منابع مالی، چالش‌برانگیزترین موضوع در حوزه بازسازی و حفاظت از بنا‌های تاریخی است

به گزارش شهرآرانیوز، پروفسور محسن گرامی، ۳۱ فروردین ۱۴۰۴، در نشست تخصصی خطرپذیری و توانمندسازی آثار تاریخی دربرابر زلزله در مشهد به‌مناسبت روز جهانی بنا‌ها و محوطه‌های تاریخی در موزه بزرگ خراسان اظهار کرد: امروزه، علاوه بر اهمیتی که متخصصان به آن اشاره کرده‌اند، بحث گردشگری در مناطق تاریخی بسیار موردتوجه قرار گرفته است. به نظر می‌رسد در هشت سال اخیر، سلیقه مردم در تفریحات تغییر کرده و علاقه به بازدید از بنا‌های تاریخی رو به افزایش است. این موضوع ارزش‌های فرهنگی کشور را برجسته می‌کند که باید حفظ شوند.

عضو هیئت‌علمی گروه عمران دانشگاه آزاد سمنان عنوان کرد: مسائلی مانند فرسودگی بناها، مشکلات مربوط به آجر و ملات و ناتوانی سازه‌ها در تحمل وزن اضافی، ازجمله‌چالش‌هایی هستند که در بنا‌های تاریخی با آن‌ها رو‌به‌رو هستیم. ارزیابی و شناسایی این مشکلات، تهیه روش‌های مرمت، تصمیم‌گیری درباره نحوه اجرا و حفاظت از بنا‌ها پس از بازسازی، همگی حائزاهمیت هستند.

گرامی ادامه داد: استفاده از فناوری‌های جدید مانند اسکن‌های سه‌بعدی و نرم‌افزار‌های شبیه‌سازی، اگرچه ممکن است در بهسازی ساختمان‌های معمولی توجیه اقتصادی نداشته باشد، اما در بنا‌های تاریخی به‌دلیل ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی آن‌ها توجیه‌پذیر است.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد گفت: در مرمت آثار تاریخی، چالش‌های فنی، مالی و سیاسی وجود دارد. روش کار در ترمیم ساختمان‌های تاریخی با ساختمان‌های معمولی متفاوت است و ملاحظات بیشتری را شامل می‌شود. علاوه بر مسائل فنی، ملاحظات مالی، تصمیم‌گیری‌ها در حوزه بازسازی و حفاظت از آثار نیز چالش‌برانگیز هستند.

عضو هیئت‌علمی گروه عمران دانشگاه سمنان بیان کرد: انتخاب تکنیک مناسب مرمت بسیار مهم است و باید به حفظ ساختار اصلی بنا، ترمیم نقوش مرتبط با آن در صورت تخریب و استحکام‌بخشی اسکلت بنا توجه شود. همچنین، حفظ کاربری بنا، هویت و اصالت آن، تاریخ‌نگاری، اهمیت تاریخی، مسائل فرهنگی و اجتماعی و جنبه‌های مالی و عملکردی بنا نیز باید در نظر گرفته شوند. هدف از مرمت، رساندن اثر به وضعیت پایدار و در صورت لزوم، اختصاص کاربری مناسب دیگر به آن است.

وی اظهار کرد: اقدامات حقوقی و قانونی نیز ازجمله‌چالش‌های مهم دراین‌زمینه هستند. تعیین شعاعی که یک اثر فرهنگی یا بنای تاریخی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد نیز اهمیت دارد.

گرامی افزود: درمورد عوامل آسیب‌زا، می‌توان به نفوذ رطوبت در دیوارها، نبود عایق انرژی، پارگی لایه‌ها و جدایی دیوار‌ها اشاره کرد. باید تلاش شود لایه خارجی بنا مقاوم‌سازی شده و از آن محافظت شود؛ همچنین، ارتباط و اتصال سقف‌ها به دیوار‌ها باید موردتوجه قرار گیرد تا نیرو‌ها به درستی منتقل شوند. عدم پیوستگی کلاف‌ها و شناژ‌ها نیز ازجمله‌ضعف‌هایی است که در ابنیه تاریخی به‌وفور مشاهده می‌شود و باید برطرف شود. می‌توان در حین ایجاد جداره خارجی برای محافظت از اثر تاریخی، کار‌های جدید مهندسی مانند عایق انرژی را نیز پیش‌بینی کرد.

وی با بیان اینکه نشریه‌های بهسازی در سطح بین‌المللی به‌دلیل حمایت از احیای بافت‌های تاریخی گسترش یافته‌اند، تصریح کرد: در سال ۱۳۹۸ (شمسی)، این موضوع به طور رسمی و جدی‌تر موردتوجه قرار گرفت؛ همچنین منشور‌های مرمت آثار تاریخی از سال ۱۹۳۱ میلادی تاکنون در حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان تدوین شده‌اند.

گرامی عنوان کرد: غیر از اهمیتی که اشاره شد، بحث‌های گردشگری در مناطق تاریخی هم‌اکنون به‌شدت مورد استقبال قرار گرفته است. به نظر می‌رسد در این هشت سال اخیر، ذائقه مردم به‌سمت تفریحات تاریخی و میل به بازدید و دیدن بنا‌های تاریخی در حال افزایش است. این موضوع ارزش‌گذاری فرهنگی برای کشور را به‌همراه دارد که باید حفظ شود.

وی افزود: موضوعاتی از قبیل آجر و ملات و فرسودگی بنا‌ها که اشاره شده، دلسوزی برای بنای تاریخی را نشان می‌دهد. به‌طورکلی، در بحث‌های مربوط به بنا‌های تاریخی، ما با چالش‌هایی مانند وزن سازه‌ها و کشش بنا مواجه هستیم. مواردی چون ارزیابی، شناسایی و انتخاب روش‌های مرمت باید در نظر گرفته شوند. همچنین، حفاظت از بنا‌های تاریخی پس از بازسازی نیز اهمیت زیادی دارد.

گرامی اضافه کرد: فناوری‌های جدید، مانند اسکن‌های سه‌بعدی و نرم‌افزار‌های شبیه‌سازی، در بهسازی بنا‌ها می‌توانند توجیه‌پذیر باشند؛ درواقع، این فناوری‌ها در ساختمان‌های معمول شاید توجیهی نداشته باشند، اما در بنا‌های تاریخی می‌توانند کارایی داشته باشند. دراین‌راستا، چالش‌های اقتصادی و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با بنا‌ها برای ما اهمیت دارند.

چالش‌های فنی در مرمت آثار تاریخی

وی گفت: چالش‌هایی که در مرمت آثار تاریخی وجود دارد، شامل چالش‌های فنی است که مهندسان با آن‌ها درگیر هستند. همچنین، چالش‌های مالی و سیاسی باید موردتوجه قرار گیرد. روش‌های ترمیم ساختمان‌های تاریخی متفاوت از ساختمان‌های معمول است و باید ملاحظات غیرفنی نیز در نظر گرفته شوند. منابع مالی و تصمیم‌گیری در حوزه بازسازی و حفاظت از این آثار از موارد چالش‌برانگیز هستند.

گرامی اظهار کرد: انتخاب تکنیک‌های مناسب برای حفظ ساختار اصلی بنا باید انجام شود. نقوش مرتبط با بنا باید در مناطقی که دچار تخریب شده‌اند، ترمیم شوند تا شکل کلی و ساختار اصلی بنا حفظ شود. همچنین، توجه به استحکام‌بخشی اسکلت بنا ازجمله‌مواردی است که هرچند در ظاهر ناپیداست، اما بر حیات بنا تأثیرگذار است.

وی ادامه داد: حفظ کاربری بنا نیز باید مدنظر قرار گیرد تا هویت و اصالت آن حفظ شود. در عملیات مرمتی، می‌بایست به تاریخ‌نگاری و اهمیت تاریخی بنا و نیز مسائل فرهنگی، اجتماعی و مالی توجه شود. احیای بنا نیز پارامتر مهمی در تکنیک‌های مرمت است.

ضرورت رسیدن به پایداری اثر در مرمت آثار تاریخی

گرامی عنوان کرد: در مرمت ابنیه تاریخی، ضروری است که اثر به وضعیت پایدار برسد و از حالت ناپایدار خارج شود و اگر لازم باشد، به اختصاص یک کاربری مناسب دیگر نیز فکر شود. این‌ها مواردی هستند که بسته به نوع بنا باید به آن‌ها توجه کرد.

وی افزود: اقدامات حقوقی و قانونی نیز از پارامتر‌هایی هستند که دراین‌زمینه باید مدنظر قرار گیرند؛ به‌ویژه با توجه به موانع تازه‌ای که پس از بحث‌های فنی وجود دارد. موضوع نواحی اطراف آثار فرهنگی نیز بسیار مهم است؛ اینکه به چه شعاعی از یک اثر فرهنگی می‌خواهیم تأثیر بگذاریم، کم‌و‌بیش اهمیت دارد.

گرامی بیان کرد: اگر بخواهیم به عوامل آسیب‌زای بنا‌ها اشاره کنیم، می‌توان به نفوذ رطوبت در دیواره‌های آجری و بحث نداشتن سیر انرژی اشاره کرد. این سیستم‌ها فقط از ضخامت زیاد برخوردارند و سیر انرژی در حد ضخامت آن‌هاست.

وی اضافه کرد: اتصال لایه‌ها به دیواره‌ها و نیرو‌های انتقال‌دهنده نیز باید موردتوجه قرار گیرد. اگر این ارتباط، سخت و دیوار شکننده در نظر گرفته شود، می‌تواند به جدایی منجر شود. در ابنیه تاریخی، ضعف‌هایی مانند نداشتن کلاف شناژ مشاهده می‌شود که باید پوشش داده شده و جبران شود. در حین ایجاد یک جداره خارجی برای حفاظت از آثار تاریخی، می‌توانیم کار‌های جدید مهندسی را نیز در نظر بگیریم. براین‌اساس، بی‌توجهی به بافت‌های تاریخی می‌تواند آسیب‌های بیشتری به‌همراه داشته باشد.

اهمیت منشور‌های مرمت آثار تاریخی در حمایت از میراث فرهنگی

وی در پایان به گستردگی نشریه‌های بهسازی در سطح بین‌الملل نیز اشاره کرد و افزود: منشور‌های مرمت آثار تاریخی از سال ۱۳۱۳ آغاز شده و تاکنون ادامه یافته است. این منشور‌ها در حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان اهمیت ویژه‌ای دارند و در سال‌های مختلف به‌روزرسانی شده‌اند.