وضعیت قرمز بودجه آبی خراسان رضوی

به گزارش شهرآرانیوز؛ بحران، توصیفی است که مدت‌هاست برای وضعیت آبی کشور به کار می‌رود و در بین استان‌های مختلف خراسان رضوی، یکی از آن خطه‌هایی است که بار‌ها برای آن وضعیت قرمز اعلام شده است. به این علت انجام پروژه‌های آبی از بهینه‌سازی سدسازی و سازه‌های آبی تا بازیافت فاضلاب و بازگردانی آب‌های خاکستری اهمیت زیادی دارد.

حالا در پنجمین گزارش شهرآرا بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۴ به فصل «منابع آب» و «آب‌وفاضلاب» پرداخته شده است. پیش از انتشار لایحه بودجه سال آینده، مسئولان سهم خراسان رضوی از اعتبارات ملی در حوزه آب را کمتر از ۱.۸درصد اعلام کرده بودند. حالا بررسی آلبوم اقتصادی سال آینده نشان می‌دهد که اعتبار پروژه‌های آبی همچنان به کندی به‌سمت خراسان رضوی جریان دارد.

همان موقع در گزارشی مفصل نوشتیم که اگر این عدد را در کنار سهم ۷درصدی خراسان رضوی از مساحت کشور، ۸درصد از جمعیت، سفر سالانه بیش از ۳۰میلیون زائر به مشهد و وضعیت قرمز استان در حوزه آب بگذاریم، نشان می‌دهد که آب هم مانند راه و بسیاری از ردیف‌های دیگر در آلبوم اقتصادی کشور برای مشهد و خراسان رضوی، آورده چندانی نداشته و مورد بی‌مهری قرار گرفته است.

هرچند برخی می‌گویند که بودجه‌های ملی کفاف اجرای پروژه‌ها را نمی‌دهد و باید به فکر راهکار‌هایی مانند جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی بود، اما آیا استان ما از کیک بودجه سهم عادلانه‌ای گرفته است؟

وضعیت کشور در بودجه‌های آبی

بررسی دو فصل «منابع آب» و «آب‌وفاضلاب» نشان می‌دهد که درمجموع سهم این دو بخش از مجموع اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای کشور حدود ۲۹.۸ درصد است؛ بنابراین بخش آب پس از فصل حمل‌ونقل از بیشترین اعتبار تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ برخوردار است.

در فصل منابع آب چهار برنامه اصلی شامل عرضه آب، تأمین آب، مهندسی رودخانه‌ها و سواحل و بهبود بهره‌برداری و حفاظت از منابع آب است.

فصل آب و فاضلاب نیز دو زیرمجموعه دارد که شامل «توسعه تأسیسات فاضلاب و بازچرخانی آب» و «برنامه ارائه خدمات آب شهری و روستایی» می‌شود.

براساس جداول بودجه برنامه‌های عرضه و تأمین آب بیشترین سهم از اعتبارات تملک فصل منابع آب را دارد، یعنی حدود ۹۰ درصد. در مقایسه سهم بهبود بهره‌برداری و حفاظت از منابع آب بسیار ناچیز است که بی‌توجهی به این بخش، یکی از نقاط منفی این فصل است.

در فصل آب‌وفاضلاب مربوط به برنامه توسعه تأسیسات فاضلاب و بازچرخانی آب تعلق دارد که باتوجه‌به عقب‌ماندگی‌های موجود در این برنامه، مثبت است.

بودجه بحرانی آب استان

مجموع پروژه‌های در دو فصل ذکر شده برای خراسان رضوی حدود ۸۱۴ میلیارد تومان است، اما باید این موضوع را در نظر گرفت که بخشی از ردیف‌ها مانند سامان‌دهی رودخانه‌های مرزی کشور دارای اعتباراتی (۱۵۰ میلیارد تومان) است از این نوع ردیف‌ها در فصل‌های مربوط به آب کم نیست که مسئولان استانی برای جذب و سهم‌خواهی از آن در طی سال باید تلاش کنند. با توجه به کشوری بودن این ردیف‌ها نمی‌توان سهم دقیق استان را از آنها مشخص کرد.

باوجوداین باز هم سهم خراسان رضوی با توجه به وضعیت قرمز آبی به هیچ عنوان متناسب نیست. سهم خراسان رضوی از اعتبارات ملی آب هنوز بسیار کم و فاصله درخورتوجهی با استان‌های دیگر وجود دارد. موضوعی که در سال‌های قبل نیز به همین نحو بوده است. به گفته مسئولان تا پایان مهر ۱۴۰۳ و بررسی سال مالی ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که در این سال برای اولین‌بار اعتبارات ما در حوزه آب (ملی و استانی) به بیش از یک همت رسیده است، این در حالی‌است که برخی استان‌ها تا بیش از پنج همت اعتبار داشتند.

برای توصیف وضعیت بحرانی آب در خراسان رضوی بد نیست به صورت خلاصه به آخرین گفته‌های مسئولان این حوزه اشاره شود. بر اساس آمار، ۷۴درصد از پهنه استان خراسان رضوی خشک و ۲۶درصد دارای اقلیم نیمه‌خشک است. به دلیل برداشت‌های غیراصولی از منابع زیرزمینی آب در سنوات گذشته، آسیب‌های جدی به آبخوان‌ها در خراسان رضوی وارد شده است و از ۳۷محدوده مطالعاتی استان، ۳۴محدوده ممنوعه و ممنوعه بحرانی است.

فصل «منابع آب» استان آب رفت

اعتبارات فصل منابع آب در کشور نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد افزایش داشته، اما این رشد برای خراسان رضوی حدود ۳۰ درصد بوده است که این موضوع باعث کاهش سهم ما از فصل منابع آب شده است. نگاهی به پروژه‌های اصلی در این بخش نشان می‌دهد که سهم پروژه‌های با اهمیت استان از منابع این فصل از ۱.۶ درصد در سال گذشته به ۱.۵ درصد رسیده است.

برآورد اعتبارات فصل منابع آب در لایحه بودجه ۱۴۰۴ حدود ۶۷۰ میلیارد تومان است. این درحالی است که مدیرعامل آب منطقه خراسان رضوی در ابتدای امسال گفته بود که فقط برای اجرای پروژه‌هایی که آب شهر مشهد را در تابستان تأمین می‌کنند به ۴۴۷۲ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.

البته بدیهی است که همه این پروژه‌ها قرار نیست توسط بودجه ملی تأمین اعتبار شود، اما این مقایسه نشان‌دهنده بالابودن هزینه اجرای پروژه‌ها در این بخش، نیاز کلان‌شهر مشهد و استان به اجرای این پروژه‌ها و سهم اندک خراسان رضوی از کیک بودجه است.

وضعیت اعتبارات فصل آب‌وفاضلاب استان

اعتبارات فصل آب‌وفاضلاب در کشور نسبت به سال گذشته ۴۵ درصد افزایش داشته، اما این رشد برای خراسان رضوی حدود ۷۸ درصد بوده که این موضوع باعث افزایش نسبی سهم ما از این فصل شده است. نگاهی به پروژه‌های اصلی در این بخش نشان می‌دهد که سهم پروژه‌های با اهمیت استان از منابع این فصل از یک‌درصد در سال گذشته به ۱.۳ درصد رسیده است.

هرچند از نظر مقایسه‌ای این اعتبارات رشد خوبی نسبت به کشور داشته است، اما رقم‌های مندرج در ردیف‌های بودجه‌ای این بخش نشان می‌دهد که مبالغ در نظر گرفته شده در بسیاری از موارد فقط برای زنده‌ماندن ردیف‌ها در نظر گرفته شده است. درمجموع برآورد اعتبارات فصل آب‌وفاضلاب در لایحه بودجه ۱۴۰۴ فقط حدود ۱۴۴ میلیارد تومان است.

۵۵ درصد اعتبار برای ۲ پروژه مهم استان

دو اعتبار اصلی در فصل آب به دو پروژه مهم استان، یعنی تأمین آب‌شرب مشهد از رودخانه‌های مرزی یال شمالی هزار مسجد به مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان و احداث ساختمان سد و سامانه انتقال آب سد شوریجه به مبلغ ۲۵۰ میلیارد تومان است؛ بنابراین ۵۵ درصد اعتبارات تملک پروژه‌های آبی استان مربوط به این دو پروژه است.

قفل چندین ساله انتقال آب ازکوه‌های هزارمسجد به مشهد درمهر سال ۱۴۰۲ باسفر معاون رئیس جمهور وقت و رئیس سازمان برنامه‌وبودجه به خراسان رضوی شکست و برای اولین سال ردیفی باعنوان تأمین آب شرب مشهد ازرودخانه‌های مرزی یال شمالی هزارمسجد (۱۰درصد ازمحل منابع عمومی دولت و۹۰درصد ازمحل منابع بخش خصوصی ومنابع داخلی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی) به جدول لایحه بودجه۱۴۰۳با رقم ۱۲۰میلیارد تومان اضافه شد. حالا این ردیف امسال به ۲۰۰ میلیارد تومان رسیده است.

سامانه پیش‌بینی شده برای انتقال آب از منابع مرزی هزارمسجد به مشهد، شامل یک خط لوله ۲۰۸کیلومتری، سه ایستگاه پمپاژ و دو مخزن کنترل و یک تونل انتقال آب به طول ۸۴۹۲متر است.

در حال حاضر، ۱۰درصد از اعتبارات ملی به این پروژه‌ها تخصیص یافته، در حالی که ۹۰درصد آن باید از منابع داخلی تأمین شود. این تقسیم‌بندی باعث ایجاد چالش‌هایی در تأمین منابع مالی شده است، زیرا اعتبارات داخلی استان به قدری محدود است که نمی‌توان پروژه‌هایی با این حجم سرمایه‌گذاری را اجرایی کرد. در این راستا، پیگیری‌های بسیاری انجام شده تا نسبت تخصیص اعتبارات ملی و داخلی تغییر کند و به نفع استان باشد.

درباره سد شوریجه نیز طبق آخرین آمار ساختمان سد شوریجه هم‌اینک ۷۰درصد و سامانه انتقال آب نیز حدود ۴۰درصد پیشرفت فیزیکی دارد. کل رواناب‌های حوضه آبریز کشف‌رود از طریق سد شوریجه جمع‌آوری می‌شود و بعد از سد دوستی دومین سد بزرگ استان خراسان رضوی است که حجم ذخیره آن در تراز نرمال بیش از ۲۰۰میلیون متر مکعب است. به گفته مسئولان در صورت تأمین اعتبار این سد تا مهرماه ۱۴۰۴ به بهره‌برداری خواهد رسید.

در نهایت، باتوجه‌به افزایش نیاز‌های آبی استان و پروژه‌های عمرانی متعدد، ضروری است که تخصیص منابع در این بخش به‌طور متوازن و باتوجه‌به شرایط اقلیمی و جمعیتی استان‌ها انجام شود تا امکان اجرای پروژه‌ها و تأمین نیاز‌های آبی مردم به‌درستی فراهم شود.