نهاد وکالت به عنوان یک بال فرشته عدالت، در کنار قضاوت، از زمان تاسیس نقش حیاتی داشته است به ویژه در زمانی که یک سوی دعوی، صاحبان زر و زور هستند، نقش وکیل دادگستری پررنگ‌تر می‌شود.
بنا بر اصل ۳۵ قانون اساسی، همه مردم حق دارند از وکیل استفاده کنند و دادگاه نیز باید زمینه استفاده از وکیل را برای اصحاب دعوا فراهم کند؛ لذا اعضای کانون وکلای دادگستری نقش موثری در جامعه ایفا می‌کنند.
علاوه بر آن، نهاد قضاوت زمانی می‌تواند مدعی شود که در مسیر اجرای عدالت، به صورت کامل گام برمی‌دارد که به نقش نهاد وکالت اعتقاد داشته باشد. نمی‌شود که شعار اجرای عدالت را سرداد، اما متهم را بدون حمایتگری به نام وکیل، محاکمه نمود. لذا اجرای نظم و عدالت بدون همکاری دو نهاد وکالت و قضاوت قابل‌تصور نیست.
اینکه در برخی پرونده‌های خاص به موجب قانون، حضور وکیل الزامی شده و در صورت عدم حضور وی روند رسیدگی دارای ایراد اساسی است و رایی که صادر می‌شود، قابل‌تایید نیست، نشان از اهمیت مساعدت نهاد وکالت با قضاوت دارد.
علاوه بر وکالت‌های تسخیری، کانون‌های وکلای دادگستری، با تشکیل اداره معاضدت قضایی هرروزه ده‌ها ساعت مشاوره حقوقی رایگان به مراجعانی که غالباً تمکن مالی کافی ندارند، ارائه می‌دهند و به‌علاوه هر ماه، ده‌ها وکیل معاضدتی جهت دفاع از موکلین بی‌بضاعت و تحت پوشش کمیته امداد امام‌خمینی(ره) و سازمان بهزیستی جهت دفاع معرفی می‌شوند که تا ختم پرونده، همراه و همگام با موکل بی‌بضاعت، به انجام وظیفه دفاع و اجرای عدالت می‌پردازند.از سوی دیگر حضور وکلای معاضدتی در مجتمع‌های قضایی و نیز کانون بازنشستگان نیروهای مسلح و... نقش دیگری است که نهاد وکالت در اجرای عدالت در کنار دستگاه قضایی ایفا می‌کند.
ایجاد صلح و سازش بین اصحاب دعوی و حتی قبل از طرح دعوی توسط وکلای دادگستری و ایجاد کمیسیون سازش از یک طرف و کمیسیون داوری در کانون وکلای دادگستری، از دیگرجلوه‌های کمک به اجرای عدالت توسط نهاد وکالت است؛ به طوری که اصحاب دعوی می‌توانند در کمترین زمان ممکن و با پرداخت حداقل هزینه دعوی خود را به سازش ختم کرده یا از طریق داوری مختومه کنند.
استفاده از نهاد داوری و صلح و سازش باعث سبک‌ترشدن بار قوه‌قضائیه و کاهش فشار روانی بر قضات خدوم دادگستری می‌شود. از سوی دیگر، نقش فعال این نهاد مدنی به همراه حضور قضات عادل و دانشمند در عدلیه و درک متقابل ایشان و نیز قبول هریک توسط دیگری به عنوان بال فرشته عدالت می‌تواند نقاط کور اختلافات را در پرونده‌های متعدد روشن کند و نهایتاً منجر به اجرای عدالت شود.
جلوگیری از اطاله دادرسی دیگرمزیت حضور نهاد وکالت در فرایند دادرسی است. وکیل دادگستری می‌داند دعوی یا شکایت را چگونه طرح کند که بدون خطا و اشتباه در کوتاه‌ترین زمان و پرداخت کمترین هزینه مادی و معنوی به نتیجه مطلوب برسد. این امر علاوه بر اجرای سریع عدالت باعث ایجاد نظم در روند رسیدگی و نهایتاً کاهش ورودی پرونده‌هایی می‌شود که قبلاً توسط اشخاص به صورت اشتباه طرح شده است.