعان کنم که این کلاس‌ها تأثیر خیلی خوبی داشت و کمک زیادی به ما و دانش‌آموزان کرد.
نظر خود دانش‌آموزان
تا اینجا با تمام طرف‌ها به گفت‌وگو پرداختیم اما در واقع اصلی‌ترین طرف این ماجرا خود دانش‌آموزان هستند که باید ببینیم چه خواسته‌هایی دارند. آیا همان گونه که والدین می‌گویند آن‌ها مورد تمسخر قرار می‌گیرند و یا در خطر هستند یا اینکه ارتباط دوستانه‌‌ای بین آن‌ها در جریان است. به همین‌دلیل در انتهای این گزارش نظر چند دانشآموز را می‌پرسیم. کسانی که دل‌های کودکانه‌شان خبر از این می‌دهد که برایشان مرزها اهمیت ندارند و می‌توانند فارغ از محدودیت‌هایی که ما بزرگ‌ترها به دنیایشان تحمیل می‌کنیم در کنار هم خوش باشند. از اسماعیل یکی از دانش‌آموزان این مدرسه اوضاع را جویا می‌شویم. دانشآموز دبستان شهید میراب که 5سال سابقه حضور در این مدرسه دارد از ارتباط دانش‌آموزان در کلاس‌های درس می‌گوید: در مدرسه برای همه بچه‌ها دانش‌آموزان افغانستانی مانند دیگران هستند. واقعا برای خود بچه‌ها چه پناهنده و چه ایرانی، نژاد و اینکه اهل کجا هستند هیچ گونه اهمیتی ندارد. البته گاهی متأسفانه شاهد نزاع و درگیری‌هایی هستیم که به جرئت می‌گویم تا کنون بیشتر آن‌ها را خود دانش‌آموزان طرقی آغاز کردند. در مدرسه تنها تعداد انگشت‌شماری دانشآموز هستند که گاهی پناهنده را اذیت می‌کنند مگر نه بین صدها دانشآموز دیگر این مدرسه یک دوستی و رفاقتی شکل گرفته است.
اسماعیل در انتها به رفتار این دانش‌آموزان در مدرسه اشاره می‌کند و می‌افزاید: آن‌ها سرشان همیشه به کار خودشان گرم است و مزاحمتی برای کسی ایجاد نمی‌کنند. خود من بهترین دوستانم پناهنده هستند که بیشتر وقت خودم در زنگ‌های تفریح را با آن‌ها سپری می‌کنم. حتی در بین انتظامات مدرسه هم ما دانشآموز افغانستانی داریم که آن‌ها هم رفتارشان از دیگر انتظامات مدرسه بهتر است. واقعا اگر آن‌ها بخواهند از مدرسه ما بروند من ناراحت می‌شوم.
این نظر بیشتر بچه‌هایی است که در این باره با آن‌ها گفت‌وگو می‌کنیم تا معلوم شود آنچه ما بزرگ‌ترها روی آن تعصب به خرج می‌دهیم در دنیای صاف و ساده آن‌ها رنگی از تعلق ندارد.
دفاع از حق تحصیل دانش‌آموزان پناهنده
به آموزش و پرورش ناحیه 2 می‌رویم و با محسن روحانی‌نیا، مدیر آموزش و پرورش این ناحیه، درباره ثبت‌نام دانش آموزان افغانستانی به گفت‌وگو می‌پردازیم. روحانی‌نیا در ابتدا ضمن دفاع از ثبت نام و تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس طرق بیان می‌دارد: آموزش و پرورش سال‌هاست تلاش کرده است در محلات مهاجرپذیر این فرهنگ را گسترش دهد که دانش‌آموزان از نظر هویتی و عقیدتی با یکدیگر تفاوتی ندارند. اما هر سال در آغاز فصل ثبت‌نام مدارس شاهد اقداماتی از سوی تعدادی از خانواده‌ها در طرق هستیم تا ما را مجاب کنند از ثبت‌نام دانش‌آموزان مهاجر جلوگیری کنیم اما با توجه به سیاست‌های کشور، همواره دانش‌آموزان افغانستانی مانند دیگر دانش‌آموزان در مدارس ما ثبت‌نام می‌شوند.
مدیر ناحیه 2 آموزش و پرورش ادامه می‌دهد: به عقیده من دلیل اصلی مخالفت آن دسته از خانواده‌هایی که مخالف تحصیل فرزندانشان در کنار پناهندگان هستند؛ این است که شاید دانش آموزان مهاجر روی فرزندان آن‌ها تأثیرات منفی داشته باشند. من باید به آن دسته از خانواده‌ها و شهروندانی که مخالف تحصیل دانش‌آموزان پناهنده همراه دانش‌آموزان ایرانی هستند، بگویم آموزش و پرورش ناحیه2 تاکنون قانون را در این‌باره اجرا کرده است و امسال نیز هم مانند سال‌های گذشته ما دانش‌آموزان مهاجر را به دلیل اینکه آن‌ها هم حق تحصیل دارند در مدارس ثبت‌نام می‌کنیم.
خبر خوب آقای مدیر برای خانواده‌ها
البته ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که 30سال است هیچ فضای آموزشی در طرق ایجاد نشده است و تنها در این 2سال اخیر ما در طرق برای افزایش فضای آموزشی فعال شدیم. قطعا با افزایش فضای آموزشی دیگر شاهد بروز بسیاری از مشکلات نخواهیم بود.
روحانی‌نیا خبر خوبی برای اهالی طرق دارد که می‌تواند به تمام این مشکلات پایان دهد. او می‌گوید: اکنون یک مدرسه در این شهرک در حال احداث است و افزون بر آن ما با کمیساریای عالی پناهندگان مذاکراتی انجام دادیم. این سازمان بین‌المللی پذیرفت پس از تکمیل ساخت مدرسه پناهندگان که در منطقه 5 مراحل انتهایی خود را می‌گذراند، کار ساخت یک مدرسه مختص به دانش‌آموزان افغانستانی در شهرک طرق را آغاز کند.
مدیر آموزش و پرورش ناحیه 2 با اشاره به وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان پناهنده ادامه می‌دهد: برای ما بسیار جالب است که بیشتر دانش‌آموزان پناهنده بسیار درس‌خوان هستند. گاهی که به کارنامه‌های آن‌ها نگاه می‌کنیم می‌بینیم از دانش‌آموزان ایرانی به ویژه در درس‌های زبان خارجی جلوتر هستند.
روحانی‌نیا در انتها افزود: ما تاکنون هیچ مورد تخلف امنیتی از سوی این دانش‌آموزان مشاهده نکردیم و خانواده دانش‌آموزان مهاجر هم تاکنون کمترین شکایت و ناراحتی را به ما ابراز داشتند و بیشترین همکاری را در تمام زمینه‌ها با ما می‌کنند. من از شورای اجتماعی این شهرک می‌خواهم به مردم در این‌باره توضیح دهند و آن‌ها را توجیه کنند که این سیاست کشور است و تا زمانی که ادامه داشته باشد ما مجبور به تبعیت از آن هستیم.