عید سعید و مبارک قربان، یکی از دو عید بزرگ مسلمانان جهان است که درکنار «عید فطر»، دو عید ارزشمند اسلامی و الهی‌اند که همه مسلمانان، آن‌ها را گرامی و عزیز می‌شمارند و پیروان همه مذاهب اسلامی برای آن‌ها احترام فراوان قائل هستند. این دو عید که میان شیعه و اهل‌سنت مشترکند، محور انسجام اسلامی و وحدت پیروان پیامبر اعظم هستند و امت اسلامی در آن‌ها شادمان و مسرورند و «عیدین»، واژه مقدسی است که پیامبر خدا (ص) و امام‌علی (ع) و امام‌باقر (ع) و امام‌صادق (ع) و امام موسی‌بن‌جعفر (ع) و امام‌رضا (ع) برای آن دو عید به‌کار برده‌اند.
عید قربان ریشه در زمان حضرت ابراهیم (ع) دارد. قربانی کردن از سنت‌های ابراهیمی است. مطابق بیان قرآن کریم، ابراهیم (ع) از جانب خدا مأموریت یافت فرزندش اسماعیل (ع) را ذبح کند. وی با اسماعیل مشورت کرد. هردو آماده اجرای فرمان الهی شدند و با صبر در اطاعت و تسلیم و رضایت، از آزمایش الهی سرافراز بیرون آمدند. ابراهیم از فرزندش اسماعیل به حکم وحی الهی دل کند. خداوند هم با تبدیل ذبح وی به قربانی، او را به پدر برگرداند.
ابراهیم (ع) در سخت‌ترین آزمون الهی که دست کشیدن از فرزند است، رستگار شد و براساس وعده خداوند، نام نیک او در تاریخ ماند و در سراسر مناسک حج در مسجدالحرام و سرزمین منا و روز عید قربان، نامش جاویدان شد و پیامبران پس از حضرت ابراهیم (ع) از نسل ایشان برگزیده شدند. مطابق دعای نماز عید فطر و قربان که از امام‌صادق (ع) رسیده است، «خداوند» عید قربان را برای مسلمانان، «عید» قرار داده است.
پیامبر اعظم (ص) و ائمه معصوم (ع) آداب و اعمالی را برای شب و روز عید سعید قربان ذکر کرده‌اند. احیا و شب‌زنده‌داری در شب عید قربان مستحب است. انس نقل کرده است پیامبر خدا (ص) فرمود: «مَن اَحیا لیله العید لم یمت قلبه یوم یموت القلوب؛ هرکه شب عید را زنده بدارد، دلش روزی که دل‌ها می‌میرند، نمی‌میرد». غسل کردن در روز عید قربان و تطیب (خوشبو کردن خود) و عطر زدن و تهلیل و تکبیر و تحمید و تقدیس و تزیین و آراستگی ظاهری، مستحب است. عبدا... بن‌سنان گفته است:
«امام‌صادق (ع) در تفسیر «آیه زینت» که خدای متعال امر کرده است یا بنی‌آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد؛ای فرزندان آدم! لباس زینت خویش را در هر عبادتی برگیرید، فرمودند: العیدان و الجمعه؛ عید فطر و قربان و روز جمعه». امام‌باقر (ع) نیز منظور این آیه را آراستگی به لباس‌های زیبا و تمیز در عید‌ها و جمعه‌ها دانسته‌اند. خواندن نماز عید قربان در فضای باز بی‌سقف برای عموم مسلمانان جز حجاجی که در سرزمین منا هستند، سنت رسول‌ا... (ص) است. خطبه‌های نماز عید قربان برخلاف نمازجمعه پس از نماز خوانده می‌شود. فضل‌بن‌شاذان از امام‌رضا (ع) نقل کرده است که فرموده‌اند:
«خطبه در روز جمعه در آغاز نماز و در عیدفطر و قربان پس از نماز قرار داده شده است؛ چون نمازجمعه به‌طور دائم در طول سال برگزار می‌شود و مردم خسته می‌شوند و آن را ترک می‌کنند و برای آن نمی‌مانند و متفرق می‌شوند، ولی عید در هرسال دوبار است و از جمعه بزرگ‌تر است و ازدحام در آن، زیادتر است و مردم برای حضور در آن راغب‌ترند، پس اگر برخی مردم در خطبه نماز عید متفرق بشوند، عموم آنان می‌مانند». به‌گزارش امام‌صادق (ع)، خطبه‌های نماز عید همیشه پس از نماز بود و نخستین شخصی که آن را پیش از نماز قرار داد، عثمان بود؛ چون پس از فراغت از نمازش، مردم برمی‌خاستند و برمی‌گشتند.
او خطبه‌ها را بر نماز مقدم داشت تا مردم را برای نماز حبس کند و نگه‌دارد. قربانی کردن و خوردن از گوشت قربانی در روز عیدقربان، مستحب است. امام‌باقر (ع) فرمودند: «امیرمؤمنان علی‌بن‌ابیطالب (ع) در روز عید قربان، پیش از خوردن از گوشت قربانی خویش هیچ‌چیز نمی‌خورد». در حدیث دیگر آمده است: «علی‌بن‌ابیطالب (ع) روز عید قربان، حیوانی را ذبح می‌کرد و از گوشت آن می‌خورد». زراره گفته است که امام‌باقر (ع) به وی امر کردند: «روز عید فطر از خانه‌ات خارج مشو تااینکه چیزی بخوری»؛ و روز عید قربان قدری از قربانی‌ات بخور!
مطابق بیان امام‌باقر (ع)، اندوه آل‌محمد (ص) در هر روز عید تازه می‌شود و دلیل آن، برقرار نبودن حاکمیت اسلامی به رهبری اهل‌بیت (ع) و محرومیت بشر از زمامداری و مرجعیت این خاندان پاک است. عبدا... بن‌ذبیان از امام‌باقر (ع) نقل کرده است که به او فرمودند: «یا عبدا...! مامن یوم عید للمسلمین اَضحی و لافطر الّا و هو یجدّدا... آل‌محمد (ع) فیه حزناً؛ای عبدا...! هیچ روز عیدی از قربان و فطر بر مسلمانان نمی‌گذرد جز اینکه در آن، اندوه و حزن آل‌محمد (ص) تجدید و نو می‌شود.
پرسیدم: چرا؟ فرمودند: «انهم یرون حقّهم فی ایدی غیرهم؛ آنان حقشان را در دستان دیگران می‌بینند». مطابق این حدیث شریف، قرار داشتن حق اهل‌بیت در دستان دیگران، عامل اندوه و حزن آنان است و اهل‌بیت (ع) در انتظار ظهور امام‌مهدی (ع) هستند تا حکومت اسلامی به رهبری اهل‌بیت (ع) در سراسر جهان برقرار شود و حق زمامداری و مرجعیت علمی به آنان بازگردد و برکات الهی بر مردم فرود آید.