پانزدهم مهرماه به عنوان روز ملی روستا و عشایر نام‌گذاری شده است. این نام‌گذاری برای تجلیل و تقدیر از زحمتکشان روستایی و عشایری و تجلیل از خدمات ارزنده آنان به کشور عزیز انجام شده است. نام‌گذاری این روز و دیگر اقدامات حمایتی از روستاییان قرار بود به توسعه و ترویج فرهنگ روستایی و جلوگیری از مهاجرت آنان به شهر‌ها کمک کند و شاید کمی هم کرده است، ولی با نگاهی به سیل مهاجرت روستانشینان به شهر‌ها به‌ویژه شهر مشهد می‌توان فهمید که نتیجه کار دلچسب نبوده است. قطعاً نقش روستا و روستاییان کشور در حوزه توسعه و رشد اقتصادی انکار ناپذیر است. متأسفانه در سالیان اخیر به روستا و عشایر آن‌گونه که باید توجه نشد؛ هر چند که در راستای محرومیت‌زدایی و ارائه امکانات به مناطق روستایی و عشایری خدماتی انجام شده است، ولی به حد کفایت و در خور نبود. در این شماره شهرآرا محله به سراغ روستا‌هایی رفتیم که با توجه به بزرگ شدن کمی شهر در محدوده شهری جای گرفته‌اند. روستا‌هایی که دیگر محله‌ای از منطقه ۵ هستند و مردمان آن می‌کوشند سهم بیشتری از خدمات شهری را به خود اختصاص دهند.
ابتدا منطقه ۵ و ۶ یکی بودند
تقریبا تمام محلات منطقه ۵ در گذشته روستا‌هایی بود که وارد شهر شده‌اند. اگر بخواهیم این گونه به مناطق شهری نگاه کنیم اصلا منطقه‌ای نمی‌ماند که بگوییم فلان روستا‌ها به آن وارد شده‌اند، مثلا مگر آبکوه یا سناباد، ملک‌آباد یا وکیل‌آباد خود روستا نبودند؟ پس برای گزارش ملاکی قرار دادیم و آن منطقه‌بندی در ابتدای دهه ۷۰ بود. به همین منظور سراغ محمدرضا رحیمی، کارشناس نقشه‌برداری منطقه رفتیم که از قدیمی‌های ساکن منطقه نیز هست. رحیمی می‌گوید که در ابتدا منطقه ۵ و ۶ یکی بودند و ساختمان شهرداری آن هم در فاصله بین پنجراه پایین خیابان و میدان ۱۷ شهریور، در ابتدای کوچه چهنو بود. می‌گوید: «مابین سال‌های ۱۳۷۱ و ۱۳۷۳ که مشهد ممیزی شد ۲ منطقه از هم جدا شدند.»
قسمتی از حرم مطهر هم در منطقه ۵ بوده است
منطقه ۵ در سال ۱۳۷۳ تشکیل شده است. آقای رحیمی ادامه می‌دهد: «ابتدای تشکیل، این منطقه از قطاع ما بین طبرسی و خیابان نواب و از حرم مطهر شروع می‌شد و تا نیمه‌های بولوار آوینی ادامه داشت. حدود منطقه هم از حرم‌مطهر شروع می‌شد تا میدان شهدای گمنام، رضائیه و چهارصد دستگاه، حسین‌آباد و سپس بزرگراه. از سمت جنوب نیز منطقه از حرم مطهر شروع و تا پنجراه پایین خیابان یا همان میدان شهدای مسجد گوهرشاد و خیابان سرخس ختم می‌شده است. سپس به تقاطع هم‌سطح خیابان سرخس، کارمندان و ریل راه‌آهن می‌رسید و از آنجا به سمت میدان بار رضوی و سپس مهرآباد و بولوار میامی ادامه داشته است. مرز محدوده منطقه ۵ و ۶ کال اقبال بود. شرق منطقه از کال اقبال تا کرامت ۱۲ و سپس تا فلکه آخر گلشهر یا همان ایستگاه پاسگاه قدیم ادامه داشته است، از آنجا تا فلکه دوم و سپس در نزدیکی نیزه به بولوار آوینی ختم می‌شد.»
محله مهرآباد و حسین‌آباد
رحیمی می‌گوید: «سالی که منطقه ثامن تشکیل شد حوزه یک و ۲ منطقه که در فاصله بین خیابان نواب صفوی و طبرسی بود از منطقه ۵ جدا و به منطقه ثامن ملحق شد» با توجه به گفته‌های آقای رحیمی و دیگر دوستان متوجه می‌شویم آنچه از ابتدای ایجاد این منطقه تا امروز به آن افزوده شده است، محله مهدی‌آباد، امیرالمؤمنین (ع) و نیزه است.
با توجه به این امر ابتدا توضیح کوتاهی نسبت به هویت روستایی محلات قدیمی و به عنوان مثال محله مهرآباد و حسین‌آباد ارائه می‌دهیم و سپس سراغ محلات جدید می‌رویم. حسن سلیمانی، یکی از قدیمی‌های حسین‌آباد درباره گذشته این محله یا همان روستا می‌گوید که تمام این محله باغ و زمین کشاورزی بوده است. سلیمانی بعضی از اتفاقات و تغییرات منطقه را که خودش نظاره کرده و بعضی‌ها را از بزرگ‌تر‌ها و اهالی محله شنیده است، برای ما روایت می‌کند. او می‌گوید: «اهالی اینجا بیشتر کرمانی هستند و از آنجا مهاجرت کرده‌اند. روستای حسین‌آباد ۴ زمین‌دار داشت؛ آقای عبدا... رضوی یا همان میرزای ناظر، امام شیخ یحیی، کاظم آقا و امیر التولیه که زمین‌های سمت بازار ملل متعلق به او بود.»
سلیمانی ادامه می‌دهد: «قدیم اینجا روستا بود و هر کدام از ۴ مالک بزرگ، یک چاه آب هم در زمین‌هایشان داشتند. بعد از انقلاب این زمین‌ها در تملک اوقاف قرار گرفت. به هر کشاورز یک یا دو قطعه زمین رسید و دوباره مشغول به کار شدند. بخش‌هایی از زمین‌ها هم ساختمان‌سازی شد. کم‌کم خیابان‌ها احداث شدند و روستا به شهر متصل شد.»
آقای ابوالفتحی، کارشناس حقوقی شهرداری، ولی اطلاعات خوب و جامع‌تری درباره گذشته منطقه دارد. ابوالفتحی می‌گوید: «تمام کرمانی‌هایی که مهاجرت کردند، به اینجا آمدند و به همین دلیل به حسین‌آباد کرمانی‌ها معروف شد. بیشتر ساکنان اینجا پسوند کرمانی‌ها را در فامیل خود دارند. در حسین‌آباد کرمانی‌ها افزون بر کرمانی‌ها، عده‌ای از زابلی‌ها سکونت کرده‌اند و عده‌ای از آن‌ها در خیابان سرخس، محله‌ای که به گودال زابلی‌ها معروف است، ساکن شدند.»
از حسین‌آباد که بگذریم محله بعدی مهرآباد است. محله‌ای که خیلی سال است جزو منطقه شهری شده است و دیگر هیچ سر و شکل روستایی ندارد، ولی آنچنان که باید سر و شکل شهری هم نگرفته است. مهرآباد محله عجیبی است، احساس تعلق پایین اهالی آن به محله و دلسردی از آن ریشه در عوامل مختلفی دارد، ولی کمبود امکانات و به اصطلاح خودشان بن بست بودن آن هم بی‌تأثیر نیست. ورودی مهرآباد از بزرگراه بابانظر شروع می‌شود، ولی به صورت مستقیم به جایی ختم نمی‌شود، افزون بر این سال‌های زیادی است که ساکنان آن منتظر بازگشایی بولوار کرامت هستند.
روستای نیزه و محله نیزه
محدوده بعد از شهید آوینی ۴۹ تا انتهای بولوار آوینی به نام محله نیزه معروف است. این نام برگرفته از روستای قدیم نیزه در همین مکان است. روستای نیزه که درباره وجه‌تسمیه آن اتفاق نظری وجود ندارد در سال ۱۳۷۶ وارد محدوده شهری شده است. این محله از شمال به خیابان صادقیه، از جنوب به ۲۰ متری نامجو، در شرق به خیابان گلریز و در غرب به عیش‌آباد می‌رسد. مساحت آن ۱.۳۶۵.۵۳۶ متر مربع و جمعیت آن حدود ۲۰ هزار نفر است. از جمعیت این محله حدود چهار پنجم آن را مهاجران تشکیل داده‌اند. نکته در خور توجه وجود تعداد بالای خانوار‌های تک نفره، زنان سرپرست خانوار و مجردان ازدواج نکرده است. افزون بر آن بیش از دو سوم جمعیت این محله کودکان و جوانان هستند.
این محله دارای تعداد در خور توجهی اماکن محلی است که نقش هویت‌بخشی برای آن دارند. اماکن آموزشی محله شامل مدارس ابتدایی هاجر، شهید بهشتی و قدس، دبیرستان‌های کمال تربیت و سیدالشهدا و هنرستان سیدالشهداست که همگی اماکن آموزشی دولتی هستند. این محله از داشتن اماکن فرهنگی محروم است و احداث این مجموعه‌ها با توجه به جمعیت زیاد کودکان، نوجوانان و جوانان آن ضروری به نظر می‌رسد. همچنین کمبود فضای سبز هم دغدغه مسئولان شهرداری و خواسته مردم است. محله دارای بوستانی کوچک و محلی به نام گلشن در آوینی ۴۳ است که محل برگزاری تمام مراسم منطقه‌ای از جمله طرح‌ها، جشن‌ها و همایش‌های تفریحی و ورزشی محسوب می‌شود. این بوستان فضای سبز و گل‌آرایی مناسب، محیطی روشن و مطلوب در شب هنگام، سرویس بهداشتی عمومی و... دارد. قطعا این مقدار فضای سبز متناسب با جمعیت و وسعت منطقه نیست. طی گزارشی که در چند هفته اخیر با مسئول اداره فضای سبز منطقه داشتیم متوجه شدیم که شهرداری به دنبال ایجاد فضای سبز محلی و در این محله است.
مرکز بهداشتی درمانی گلشهر تحت عنوان مرکز سلامت جامعه گلشهر واقع در خیابان آوینی ۴۳ است. این مرکز امور بهداشتی و آموزشی را برای اهالی تدارک دیده و پایش سلامت و بهداشت کودکان، سالمندان و میانسالان را بر عهده دارد. این مرکز آموزش‌های مراقبتی، بهداشتی درباره ازدواج، سلامت و تغذیه را به شهروندان محله ارائه می‌دهد.
مسجد زید شهید هم در این محدوده است و دارای پایگاه بسیج است و با فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی تمامی محلات همجوار را پوشش می‌دهد و همکاری بسیار شایسته‌ای با شورای اجتماعی محله و شهرداری دارد. حضور فرهیختگان و علمای بنام در این مسجد، فعالیت‌های هدفمند فرهنگی، اجتماعی مسجد و تربیت‌دینی نونهالان در کانون فرهنگی مسجد افزون بر تعامل و همکاری و مشارکت مناسب با شهرداری از توانمندی‌ها و نقاط قوت آن است.
مسجد امام حسن مجتبی (ع) نیز در آوینی ۴۳ واقع شده است و از مساجد قدیمی محله محسوب می‌شود. در این مسجد نماز‌های یومیه به جماعت برگزار می‌شود. همچنین برگزاری مراسم و محافل مذهبی نیز از دیگر فعالیت‌های مسجد است. از خصوصیت‌های این مسجد می‌توان به حضور و فعالیت جوانان، استقبال و حضور حداکثری مردم در برنامه‌ها، جشن‌ها و مراسم‌ها، دعوت از سخنرانان و مداحان و استادان مجرب و آگاه در مراسم‌های مختلف و برگزاری مراسم دعا و برنامه‌های مذهبی به طور مستمر نام برد.
محله‌ای مزین به نام امیرالمؤمنین (ع)
محله امیرالمؤمنین (ع) نیز همانند نیزه سال ۱۳۷۶ وارد محدوده شهری شده است. این محله در گذشته با نام روستای روح‌آباد شناخته می‌شد. این محله با مساحت ۲.۵۴۶.۳۷۵ متر مربع واقع در انتهای گلشهر است. این محله از شمال به خیابان شهید رنجبر، از جنوب به اکبرآباد سیدی، شرق خیابان صفوی و غرب شهرک مستضعفین ختم می‌شود. نام‌گذاری آن به وسیله کمیته نام‌گذاری انجام شده و نام مبارک امیرالمؤمنین (ع) را برای این محله انتخاب کرده است.
جمعیت این محله ۳۲۱۳۸ نفر است که از این میان تعداد ۱۵۸۵۸ نفر مرد و تعداد ۱۶۲۸۰ زن هستند. جمعیت مهاجران منطقه نزدیک یک پنجم جمعیت است. نکته در خور توجه تعداد مجردان محله است که حدود یک سوم جمعیت را تشکیل می‌دهند. این محله هم همانند نیزه دارای جمعیت جوان است.
اماکن آموزشی محله شامل دبستان شهید جعفری، دبستان امام جعفر صادق (ع)، دخترانه عفت، پسرانه گنجی‌فر و پسرانه رودکی هستند. از ویژگی‌های خاص این محله وجود بیش از ۲۵ مؤسسه زبان و آموزش کامپیوتر است. مخاطبان این آموزشگاه‌ها بیشتر از جامعه مهاجر هستند که نشان از توجه مهاجران افغانستانی به این علوم و تخصص‌هاست. شغل بیشتر ساکنان این منطقه کارگری ساختمان و کارگر فصلی است.
مجتمع فرهنگی حضرت رقیه نیز واقع در خیابان شفیعی گلشهر، نبش شفیعی ۵۰ است. این مجتمع در برگزاری مراسم‌های مذهبی و خیریه آن در انجام امور خیر بسیار کوشا هستند.
سالن ورزشی امید که در ورزش‌های رزمی فعال است و زمین‌های ورزشی روباز آوینی ۴۶ و شهید جعفری واقع در آوینی ۵۱ از جمله اماکن ورزشی محله هستند.
جمعیت جوان این محله و محله‌های همجوار نیاز به اماکن ورزشی را چند برابر کرده است. همین چند وقت پیش بود که مجموعه ورزشی چند منظوره گلشن در این محله افتتاح شد. احداث مجموعه ورزشی گلشن در این محدوده می‌تواند شرایط را تغییر دهد و حال و هوای محله را ورزشی‌تر و مفرح کند.
شهردار منطقه درباره این مجموعه توضیح داد: «مساحت مجموعه گلشن، ۶ هزار مترمربع استخر و مجموعه آبی است، ساختمان مجموعه ۴ هزارمترمربع زیربنا دارد و در ۳ طبقه ساخته شده است، زیرزمین این مجموعه تأسیسات و مسائل مربوط به پمپاژ آب را در برمی‌گیرد. همچنین ۲ سالن مجزا برای ورزش‌های رزمی به همراه رختکن در موتورخانه در نظر گرفته شده است. در طبقه همکف ۲ سالن استخر مجزا تعبیه شده است. طبقه اول نیز شامل سالن بدن‌سازی با دستگاه‌های پیشرفته و به‌روز است. این مجموعه شامل استخر آقایان، بانوان و کودک است و همچنین جکوزی، سونای خشک و بخار نیز در این مجموعه تعبیه شده است تا قابلیت استفاده هم‌زمان برای خانواده‌ها امکان‌پذیر باشد. استخر آقایان ۲۰ متر در ۱۲ و نیم متر است و استخر بانوان ۲۰ متر در ۹ متر و بخش کودکان این سالن، ۴ متر در ۹ متر در نظر گرفته شده است.» بوستان هرمی‌باف نیز که در آستانه تأسیس است می‌تواند فضای مفرح و خانوادگی را برای اهالی ایجاد کند. بودن فضای سبز و بوستان در ناحیه از منظر زیست محیطی با بخشیدن طراوت و شادابی نمونه محیط زندگی و کاهش هوا و از نظر اجتماعی محل تجمع سالم خانواده‌ها، جوانان و بازنشسته‌هاست و از یک‌سو موجب اتحاد و انسجام خانواده‌ها در یک فضای تفریحی عمومی است و از یک سو بستری مناسب برای فعالیت‌های فرهنگی شهرداری فراهم می‌کند.
محله امیرالمؤمنین (ع) دارای ۹ مسجد است که همگی فعال و پرشور هستند. از این میان مسجد محمدرسول‌ا... (ص)، مسجد ابوالفضلی و مسجد امیرالمؤمنین (ع) از بقیه بزرگ‌تر و فعال‌تر هستند. از جمله فعالیت‌های این مساجد می‌توان به فعالیت‌های هدفمند فرهنگی، اجتماعی مسجد و تربیت دینی نونهالان در کانون فرهنگی مسجد تعامل و همکاری و مشارکت با شهرداری، استقبال و حضور حداکثری مردم در برنامه‌ها، جشن‌ها و مراسم‌های این مراکز، برگزاری مراسم دعا و برنامه‌های مذهبی به طور مستمر، مشارکت نیرو‌های مردمی، خیران، کسبه محله، حوزه و... در برنامه‌ها، دعوت از سخنرانان و مداحان و استادان مجرب و آگاه در مراسم‌های مختلف و برگزاری روضه و محافل قرآنی برای بانوان اشاره کرد.
بازار شلوغه یا شلوغ بازار، بازار محلی با قابلیتی شهری است. سال گذشته بود که طرح احداث پیاده‌راه اجرایی شد و توانست جانی دوباره به بازار بدهد. از قابلیت‌های این بازار می‌توان به تلفیق هویت و بافت قدیمی و جدید در یک نگاه در بازار و محله، ایجاد پیاده‌راه بازار و افزایش امنیت عبور و مرور رهگذران از این بازار اشاره کرد.
۳ روستا و یک محله
در پایان سراغ محله مهدی‌آباد می‌رویم. مساحت این محله ۱۲۳۶۲۷۸ متر مربع است و از سال ۱۳۸۶ به بعد وارد محدوده شهری شده است. قبل از آن، این اراضی روستا بودند. روستا‌های مهدی‌آباد، کریم‌آباد و حجت‌آباد بعد از آنکه وارد محدوده شهری شدند، تغییر نام نداشتند و به همان نام‌های سابقشان شناخته می‌شوند، ولی نام محله‌شان تنها مهدی‌آباد است. بعضا هنوز هویت مستقل از یکدیگر خود را دارند و خود را محله‌ای واحد نمی‌دانند.
وجه تسمیه این محله به نقل از اهالی روایتی است که می‌گوید نام مهدی‌آباد به دلیل علاقه شدید ارباب روستا به نام پسرش مهدی بر این محدوده نهاده شده است. این ناحیه از شهرداری منطقه قبلا روستا بود و جزئی از بخش کنه‌بیست محسوب می‌شد. موقعیت جغرافیایی آن در انتهای بولوار مفتح شرقی است. این محله از شمال به اراضی کشاورزی و بایر مهدی‌آباد، از جنوب به بولوار میامی، از شرق به جاده کنه‌بیست و از غرب به کال اقبال می‌رسد. جمعیت محله بیش از ۱۲ هزار نفر و جزو محلات مهاجرپذیر است. با این شرایط آمار دقیقی از جمعیت حال حاضر آن وجود ندارد.
اماکن آموزشی محله شامل مهد کودک شکرانه، مدرسه ابتدایی عدالت، ۱۲ بهمن و ۸ بهشت و دبیرستان و هنرستان‌های شادروان قصاب، شفا و هنرپژوهان است.
فضای سبز محله واقع در عباس‌آباد ۱۹ و دارای مساحت ۱۲ هزار متر مربع است. این فضای سبز دارای فضای بازی کودکان است.
از اماکن و تشکل‌های فعال منطقه که نقش بسزایی در هویت بخشی به محله داشتند می‌توان از تعدادی نام برد که از آن جمله، ستاد مردمی ازدواج آسان است. این ستاد که در مسجد صاحب‌الزمان (عج) فعال است، در اردیبهشت ۱۳۹۴ و به پیشنهاد نماینده ائمه جماعات، حجت‌الاسلام جعفریان، افتتاح شد و اولین مسجدی در شهر است که دارای ستاد ازدواج و با هدف ترویج ازدواج آسان است. در این ستاد خدمات ویژه‌ای شامل آرایشگاه رایگان، ماشین عروس، اتاق عقد، لباس عروس و... را با توجه به آیین‌نامه ستاد ارائه می‌دهند.
مرکز بهداشت شهید جعفرزاده، که به نام یکی از شهدای محله است در آدرس مهدی‌آباد، میدان شهید محمود‌زاده، قبل از چهارراه شهید شیدا واقع است و فعالیت‌های آن شامل مرکز درمانی و ارائه خدمات آموزشی و بهداشتی است.
از دیگر مؤسسات واقع در مهدی‌آباد می‌توان به مرکز خیریه ضامن آهو اشاره کرد. این مرکز که در مهدی‌آباد ۶ واقع شده است در سال ۱۳۹۴ افتتاح شد و مخصوص نگهداری معلولان ذهنی است.
محله مهدی‌آباد افزون بر مشکلات معمول محلاتی که به تازگی وارد محدوده شهری شده‌اند با مشکل خاصی درگیر است. آب محله مهدی‌آباد یعنی همان روستا‌های مهدی‌آباد و عباس‌آباد و حجت‌آباد قدیم به سیستم آب لوله کشی سراسری شهری متصل نیست و سیستم لوله‌کشی شخصی دارد که متعلق به ملاک محدوده است. آب لوله‌کشی شخصی از منبع چاه‌های عمیق آقای یاوری تأمین می‌شود و به گفته اهالی و طبق مشاهدات عینی دارای املاح و شن و ماسه فراوان است. امید است که با یاری مسئولان و دستگاه‌ها این مشکل هرچه سریع‌تر رفع شود تا این محله سرو شکل محله‌ای شهری به خود بگیرد.