اگر قرار باشد نسلی سالم و بالنده تربیت کنیم که آن‌ها هم نسل‌های بعدی را بسازند، مراقبت‌های بهداشتی باروری را باید از سال‌ها قبل از تولد شروع کرد، به‌ویژه اگر فرزندمان دختر باشد.
معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ ۱۵ درصد از همسران ایرانی که در دوره باروری، یعنی درسنین ۲۵ تا ۴۰ سال قرار دارند، نابارور هستند. اگر این عدد را در جمعیت هشتادوچهارمیلیونی کشورمان با ۲۶ میلیون زوج ضرب و تقسیم کنیم، چیزی حدود ۴ میلیون زوج نابارور داریم. به گفته مسئولان، این آمار در برخی استان‌ها به ۲۰ درصد هم می‌رسد. اجازه بدهید ابتدا تعریفی از ناباروری داشته باشیم. نابارور به زوجی گفته می‌شود که پس از گذشت یک سال از ازدواجشان، بدون پیش‌گیری از بارداری و با وجود رابطه جنسی منظم، باردار نشوند. کم و بیش، اختلالات باروری به طور مساوی بین زنان و مردان توزیع می‌شود. یعنی مولفه‌های تاثیرگذار زنانه و مردانه به یک اندازه در این قضیه دخیل‌اند.
متخصصان این حوزه براین باورند که بروز بخش زیادی از این مسئله به سال‌های بسیار قبل از ازدواج برمی‌گردد، به‌ویژه در زنان که نقش مهم‌تری در باروری و پس از آن دوران بارداری دارند. با کمک فروغ برهانی، کارشناس مامایی، عضو انجمن علمی هیپنوتیزم استان و دانش‌آموخته رشته روان‌شناسی، بیشتر به این موضوع می‌پردازیم.
بهداشت باروری فقط جسمی نیست
اگر قرار باشد نسلی سالم و بالنده تربیت کنیم که آن‌ها هم نسل‌های بعدی را بسازند، مراقبت‌های بهداشتی باروری را باید از سال‌ها قبل از تولد شروع کرد، به‌ویژه اگر فرزندمان دختر باشد. توجه به این موضوع نه‌تن‌ها در حوزه جسم، بلکه روان هم ضرورت دارد. اینکه درباره دختر‌ها این‌قدر تأکید می‌کنیم و اسلام هم حتی در مهرورزی به آن‌ها تا این اندازه تأکید دارد، جدا از مسئله ظرافت و لطافت روحی آن‌ها به فیزیولوژی بدنشان هم برمی‌گردد.
تخمک‌سازی در جنین‌های دختر تا پنج‌ماهگی تکمیل می‌شود. یعنی یک نوزاد دختر با ۵۰۰ هزار تخمک آماده متولد می‌شود که در هر دوره قاعدگی، یک تخمک قدرت باروری دارد. این در حالی که تولید اسپرم در پسر‌ها دائمی و بعد از تولد است؛ بنابراین نمی‌توان این ۲ ذخیره باروری را به‌سادگی باهم مقایسه کرد. برای نمونه، وقتی دختری سیگار می‌کشد یا مشروبات الکلی مصرف می‌کند، چه بسا برای یک بار، این مسئله بر سلامت تخمک‌های او و قدرت باروری‌اش اثرگذار است، ولی، چون پسر‌ها دائم در حال تولید اسپرم هستند، این مخاطرات محیطی تأثیر موقتی بر آن‌ها خواهد گذاشت.
مادری که از داشتن فرزند دختر به علت فرهنگ نادرستی که بر جامعه غالب است اظهار ناراحتی می‌کند، در دوران بارداری اضطراب زیادی دارد، به سلامت جسمی و روانی خودش اهمیت نمی‌دهد یا سیگار، موادمخدر و مشروبات الکلی مصرف می‌کند، آثار منفی همه این‌ها را مستقیم به جنین خودش منتقل می‌کند. در صورتی هم که این جنین دختر باشد، باروری یک نسل بعد از همان آغاز دوره بارداری به مخاطره می‌افتد. پس وقتی از داشتن یک باروری سالم صحبت می‌کنیم، باید حواسمان به آسیب های جسمی و روانی به طور هم‌زمان باشد. دوران کودکی و نوجوانی هم از اهمیت بسیاری برخوردار است. در واقع، پیش‌درآمدی برای دوران باروری است. اینکه در چه شرایطی رشد و با چه کیفیتی زندگی کنند بسیار مهم است، اما متأسفانه بچه‌ها در این دوران مهم زندگی این‌قدر درگیر مسائل بی‌ارزشی مانند کنکور و اضطراب دانشگاه می‌شوند و در حالت خمودگی زندگی می‌کنند که فرصتی برای تکامل و بالندگی جسمی و روحی نمی‌یابند. این مسئله خود را در دوران باروری با مشکلات جسمی و روحی زیادی مرتبط با اختلالات باروری نشان می‌دهد و خانواده‌ها بدون درک علت اصلی مسئله، باید هزینه‌های گزافی برای رفع آن متحمل شوند.
پیش‌شرط‌های یک بارداری سالم
برای اینکه دوران بارداری سالم و زایمان بی‌خطری را پشت‌سر بگذارید، باید بهداشت باروری‌تان را از مدت‌ها قبل شروع کرده باشید. برای نمونه، از استرس‌های روزانه‌تان بکاهید، فعالیت بدنی منظمی برای خودتان تعریف کنید، به بهداشت تغذیه‌تان اهمیت بیشتری بدهید، از مصرف خودسرانه هرنوع دارویی پرهیز کنید، اگر بیماری مزمنی دارید، برای درمان یا کنترل آن اقدام و از دریافت واکسن‌های ضرور مانند سرخجه و آبله‌مرغان اطمینان پیدا کنید. در ادامه، به برخی از این اقدامات مهم اشاره می‌کنیم.
آزمایش‌های ژنتیک پیش از بارداری
انجام آزمایش‌های ژنتیک پیش از بارداری اجباری نیست و هزینه زیادی دارد، اما اگر سابقه‌ای از بیماری‌های ژنتیکی در خانواده‌تان وجود دارد حتما آزمایش‌های ژنتیک پیش از بارداری را انجام دهید، زیرا اگر شما و همسرتان هردو حامل ژن یک بیماری ژنتیکی باشید، فرزندتان به احتمال ۲۵ درصد به آن بیماری مبتلا خواهد شد.
مصرف ویتامین‌ها و فولیک اسید
مصرف ویتامین‌های لازم و فولیک‌اسید را باید مدت‌ها قبل از بارداری شروع کنید، نه پس از آن. برای نمونه، مصرف روزانه ۴۰۰ میکروگرم فولیک‌اسید دست‌کم یک ماه پیش از بارداری می‌توانید احتمال ابتلای جنین به نقص‌های دستگاه عصبی را ۵۰ تا ۷۰ درصد کاهش دهد.
ترک عادت‌های نامناسب
اگر سیگار می‌کشید یا مواد مخدر و مشروبات الکلی مصرف می‌کنید، زمان مناسب و انگیزه لازم برای ترک‌کردن آن‌ها قبل از اقدام به بارداری است. کاهش باروری در هر ۲ جنس، سقط جنین، زایمان زودرس و تولد نوزادان کم‌وزن کمترین عارضه‌های این عادت‌های نامناسب است.
اصلاح برنامه غذایی
داشتن یک رژیم‌غذایی سالم و متعادل نه‌تن‌ها در دوران بارداری بلکه در همه عمر برای حفظ سلامتی بدن، پرهیز از ابتلا به خیلی از بیماری‌ها و هم‌چنین قدرت باروری مناسب ضرور است. این رژیم باید متناسب با مزاج و سن وسال شما باشد.
رسیدن به وزن مناسب
اگر وزن شما طبیعی باشد، آسان‌تر باردار خواهید شد، چون داشتن شاخص توده بدنی بسیار کم یا زیاد قدرت باروری در هر ۲ جنس و به دنبال آن بارداری را در زنان با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد کرد.
تمرین‌های ورزشی تقویتی
تحرک و فعالیت بدنی به اندازه داشتن یک برنامه تغذیه‌ای مناسب برای هر فردی ضرورت دارد؛ بنابراین یک برنامه ورزشی مناسب برای خود تعیین و آن را به طور جدی دنبال کنید تا وقتی باردار می‌شوید، بدن سالمی داشته باشید. هم‌چنین، برای تقویت و افزایش انعطاف بدنتان، ورزش‌های کششی یا یوگا را فراموش نکنید.
پرهیز از آلودگی‌های محیطی
شاید نتوانید همه خطر‌های محیطی را از زندگی خود حذف کنید، اما می‌توانید نهایت تلاش خود را برای دوری از آن‌ها انجام دهید، چون انجام برخی مشاغل و کار‌ها برای سلامت زنان باردار و فرزندان آن‌ها بسیار خطرناک است.
تنظیم زمان تخمک‌گذاری
اینکه چه زمانی برای باردارشدن اقدام کنید مهم است؛ بنابراین باید از چند ماه قبل تغییرات عادت ماهیانه خود را بررسی کنید. اگر می‌خواهید این‌کار را با دقت بیشتری انجام دهید، تغییرات دمای پایه بدن و ترشحات دهانه رحم خود را ثبت کنید تا متوجه تاریخ دقیق تخمک‌گذاری در هر دوره از عادت ماهیانه خود شوید.
بررسی سلامت دهان و دندان
بهتر است پیش از اقدام به بارداری، برای بررسی وضعیت سلامت دهان و دندان خود به یک دندان‌پزشک مراجعه کنید. تغییرات هورمونی در دوران بارداری می‌تواند شما را مستعد بیماری‌های دهان و دندان کند.
غربالگری سرطان دهانه رحم
یکی از اقدامات بسیار مهمی که باید حتما قبل از بارداری انجام دهید، آزمایش سرطان دهانه رحم یا پاپ اسمیر است. این آزمایش برای خانم‌های جوان سالی ۲ بار توصیه می‌شود. هم‌چنین ممکن است معاینه لگن نیز ضرورت داشته باشد.
حفظ و بهبود رابطه با همسر
گاهی دلیل ناباروی‌ها نداشتن رابطه درست با همسر است. اگر احساس می‌کنید در این زمینه مشکلی دارید، از یک متخصص کمک بگیرید. برطرف کردن این مشکل، جز رفع مشکلات باروری، به نزدیک‌تر و بهتر شدن رابطه عاطفی شما با همسرتان هم کمک بسزایی می‌کند. این نوع متخصص‌ها را باید از میان روان‌شناسان و روان‌پزشک‌ها جست‌وجو کنید.
تک قلو‌ها سالم‌تر از چندقلوها هستند
دکتر مهناز آمالی خامنه | متخصص زنان و زایمان؛ دو سه دهه‌ای می‌شود که چندقلوزایی در دنیا و البته کشور ما زیاد شده‌است، موضوعی که جز مسئله وراثت به‌ویژه از سمت مادر به عوامل دیگری نظیر به‌کارگیری روش‌های کمک‌باروری مانند (ART)، مصرف دارو‌های ناباروری، لقاح آزمایشگاهی (IVF)، بارداری در سن بالا و جثه درشت مادر نیز بستگی دارد. آمار‌ها نشان می‌دهد از هر ۳۰ تولد در اروپا و آمریکا و هر ۷۰ تولد در آسیا، یک تولد دوقلوزایی است.
با وجود بامزه بودن دوقلویی یا چندقلویی، دردسر‌های این نوع تولد بسیار زیاد است. دقیق‌تر بگویم، وقتی تعداد جنین‌ها از ۲ تا بیشتر شود، بارداری پرخطر است و مادر و جنین به مراقبت‌های ویژه‌ای نیاز دارند. برای همین، به کسانی که به چندقلوزایی تمایل دارند و برای این کار آگاهانه اقدام می‌کنند، هیچ توصیه نمی‌کنیم. تجربه نشان می‌دهد سلامت و کیفیت زندگی جنین‌های تک‌قلو به‌مراتب بیش از چندقلوهاست. هم‌چنین مادر خودش نیز با خطر‌های بیشتری روبه‌روست. افزایش احتمال زایمان زودرس، کم‌خونی، فشارخون بالا، دیابت بارداری و عفونت‌های مجاری ادراری در مادر و کم‌وزنی و بروز ناهنجاری‌های ژنتیکی در نوزاد از این جمله است.
گفتیم که بارداری بیش از ۲ تا پرخطر است و به مراقبت بیشتری نیاز دارد، ولی این به معنای استراحت مطلق یا بیشتر غذاخوردن مادر نیست، چون با این رویه، دردسر‌های مادر بیشتر خواهد شد. نکته مهم در تغذیه مادران دریافت گروه‌های مختلف غذایی به میزان کافی است. البته مادران با وزن طبیعی، یعنی دارای شاخص توده بدنی بین ۲۰ تا ۲۵ می‌توانند در بارداری دو یا چندقلویی، بین ۱۶ تا ۲۴ کیلوگرم افزایش وزن داشته‌باشند، اما اگر مادری خودش اضافه‌وزن دارد، باید مراقب افزایش وزن خود در این دوران باشد.
به طور کلی توصیه می‌شود تغذیه خانم‌های باردار روزانه شامل ۴۰ درصد کربوهیدرات، ۴۰ درصد چربی و ۲۰ درصد پروتئین باشد که باید در وعده‌های مختلف و از مواد غذایی متنوع و سالم دریافت شود. برخی متخصصان بر این باورند که به ازای هر جنین اضافه، مادر باید ۳۰۰ کالری اضافه دریافت کند. برای این منظور هم به جای ۳ وعده در روز باید با وعده‌های بیشتر و حجم کمتری تغذیه کند.
متأسفانه زایمان زودرس جزو خطر‌های جدی این نوع بارداری‌هاست. علت آن هم ممکن است اتساع رحم، انقباضات رحمی و پارگی کیسه آب باشد. در موارد محدود و خاص در بارداری دوقلویی، زایمان طبیعی امکان‌پذیر است. برای نمونه، اگر سر هر ۲ قل به سمت پایین باشد و یک متخصص مجرب نیز همه مراحل زایمان را انجام دهد. در غیر این صورت، سزارین توصیه می‌شود. در بارداری‌های بیش از دوقلو هم معمولا سزارین یک روند طبیعی برای پایان‌دادن به بارداری است. برای همین، مادرانی که چندقلو باردارند باید تعداد معاینات و سونوگرافی‌های بیشتری انجام بدهند تا هرز مان پزشک خطری برای مادر و جنین‌ها احساس کرد، به بارداری خاتمه بدهد. به همه این‌ها باید مراقبت‌ها و مشکلات زیاد بعد از تولد چندقلوها را هم اضافه کرد تا متوجه سختی این نوع بارداری شد.