با مرور آموزه‌های دینی و روایی، می‌فهمیم که احسان و نیکوکاری بندگان برای خدای متعال اهمیت بسیار دارد؛ چنان‌که پیامبر (ص) درباره اهمیت و ارزش این روحیه و رفتار می‌فرمایند: «خدای متعال به داوود نبی وحی کرد بنده‌ای از بندگانم در روز قیامت کار نیکی می‌آورد، پس او را در بهشت مسکن می‌دهم.
حضرت داوود (ع) پرسید: «آن کار خیر چیست؟ خدای پاسخ داد اندوه مؤمنی را می‌زداید؛ اگرچه با نیمی از دانه خرما باشد. آن حضرت عرض کرد: شایسته است کسی تو را بشناسد و امیدش را از تو نبُرد». این نشان می‌دهد که خدا چقدر به این روحیه و رفتار اهمیت می‌دهد و برای نیکوکاران چه اجر و بهایی در نظر می‌گیرد.
وقتی بر عملی این‌قدر توصیه و سفارش شده است، بی‌شک آثار و برکاتی هم دارد. این‌طور نیست که فرد نیکی کند و فقط فقیر و نیازمند بهره ببرند، بلکه آثار دنیایی و معنوی هم به خود شخص می‌رسد. رسول خدا (ص) فرمودند: «برای هر مشکلی راهکاری وجود دارد و راهکار رسیدن به سعادت و شادمانی آخرت، چهار چیز است: دست کشیدن بر سر یتیم، توجه به زنانی که سرپرست خانواده‌اند، کوشش برای تأمین نیاز مؤمنان و رسیدگی به انسان‌های تهیدست و فقیر».
نیکی و احسان نوعی استغفار و توبه از گناهان است. در روایتی از امام‌صادق (ع) آمده است: «هرکه فقیر مسلمانی را با پیراهنی بپوشاند و هزینه زندگی‌اش را تأمین کند، خدا ۷ هزار فرشته را بر او قرار می‌دهد تا برای هر گناهی تا روزی که در صور دمیده می‌شود، برای او طلب مغفرت کنند» (کافی، ج۲، ص۲۰۴ و ۲۰۵).
از دیگر آثار احسان و نیکوکاری، کسب رضای الهی است. همه هم‌وغم مؤمن، کسب رضای خداست. خدا از مؤمن، راضی و مؤمن از خدا راضی است و احسان و رسیدگی به نیازمندان، مسیر این رضایت را هموار می‌کند. امام‌سجاد (ع) فرمودند: «اثر دیگر نیکوکاری، این است که دعای درخواست‌کننده تهیدست، رد نمی‌شود» (وسائل‌الشیعه، ج۹، ص۴۲۵).
این‌طور نیست که فکر کنیم ما نیکی می‌کنیم و دیگری بهره می‌برد و تمام! نیکی ابتدا برای شخص نیکوکار اثر دارد و خیر دنیا را همراه آدمی می‌کند. امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «خداوند برای دو نفر هر روز به احسانشان می‌افزاید؛ فردی که از گناهش توبه کند و فردی که هر روز بر احسان خود بیفزاید». اثر دیگر نیکوکاری، محبوبیت و جذب دل‌هاست. نیکوکاری، انسان را از لغزش بازمی‌دارد و خانه را پربرکت می‌کند و بر رزق و آبادی شهر‌ها و طول عمر اضافه می‌کند. در روایت آمده است: «هر کار نیکی، صدقه است و اگر شخصی به کار خیر راهنمایی کرد، گویی آن کار را انجام داده است» (کافی، ج۴، ص۲۷).
نیکوکاری و احسان را در مسائل مالی خلاصه و محدود نکنیم. از مصادیق احسان، اخلاق نیکو و لبخند زدن است. امام‌باقر (ع) فرمودند: «تبسم بر صورت برادر، حسنه است». همین رفتار نیکو در مواجهه با دیگران، حال آنها را خوب می‌کند. گاهی گوش شنوا داشتن برای شنیدن حرف‌ها و درددل کردن، حکم صدقه را دارد.
از دیگر مصادیق غیرمالی نیکوکاری و احسان در حق دیگران، جهاد تبیین و روشنگری و رفع مشکلات معرفتی مردم است. چه‌بسیار آنهایی که فقر معرفتی دارند و باید سؤالات و شبهه‌هایشان پاسخ داده شود، لذا باید طلاب، دانشجویان و جوانان مؤمن و بزرگان و استادان، تبیین و روشنگری و این فریضه را احیا کنند که این از مصادیق مهم خیررسانی و احسان در حق دیگران است.
از بهترین کار‌ها در این زمینه، توسعه معرفت است؛ یعنی جامعه را به‌سمتی ببریم که همه مردم از معارف قرآن و اهل‌بیت (ع) بهره‌مند شوند. هدیه دادن کتاب، ساخت برنامه، حضور مؤثر و بابرنامه در فضای مجازی، هنر و... همه اینها مصادیق خیررسانی است. به نظر می‌رسد از توسعه مفهوم نیکوکاری، همه می‌توانیم بهره‌برداری کنیم و جزو کسانی باشیم که در دایره محسنان و نیکوکاران قرار دارند.