سرور هادیان | شهرآرانیوز؛ مشهد براساس داده‌های رسمی، به‌صورت میانگین سالانه میزبان حدود ۳۰ میلیون زائر داخلی و حدود ۲ میلیون گردشگر خارجی است؛ اگر بخواهیم طور دیگری به این آمار و ارقام نگاه کنیم، به این نکته می‌رسیم که وجود بارگاه منور رضوی یک ظرفیت اقتصادی بالقوه برای مشهد است که سبب شده است گردش مالی حضور این تعداد زائر برای شهر در هر سال، حدود ۲۷۰ هزار میلیارد تومان باشد.
سوی دیگر این آمار و ارقام، میزان حضور زائران در شهر است؛ رقمی که تا چندی پیش، بین دو تا دوونیم روز بود و با اقدامات انجام‌شده اکنون به سه‌ونیم تا چهار روز افزایش یافته است؛ به اذعان کارشناسان، نکته درخورتوجه در این زمینه اهمیت ماندگاری زائران در شهر است که سبب ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار می‌شود و به‌واسطه آن چرخ اقتصاد شهر خواهد چرخید.
برای ماندگاری اقامت زائران، نیازمند زیرساخت‌های بیشتر اقامتی، تفریحی و... هستیم تا با افزایش ماندگاری بی‌رویه و بدون برنامه‌ریزی زائر و گردشگر، با مشکلی در حوزه خدمات‌رسانی مواجه نشویم و ازطرفی میل به ماندگاری زائر و گردشگر را با تأمین نیاز‌های او افزایش دهیم.
«هرچه طول دوره اقامت زائران بیشتر باشد، عواید اقتصادی بیشتر و بهتری هم برای مشهد خواهد داشت». این جمله را رئیس اداره برنامه ریزی، سرمایه گذاری و زیرساخت‌های اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی می‌گوید.
احمد دیناری معتقد است که تعداد زیاد گردشگران با مدت اقامت کم، تحمیل بار اضافی به شهر خواهد بود؛ زیرا آن‌ها از سرانه مصرف آب، برق، گاز و نیز خدمات شهری مانند حمل ونقل و... استفاده می‌کنند و بر این منابع تأثیر میگذارند و این به معنای ضرر برای یک مقصد گردشگری است، پس هرچه مدت اقامت زائر در مشهد بیشتر باشد، بهتر است و به جای مانور و تأکید روی تعداد یا کمیت، باید روی کیفیت حضور زائران تأکید شود؛ زیرا ماندگاری بیشتر زائران سبب می‌شود آن‌ها هم به زیارت برسند و هم از فضا‌های مختلف و ظرفیت‌های دیگر مشهد و اطراف آن استفاده کنند.
نتیجه این روند، درآمدزایی برای شهر است و سرزندگی اجتماعی و اقتصادی آن و خشنودی بیشتر مجاوران را به دنبال خواهد داشت؛ زیرا وقتی فشار بر روی مجاور باشد، حتما نارضایتی حاصل می‌شود و این نارضایتی، کیفیت میزبانی را در مقاصد گردشگری تحت تأثیر قرار می‌دهد.
دیناری از میان چالش‌های افزایش ماندگاری زائران، به افزایش حضور آن‌ها در مناسبت‌های خاص، اشاره و بیان می‌کند: نبود برنامه‌های مشخص برای افزایش مدت اقامت و ماندگاری زائران در مشهد، یکی از این چالش هاست که رفع آن، کار یک دستگاه خاص نیست و نیازمند تشکیل یک مجمع یا شورایی است که دستگاه‌های ذی نفع یا متولی، عضو آن باشند و از ظرفیت تشکل‌های گردشگری و بخش خصوصی هم استفاده کنند تا این شورا برای ایام خلوت، برنامه ریزی و تعادل لازم را برقرار کند.
او مسئله بعدی را تک عنصری بودن می‌داند و می‌گوید: باید از زیارت-زیارت صرف به سمت زیارت-سیاحت گام برداشت که البته این اتفاق افتاده است و می‌توان در این زمینه از داشته‌ها و ظرفیت‌های تاریخی فرهنگی، ظرفیت‌های حوزه گردشگری سلامت و گردشگری خوراک بهره برد.
به طور قطع نفوذ و نقش پررنگ زیارت است که سبب می شود در حوزه‌های گردشگری غذا، گردشگری سلامت و تاریخی و فرهنگی هم بتوانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم و یک بسته سفر بی رقیب و باکیفیت ارائه دهیم. توجه کافی به این بخش‌ها و برنامه ریزی لازم باعث می‌شود که میانگین مدت اقامت و ماندگاری زائران در مشهد، افزایش پیدا کند و درآمد‌های اقتصادی خوبی هم حاصل شود.
او با اشاره به اینکه به ازای ورود هر ۶زائر یا گردشگر خارجی یک شغل ایجاد می‌شود و هرچه مدت اقامت آن‌ها بیشتر شود، این اشتغال پایدارتر خواهد بود، بیان می‌کند: گردش مالی ناشی از حضور ۲ میلیون زائر خارجی در مشهد در یک سال، حدود ۱۸۰هزار میلیارد تومان است و این درحالی است که گردش مالی بالغ بر ۳۰میلیون زائر داخلی در طول سال حدود ۹۰هزار میلیارد تومان است. این نشان می‌دهد که گردش مالی ناشی از حضور گردشگران خارجی تقریبا دو برابر زائران داخلی است.
رئیس اداره سرمایه گذاری میراث فرهنگی استان با اشاره به لزوم تقویت روابط دیپلماتیک برای برقراری پرواز با کشور‌های بازار هدف، به منظور جذب بیشتر زائر‌خارجی اظهار می‌کند: نکته بعدی، استفاده از ظرفیت رایزن‌های اقتصادی و فرهنگی است که در کنسولگری‌ها و سفارتخانه‌های ایران در کشور‌های بازار هدف مستقر هستند. به نظر من رایزن‌های اقتصادی و فرهنگی ایران در کشور‌های بازار هدف به قدر کافی و لازم در حوزه بازاریابی گردشگری فعالیت نمی‌کنند. هیئت‌های بازاریابی استان، فقط با هدف جذب زائران خارجی باید به کشور‌های بازار هدف، اعزام و وارد مذاکره شوند که می‌توانند ترکیبی از بخش دولتی و خصوصی باشند.
مدیرگروه پژوهشی جامعهشناسی گردشگری و عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی استان هم درباره این موضوع می‌گوید: معمولا شهر‌های گردشگرپذیر، چه از نوع سیاحتی و چه از نوع زیارتی، از افزایش مدت اقامت مسافران استقبال می‌کنند؛ به خاطر اینکه هر شب اقامت به طور معمول با خرید بیشتر و دریافت خدمات گردشگری از آن شهر همراه است، اما این گونه نیست که میزان معینی به عنوان «مطلوب» برای ماندگاری تعریف شود.
دکتر حامد بخشی تصریح می‌کند: ازآنجایی که اقتصاد مشهد از مسیر گردشگری تعریف شده است، حضور و ماندگاری زائران برای این شهر اهمیت زیادی دارد. معاش بسیاری از مردم این شهر از طریق فروش کالا و خدمات به زائران و گردشگران تأمین می‌شود.
به گفته او، برای افزایش ماندگاری زائران و گردشگران در مقصد گردشگری، یک راه مشخص وجود دارد و آن اینکه در شهر جاذبه‌های گردشگری و تفریحی ایجاد شود تا گردشگر تمایل به بازدید و تجربه آن‌ها را داشته باشد و برای این امر حاضر بشود بر مدت اقامت خود در شهر بیفزاید؛ چنان که گفته می‌شود احداث پارک‌های آبی در شهر مشهد به طور متوسط یک شب به ماندگاری زائران و گردشگران افزوده است. برای این امر، ابتدا باید سیاست‌های توسعه‌ای شهر مبتنی بر این امر باشد و در این مسیر اخلال و کارشکنی صورت نگیرد.
دکتر بخشی تأکید می‌کند: همچنین باید مدیریت شهری، مشوق‌های سرمایه گذاری به شهر مشهد اختصاص بدهد تا سرمایه گذاران برای ساخت چنین تأسیساتی رغبت پیدا کنند. مشهد بزرگ‌ترین مقصد زیارتی گردشگری ایران است و درصورتی که حاکمیت شهری مجوز‌ها و مشوق‌های لازم را فراهم کند، بسیاری از سرمایه گذاران برای حضور در این شهر آمادگی خواهند داشت.
رئیس کمیسیون اصل ۹۰ و نماینده مردم مشهدوکلات در مجلس شورای اسلامی هم بر لزوم افزایش ماندگاری زائران در شهر تأکید می‌کند و مشهد را به دلیل وجود مضجع منور رضوی دارای ظرفیتی می‌داند که در هیچ یک از نقاط ایران وجود ندارد.
حجتالاسلام والمسلمین نصرا... پژمان فر ادامه می‌دهد: در گذشته‌های دور مردم با توجه به امکانات محدود ترددی که داشتند، وقتی به مشهد می‌آمدند، اقامت طولانی تری داشتند، تاجایی که زائران حضرت رضا (ع) گاهی قصد ۱۰روز اقامت را می‌کردند، اما به مرور به دلایل مختلف، ماندگاری زائر کاهش یافته و به حدود سه تا چهار شب رسیده است.
وی کاهش ماندگاری زائران را تهدیدی از بعد اقتصادی برای شهر می‌داند و می‌گوید: وقتی زمان ماندگاری زائر کمتر می‌شود، درآمد‌ها و اقتصاد در این حوزه تحت تأثیر قرار می‌گیرد، با این حال ممکن است تعداد رفت وآمد‌های زائر به جای یک بار در چند سال که با قصد ۱۰روز بود، حالا به یک بار در یک سال و گاهی دو تا چندبار در یک سال تبدیل شود، از این رو ماندگاری این افراد سرجمع شود.
حجت الاسلام والمسلمین پژمان فر اگرچه معتقد است که سرانه ماندگاری زائران در مشهد کاهش نیافته است، با این حال تأکید می کند که باید برای این موضوع برنامه داشته باشیم.
او همچنین با تأکید بر لزوم برنامه ریزی برای ایجاد زیرساخت‌های جادهای و خدمات رسانی بیشتر به مسافرانی که با وسیله نقلیه شخصی به مشهد مشرف می‌شوند، می‌گوید: یکی از نقاط ضعف مشهد، کمبود پارکینگ است که باید به آن توجه شود.
رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی همچنین با اشاره به هزینه‌های سنگین اقامت زائر بیان می‌کند: اگرچه تنوع مراکز اقامتی، از هتل‌های پنج ستاره تا مسافرخانه‌ها و خانه مسافر‌ها وجود دارد، گلایه مندی اقشار مختلف مردم درباره هزینه‌های اقامتی سر جای خود باقی است.
وی بیان می‌کند: موضوعی که کمتر به آن توجه شده، این است که زائر باید بتواند با فضای این شهر ارتباط برقرار کند، باید بتواند زمان مناسبی را برای خودسازی خودش و خانواده اش فراهم کند. اگر برنامه‌های محتوایی، فرهنگی، اعتقادی و تربیتی در شهر افزایش یابد، این حس ماندگارتر و بهتر خواهد شد و می‌تواند بر ماندگاری زائر تأثیر بگذارد.
حجت الاسلام والمسلمین پژمان فر به نقص آمار در زمینه میزان ماندگاری زائران در مشهد اشاره می‌کند و آن را از عواملی می‌داند که تصمیم گیری و برنامه ریزی برای افزایش ماندگاری آن‌ها را با مشکل مواجه می‌کند: برای برنامه ریزی در این زمینه حتما احتیاج به آمار و ارقام دقیقی در این حوزه داریم.
او ادامه می‌دهد: به هر حال توسعه زیرساخت‌ها و امکانات رفاهی در شهر مشهد وجود دارد، اما به طور قطع کسانی که کمترین استفاده را از این امکانات می‌کنند، خود مردم مشهد هستند و بیشترین بهره را زائرانی می‌برند که از نقاط مختلف دنیا و کشور به مشهد مشرف می‌شوند.
برای اصلاح این مسئله هم لازم است ما بتونیم از امکانات ملی استفاده کنیم. یعنی اگر خدمات به صورت ملی ارائه می‌شود، ما باید از امکانات ملی استفاده کنیم. متأسفانه بودجه زیارت که باید هر سال به شهر مشهد تزریق می‌شد و می‌توانست امکانات و زیرساخت‌های مناسبی را فراهم کند، محقق نشد و به همین دلیل بار همه این موضوع را به گردن بخش خصوصی انداخته ایم، این درحالی است که از بخش خصوصی هیچ نوع پشتیبانی نشده است.
او یادآوری می‌کند: از این رو خدمات فراهم شده با هزینه سنگینی ارائه می‌شود و این، جوابگوی انتظارات مردم نیست. امیدواریم درباره این موضوع برنامه ریزی مدونی صورت بگیرد.
مدیرعامل شرکت توسعه گردشگری شهرداری مشهد هم با تأکید بر اینکه باید درکنار زیارت برای خانواده‌های زائر برنامه داشته باشیم، می‌گوید: طبیعتا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و پدر و مادر خانواده، زمان بیشتری را برای زیارت درنظر می‌گیرند؛ بچه‌ها درکنار زیارت، برنامه‌های خودشان را دارند. زمان زیارت برای بچه‌ها معمولا چند ساعت و برای افراد بزرگ سال متفاوت و بیشتر است.
امیر رمضانی با تأکید بر لزوم فراهم کردن مکان‌های مناسب برای اقامت و استراحت بزرگ تر‌های خانواده، بیان می‌کند: باید اقامتگاه‌های مناسبی داشته باشیم که در شأن خانواده‌ها باشد. همچنین باید در حوزه غذا و سوغات و حوزه‌های مختلف به تناسب جامعه هدفمان کار کنیم و مجموع این اقدامات در افزایش ماندگاری زائران مؤثر است.
مدیرعامل شرکت توسعه گردشگری شهرداری مشهد بر لزوم برنامه ریزی و ایجاد جاذبه‌های جانبی زیارت هم تأکید می‌کند و می‌گوید: در صورتی که جاذبه‌های جانبی متناسب با خانواده‌های زائران ایجاد شود، درپی آن، به ماندگاری زائر هم کمک می‌شود. بحث ایجاد تفرجگاه‌ها برای خانواده‌ها مهم است؛ برای مثال پارک‌های آبی مشهد بر ماندگاری زائر تأثیر می‌گذارد.
رمضانی همچنین درباره اقدامات شهرداری مشهد در زمینه ماندگاری زائران بیان می‌کند: برای جوانان داریم موضوع بازی‌های کابلی را پیگیری می‌کنیم که لایحه آن در شورا مطرح شده است و امیدواریم به زودی این لایحه، مصوب شود و به سمت اجرایی شدن آن گام برداریم. در چهار نقطه شهر شامل کوه پارک، پارک وکیل آباد، رودپارک و منطقه گردشگری هفت حوض، بازی‌های کابلی متنوعی مستقر خواهد شد که می‌تواند بسیار مفرح و جذاب باشد و به ماندگاری زائران کمک کند.