روز عرفه

عرفه روز بزرگی است. بذل و بخشش و انفاق و سخاوت در این روز، دارای اجر و پاداش فراوان است. اهل‌بیت (ع) در روز عرفه، اموال خویش را در راه خدا صرف می‌کردند. کرامت و هزینه کردن درآمد‌ها در راه خدا در روز عرفه، در سیره رضوی جاری بوده است.

یعقوب‌بن‌اسحاق نوبختی گفته است: «مَرَّ رَجُلٌ بِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه‌السلام. فَقَالَ لَهُ: أَعْطِنِی عَلَی قَدْرِ مُرُوَّتِکَ؛ مردی بر امام‌رضا (ع) گذشت و به امام گفت: به اندازه مروتت به من عطا نما! قَالَ: لَا یَسَعُنِی ذَلِکَ؛ [امام]فرمودند: وسعت و گنجایش آن را ندارم و نمی‌توانم به اندازه مروتم، عطا کنم. فَقَالَ عَلَی قَدْرِ مُرُوَّتِی؛ پس گفت: به اندازه مروت من!

امام فرمودند: أَمَّا إِذاً فَنَعَمْ؛ به اندازه مروت تو، پس آری! سپس امام به خادمشان فرمودند: أَعْطِهِ مِائَتَیْ دِینَارٍ؛ دویست دینار به او عطا کن! وی درپی گزارش گفت‌وگوی امام‌رضا (ع) و سائل درباره عطای به میزان مروت، می‌گوید: وَ فَرَّقَ (ع) بِخُرَاسَانَ مَالَهُ کُلَّهُ فِی یَوْمِ عَرَفَهَ؛ امام‌رضا (ع) در خراسان، همه مال خویش را در روز عرفه پخش کرد و انفاق فرمود. زمانی که فضل‌بن‌سهل تقسیم همه مال را دید، به امام گفت: إِنَّ هَذَا لَمَغْرَمٌ؛ این غرامت و خسارت و ضرر است.

امام در پاسخ فرمودند: بَلْ هُوَ الْمَغْنَمُ لَا تَعُدَّنَّ مَغْرَماً مَا ابْتَعْتَ بِهِ أَجْراً وَ کَرَماً؛ بلکه این تقسیم همه مال در روز عرفه، سود و غنیمت و بهره‌وری است. آنچه با آن اجر و کرم به‌دست می‌آوری و می‌خری، غرامت مشمار!
(بحارالانوار، ج ۴، ص ۳۶۲ / عوالم‌العلوم‌والمعارف‌والأحوال من‌الآیات و الأخبار و الأقوال/ مستدرک سیده‌النساء سلام‌ا... علی‌ها الی الامام‌الجواد (ع)، ج ۳۲، ص ۲۰۱ / مستدرک‌الوسائل و مستنبط‌المسائل، ج ۷، ص ۱۸۷ / ریاض‌السالکین فی شرح صحیفه سیدالساجدین (ع)، ج ۲، ص ۳۸۷.)

در ادامه حتما بخوانید «عبد صالح» خدا

اهل‌بیت (ع) در اوج انفاق و بخشش

در این گفت‌وگوی بین امام‌رضا (ع) و سائل، از مروت و عطای در حد مروت، سخن گفته شده است. امام‌رضا (ع) عطای در سطح مروت امامت را در افقی بلند و بی‌پایان می‌دانند و بخشش دویست درهم نقره را که در آن لحظه در وسع و توانشان بوده است، دور از عطای به اندازه مروت خود می‌بینند. بخشش دویست درهم را در حد مروت سائل می‌شمارند، بنابراین مروت و بزرگواری، صفتی زیبا و ارزشی بسیار بزرگ و فضیلت است و درجاتی دارد. مروت اهل‌بیت (ع) در سطح اعلی قرار دارد و پیروان ایشان باید در طریق مروت گام بردارند.

عطا و تقسیم همه دارایی در روز عرفه

امام‌رضا (ع) در سال ۲۰۰ هجری‌قمری به ایران هجرت کردند و سال ۲۰۳ شهید شدند. به‌گزارش یعقوب‌بن‌اسحاق، امام‌رضا (ع) در روز عرفه در خراسان، همه مال و ثروت خودشان را در دوران ولایتعهدی در راه خدا انفاق کردند. فضل‌بن‌سهل عطای همه مال را «مغرم» می‌شمارد و امام‌رضا (ع) آن را «مغنم» می‌دانند. بی‌تردید این تقسیم همه مال ازسوی امام‌رضا (ع) بین نیازمندان و محرومان و پابرهنگان جامعه اسلامی در روز عرفه در خراسان، سرمشق و الگوی رفتار اقتصاد دینی برای پیروان اهل‌بیت (ع) است.

زمانی که فضل‌بن‌سهل این ایثار و عطای همه‌جانبه و فراگیر را غرامت می‌بیند و امام‌رضا (ع) آن را موجب «اجر» و «کرم» می‌نامند، باید از این عطای رضوی در روز عرفه درس گرفت. سزاوار است صاحبان مال در جامعه اسلامی با سرمشق قرار دادن سیره اقتصادی رضوی، نیازمندان را دریابند و آنان را در مال خویش شریک کنند. امام‌رضا (ع) همه مالشان را در روز عرفه بین مردم تقسیم و پخش کردند. عموم اهل عرفه در روز عرفه به نیایش روی می‌آورند.

نیایش روز عرفه در سیره معنوی اهل‌بیت (ع) جای دارد و بسیار باارزش است. اما این گزارش، سیره اقتصادی امام‌رضا (ع) در روز عرفه را نشان می‌دهد. شایسته است اهل دعای عرفه، اهل عطای عرفه شوند و در روز عرفه حداقل بخشی از مال خویش را در راه خدا بین نیازمندان تقسیم کنند. لازم است هم به «سیره معنوی» و هم به «سیره اقتصادی» اهل‌بیت (ع) در روز عرفه توجه شود. همکاری و همدردی با مستمندان و عطای به فقیران در روز عرفه، همراه با خواندن دعای عرفه، عمل صالح اقتصادی زیبایی است که معیار اجر و کرم است. مؤمن با تقسیم مال در روز عرفه به اجر و پاداش الهی می‌رسد و اهل کرم نامیده می‌شود.

به حکم این حدیث رضوی، بین «مروت» و «کرم» ارتباط وجود دارد. عطا و بخشش و توزیع مال خویش بین نیازمندان از اصول مروت است و تقسیم همه مال در راه خدا، ظهور کرامت. امام‌رضا (ع) تقسیم همه مال بین مردم در روز عرفه را عامل اجر الهی و نشان کرم دانسته‌اند.
دعای عرفه امام‌سجاد (ع) و دعای عرفه امام‌حسین (ع) و دعای عرفه امام‌صادق (ع)، همه راهنمای نیایشگران روز عرفه است. باید این عمل اقتصادی امام‌رضا (ع) در روز عرفه، نیز سرمشق رفتار اقتصادی نیایشگران این روز قرار گیرد.