سید محمدرضا هاشمی | شهرآرانیوز؛ وقتی پوستر مجله بخارا برای «شب هرات» را دیدم، به این فکر کردم که چقدر جای برنامه‌های این چنینی در مشهد که نزدیکترین کلانشهر ایران به هرات بزرگ است، خالیست. اما «علی دهباشی» با همکاری محمد جعفر یاحقی در دانشگاه فردوسی مشهد و اتاق بازرگانی خراسان رضوی در مقام میزبان این برنامه سبب خیر شدند و بساط «شب هرات» را در مشهد پهن کردند تا عاشقان فرهنگ، ادب و جغرافیای خراسان بزرگ، برای ساعتی دور هم جمع شوند و از هرات بگویند و بشنوند. هراتی که ریشه در دل تاریخ دارد، و آثار تاریخی برجای مانده در این شهر گواهی بر اهمیت و جایگاه آن در میان شهرهای خراسان بزرگ است.
هرات دروازه فرهنگ، هنر و زبان فارسی است
شنبه شب، تالار اجتماعات اتاق بازرگانی خراسان رضوی در مشهد میزبان استادان زبان و ادبیات فارسی و علاقه‌مندان به فرهنگ و تاریخ خراسان بزرگ بود که به ابتکار مجله بخارا به نام «شب هرات» مسما شده بود.
«علی دهباشی» سردبیر مجله بخارا که به عنوان گردانده این برنامه و برگزار کننده سخن می‌گفت، درباره اهمیت هرات اظهارداشت: هرات دارای سابقه تاریخی و فرهنگی بی‌مانندی است و همه آنچه که مظاهر یک تمدن بشری می‌تواند داشته باشد را هرات دارد. هرات دروازه فرهنگ، هنر و زبان فارسی است، شعر و ادبیات فارسی از همین دروازه به دیگر کشورهای جهان انتشار یافته است.
دهباشی با بیان اینکه من افغانستان و تاجیکستان بخشی از جغرافیای ایران می‌دانم تصریح کرد: هرات و بخارا دو شهری است که وقتی من به آنجا می‌روم خاک ایران را با خودم نمیبرم، اما در سفرهای خارجی دیگری که می‌روم، یک بسته خاک ایران را با خودم میبرم، برای اینکه می‌ترسم آنجا بمیرم، کسان من که هزینه انتقال من را به ایران ندارند در نتیجه وصیت کرده‌ام که از خاک ایران بر روی پیکر من بپاشند. اما تنها جایی که خاک ایران را با خودم نمیبرم، افغانستان و تاجیکستان است. چون من این دو کشور را بخشی از جغرافیای ایران می‌دانم.
وی ادامه داد: ما هرات را پاس می‌داریم، چنانکه پاس می‌داریم حوزه تمدنی بزرگ شعر و ادبیات فارسی را. این دوره های شکوهمند تاریخی باعث می‌شود که ما به این فرهنگ ببالیم و به آن افتخار کنیم. شاعران بزرگی در این جغرافیا ظهور کرده‌اند که امروز منادیان بزرگ بشر هستند.
هرات یکی از چهار ستون خراسان بزرگ است
دکتر محمد جعفر یاحقی از چهره‌های صاحب نام زبان و ادبیات فارسی و استاد دانشگاه فردوسی مشهد، با اشاره به اینکه هرات سمبل فرهنگ مشترک منطقه است خاطرنشان کرد: به نظر من جنوب خراسان و خراسان جنوبی اساسا حوزه فرهنگی هرات است. تاکنون به من چندبار گفته‌اند: شما افغانی (افغانستانی) هستی؟، شما تاجیک هستی؟ من گفته‌ام: بله من تاجیک هستم، من افغانستانی هستم.
وی ادامه داد: هرات یادگار فرهنگ ما است. یادگار فرهنگ بزرگ آریایی است و ما به این شهرها افتخار می‌کنیم. از روزگاران گذشته مشهد و هرات باهم ارتباط ویژه‌ای داشته‌اند. هرات بسیار بزرگتر و قدیمی‌تر از مشهد است، مشهد بعدا به سلسله شهرهای بزرگ خراسان پیوست. هرات یکی از چهار ستون خراسان بزرگ است. هرات در کالبد مشهد وجود دارد.
مدیر قطب علمی فردوسی شناسی ادامه داد: شاید خیلی از مشهدی‌ها ندانند که کلمه خیابان، بالا خیابان و پایین خیابان از خیابان هرات گرفته شده است. هرات، اولین جایی که واژه خیابان در آن به کار رفته است. در زمان صفویان ابتدا در قزوین به تقلید از هرات یک خیابان درست کردند و بعد از آن در مشهد، به همین خاطر رگ هرات در کالبد مشهد جریان دارد. هرات از ما است، هرات از زمانی که گوهرشاد بانو یک پایش در هرات بود و یک پایش در مشهد، این پیوستگی را با مشهد داشت. حضور هروی‌ها و خراسانی‌ها در مشهد نشان می‌دهد که یک ارتباط خونی بین مشهد و هرات وجود دارد، بین این دو شهر اصلا بحث خواهرخواندگی نیست، این دو از یک تن هستند و خواهر واقعی هستند.
یاحقی تاکید کرد: حضور دانشمندان، پزشکان و فرهیختگان هراتی در مشهد، باعث آبادی این شهر شده است، مشهد آباد بود و امروز با حضور این دانشمندان آّبادتر شده است. هرات هم برای ما مقدس است، خاک این شهر مقدس است، و ارتباط مشهد مقدس با هرات در جنبه‌های مختلف فرهنگی و اقتصادی یک نیاز است. مردم افغانستان به ما نیاز دارند، ما هم به آنها نیاز داریم.
هرات در طول هزاران سال مهد شکوفایی فرهنگ بوده است
در ادامه این برنامه «عبدالغفور آرزو» نویسنده و ادیب افغانستانی هم در سخنانی به جایگاه تاریخی هرات اشاره کرد و افزود: می‌دانید هرات کجاست؟ هرات، همان آریایی اوستایی است، که در هزاران سال پیش به نام آریا مسما گردید، و در متون کهن یونانی به نام آریا متروپولیسم نام نهاده شد. آریا در گذار زمان تبدیل به هری می‌شود و سرانجام عرب‌ها آن را هرات می‌گویند.
وی ادامه داد: آب هرات آنقدر گوارا بود که در شاهنامه فردوسی یکی از نام‌های هریررود «شهد رود» است. هرات علاوه بر اینکه در طول هزاران سال مهد شکوفایی فرهنگ بوده است، اما سرنوشتی دردناک داشته. هرات کانون گرم مبارزه علیه سلطه جویی بنی عباس و بنی امیه بوده است. یک دانشمند غربی معتقد است که هرات زیست بوم زرتشت است، و زرتشت سرودهای مقدس اوستایی را با گویشی هروی نوشته است. و گویش زرتشت گویش هروی است. هرات باستانی هرات عظیم است. اولین آثاری که به گویش هروی نوشته شده است، آثار اوستایی و زرتشت است.
این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی تاکید کرد: من باور دارم که هرات به عنوان بخشی از خراسان بزرگ در آن روزگار و امروز در نقشه جغرافیای افغانستان شهری است باشکوه با رنج‌های زیاد. نه تنها مهاجمان فرا منطقه ای هرات را به خاک و خون کشیده‌اند، حتی ایل‌ها و عشایری که متعلق به خراسان بزرگ بودند بازهم هرات را به خاک و خون کشیدند. من باور دارم که بار دیگر هرات همچون ققنوسی از دل خاک و خاکستر پرخواهد کشید و هویت خود را که فرهنگ است، بار دیگر با هفت اورنگ خواهد نواخت.
بیشتر ببینید: شب هرات در مشهد
*در این مراسم همچنین یوسف متولی حقیقی، منیژه بهره، محمدداوود منیر، علی‌رضا قیامتی و خلیل‌الله افضلی درباره اهمیت هرات و نقش زنان در جایگاه هرات سخنرانی کردند.