سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز؛ گرگرفتن آتش حاصل پدیدآمدن یک مثلث است؛ اکسیژن، سوخت، حرارت. هرگاه این‌ها فراهم باشد، پای آتش هم در میان است. این قانون کلی برای پدیدارشدن آتشی است که زبانه‌های سرخ آن به هرجایی سر بکشند، آنجا را به سیاهی و تباهی می‌کشانند؛ مانند حوادثی که در سال‌های گذشته در برج سلمان و سرا‌های اردکانیان، نصیرزاده و شاهرودی در مشهد رخ داد. اما یک سوی دیگر میدان آتش‌سوزی‌ها، خاموش‌کننده‌ها هستند. کپسول‌های ایمنی نهتنها آتش‌بیار معرکه نیستند، بلکه در عمل حکم آب روی آتش را دارند. به‌مناسبت هفته ایمنی و آتش‌نشانی به انواع خاموش‌کننده‌ها و کاربرد آن‌ها در مکان‌های مختلف نگاهی انداخته‌ایم که خواندن آن خالی از لطف نیست.
وجود کپسول‌های آتش‌نشانی برای کاهش خطر احتمالی در مراکز درمانی، ساختمان‌ها، اداره‌ها و مجتمع‌های مسکونی ضروری است. البته افراد کمی به استفاده از کپسول‌های آتش‌نشانی مسلط هستند و باید در این زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی صورت بگیرد. برای نمونه در حادثه تلخ آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو که آغاز آن با اتصال برق بود، اگر افراد حاضر در محل از همان لحظه‌های ابتدایی از دستگاه‌های خاموش‌کننده استفاده می‌کردند، چنین اتفاق تلخی رقم نمی‌خورد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد بیشترین حریق خانه‌ها در آشپزخانه صورت می‌گیرد که آن هم شامل خطر ناشی از آتش‌سوزی با گاز، روغن و… است. در دیگر بخش‌های خانه، اتصال لوازم برقی مانند شارژر موبایل، آتش‌گرفتن فرش، پرده، مبلمان چوبی و… خطر آتش‌سوزی را افزایش می‌دهد؛ بنابراین بهترین پیشنهاد خاموش‌کننده برای خانه‌ها، خاموش‌کننده کربن دی‌اکسید است.
دیگرخاموش‌کننده‌ها مانند خاموش‌کننده پودری به‌علت پخش‌شدن محتوای آن در خانه و دردسر‌های تمیزکردن پس از آن و خاموش‌کننده کف و مواد هالوژنه به‌علت مقرون‌به‌صرفه نبودن، توصیه نمی‌شود.
کپسول‌های آتش‌نشانی در استاندارد جهانی، دارای رنگ‌های متفاوتی هستند، اما این خاموش‌کننده‌ها در ایران معمولا به رنگ قرمز هستند که نواری رنگی آن‌ها را از یکدیگر متمایز می‌کند. وجود این نوار‌ها برای این است که کاربران راحت‌تر کپسول‌ها را شناسایی کنند. بر این اساس نوار روی کپسول آتش‌نشانی محتوی آب، به رنگ قرمز، محتوی پودر به رنگ آبی، محتوی هالوژن به رنگ سبز، محتوی دی‌اکسید کربن به رنگ مشکی و محتوی کف به رنگ لیمویی است.
کپسول‌های آتش‌خاموش‌کن بر اساس کلاس‌بندی «A» تا «D» به انواع مختلف دسته‌بندی می‌شوند. این کلاس‌بندی‌ها به شرح زیر است:
کلاس «A»: مخصوص مقابله با مواد آتش‌زای معمولی مانند کاغذ، چوب، پارچه و کاه.
کلاس «B»: مخصوص مقابله با آتش ناشی از مایعات آتش‌زای نفتی مانند گریس، گازوئیل، رنگ، نفت، سوخت، حلال‌های نفتی و نفت سفید.
کلاس «C»: برای خاموش‌کردن آتش ناشی از برق.
کلاس‌های «B»، «A» و «C»: مخصوص آتش‌های ترکیبی.
کلاس «D»: مخصوص آتش ناشی از بعضی فلزات آتش‌زا مانند منیزیم.
برای هر آتشی باید از خاموش‌کننده مخصوص آن استفاده کرد. استفاده از آتش‌خاموش‌کن نادرست از شدت حریق کم نمی‌کند، بلکه سبب اشتعال دوباره آتش می‌شود. خاموش‌کننده‌ها با توجه به ماده‌ای که در ساخت آن به‌کار رفته است، به شش نوع تقسیم می‌شوند:
خاموش‌کننده‌های آب و کف با ازبین‌بردن گرما سبب خاموش‌شدن آتش می‌شوند. همچنین کف اکسیژن را از مثلث آتش جدا می‌کند. خاموش‌کننده‌های آبی برای نوع «A» مناسب هستند و نباید از آن برای خاموش‌کردن آتش‌های کلاس «B» و «C» استفاده کرد.
این نوع آتش‌خاموش‌کن‌ها سبب ازبین‌بردن عنصر اکسیژن می‌شوند و آتش را خاموش می‌کنند. این خاموش‌کننده‌ها برای آتش‌های کلاس «B» و «C» به‌کار برده می‌شوند و برای آتش کلاس «A» بی‌اثر اند.
این خاموش‌کننده‌ها با متوقف‌کردن واکنش شیمیایی بین اجزای مثلث آتش سبب خاموش‌شدن حریق می‌شوند. همچنین چندمنظوره هستند و برای آتش کلاس‌های «A»، «B» و «C» مؤثرند.
این نوع خاموش‌کننده‌ها با ازبین‌بردن گرمای مثلث آتش، آن را خاموش و با ایجاد مرز بین اکسیژن و سوخت، از اشتعال آتش جلوگیری می‌کنند. این خاموش‌کننده برای کلاس «K» استفاده می‌شود.
آتش‌خاموش‌کن‌های هالوژنه و عامل پاک عناصر جدیدی هستند که به لایه ازون آسیبی نمی‌رسانند. این نوع برای خاموش‌کردن آتش کلاس «B» و «C» استفاده می‌شوند و با متوقف‌کردن واکنش شیمیایی بین اجزای مثلث آتش، حریق را خاموش می‌کنند.
خاموش‌کننده‌های پودری مشابه مواد شیمیایی خشک است، با این تفاوت که با پخش‌کردن سوخت از عنصر اکسیژن یا ازبین‌بردن عنصر گرمای مثلث آتش، سبب خاموش‌شدن شعله‌ها می‌شوند. این مورد برای کلاس «D» و فقط فلزات قابل‌احتراق کاربرد دارد.
کپسول‌های آتش‌نشانی CO۲ یکی از تجهیزات رایج آتش‌نشانی به شمار می‌روند. این کپسول‌ها ابتدا یک لایه سنگین ایجاد می‌کنند و قسمتی از آتش را پوشش می‌دهند. از ویژگی‌های بارز این محصول که استفاده از آن را رایج‌تر ساخته، این است که گاز درونی آن وقتی روی اشیا قرار می‌گیرد، هیچ صدمه فیزیکی در آن‌ها ایجاد نمی‌کند. کاربرد این کپسول‌ها را در ادامه می‌خوانید:
مخازن رنگ، کارخانه‌های اسپری، مخازن نفتی، مخازن ترکیبی، مخازن مایعات شیمیایی و اتاق پمپ‌های آتش‌نشانی، ماشین‌های لباس‌شویی و بویلر‌ها (دیگ بخار) ازجمله مکان‌ها و دستگاه‌هایی هستند که آتش‌سوزی‌های مرتبط با آن‌ها در اثر مایعات قابل‌اشتعال است و با کپسول co۲ آتش‌نشانی خاموش می‌شوند.
گاز CO۲ به‌دلیل مقاومت الکتریکی بیشتری که نسبت به هوا دارد (هدایت الکتریکی آن یک‌ششم هدایت الکتریکی هواست) برای مقابله با خطر‌های برقی در ژنراتورها، فیوزها، ترانسفورماتورها، تأسیسات حرارت مرکزی، تابلو‌های برق، رایانه‌ها، پست‌های انتقال برق، ایستگاه‌های مخابراتی و لوکوموتیو‌های برقی کاربرد دارد.
آرشیو‌ها و اسناد مهم، نگارخانه‌های هنری، موزه‌ها و انبار فیلم ازجمله اشیا و مکان‌های ارزشمند و مهمی هستند که ضروری است در صورت بروز آتش‌سوزی از بهترین خاموش‌کننده‌ها برای آن‌ها استفاده کرد. البته گاهی کپسول‌های خاموش‌کننده CO۲ نیز نمی‌تواند خاموش‌کننده مطلوب برای این نمونه‌ها به حساب آید.
در زمان بروز حادثه، در دسترس‌ترین کپسول را پیدا کنید. سپس به حرف لاتین درج شده روی کپسول توجه کنید که پیش از استفاده از آن مطمئن شوید از کپسول مناسب استفاده می‌کنید. پس از آنکه یقین پیدا کردید کپسول مناسب در اختیار دارید، این کار‌ها را دنبال کنید:
۱. درحالی‌که کپسول را صاف نگه داشته‌اید، ضامن را بکشید.
۲. سر لوله کپسول را به سمت محل دقیق آتش بگیرید.
۳. به اندازه یک تا سه متر از آتش فاصله بگیرید.
۴. اهرم را فشار دهید.
۵. بکوشید با هدف‌قراردادن محل دقیق آتش، آن را فوری خاموش کنید.
هشدار: پیش از مقابله با آتش ناشی از مواد شیمیایی، ابتدا با آتش‌نشانی تماس بگیرید. سپس مطمئن شوید که برای چنین اقدامی آموزش دیده‌اید. همچنین در هنگام خاموش‌کردن آتش از لباس‌های حفاظت فردی مناسب استفاده کنید.