«سلامت»، معروفی که باید به آن امر شود

خداوند در سوره مبارک مؤمنون، آیه ۸ می‌فرماید: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ‏ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ». مؤمنان کسانی هستند که به امانت‌ها و عهد‌ها توجه می‌کنند. حال باید دید این امانت چیست. احادیث می‌فرمایند: تن شما امانت خداست، حتی اعضای بدن شما، «العَینُ أمانه» این چشم امانت است. «السمعُ أمانه» گوش امانت است. «القلبُ أمانه» این دل امانت است و باید آنها را از ضرر و آسیب حفظ کرد.

یکی از معروف‌های مهمی که امروز باید به آن امر شود، موضوع سلامت است. کتاب‌های حدیثی ما با موضوع عقل و علم شروع می‌شود و کتاب‌های فقهی ما با موضوع طهارت و پاکی، این جای افتخار دارد که مثلا در فقه، طلبه‌ها پنجاه کتاب می‌خوانند و شروعش از پاکی است. این نشان می‌دهد در دین ما چقدر موضوع بهداشت اهمیت دارد. قرآن کریم می‌فرماید: «لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَه» با دست خودتان، خودتان را نابود نکنید (بقره/۱۹۵). 

اگر به بهداشت بی‌توجهی کنیم، به دست خودمان، خودمان و دیگران را به ورطه نابودی انداخته‌ایم. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: آیین مسلمانی، تحیت و ادبشان، سلام کردن است. این نشان می‌دهد که موضوع سلام و سلامتی خیلی اهمیت دارد. عوامل مؤثر در سلامتی سه دسته‌اند؛ اول پیشگیری و بهداشت، دوم: تغذیه و خوردن و آشامیدن و سوم: تفریح و ورزش.... همین وضو، عامل سلامتی و بهداشت است و باعث می‌شود مسلمانان شبانه‌روز دست و صورتشان را که پیوسته در معرض آلودگی است، بشویند. امام‌رضا (ع) فرمودند: «وضو سه حکمت دارد: اول پاکیزگی، دوم شادابی، سوم نورانیت دل». اما همین آب اگر قرار باشد به بدن ضرر برساند، به‌جای وضو باید تیمم کرد.

اسلام به بیماری رضایت نمی‌دهد و هرجا احتمال هست که بیماری زیاد یا مریضی جدیدی پیدا شود، راهکار می‌دهد؛ مثل روزه یک‌ماهه ماه مبارک رمضان برای ریکاوری بدن و دفع اضافات، اما باوجود وجوب روزه، اگر برای بدن مضر باشد یا فرد بیمار باشد، نباید بگیرد و بعد قضایش را به جا آورد.

قرآن کریم حتی می‌فرماید: «لا تُضَارَّ والِدَه بِوَلَدِها» مادر و پدر حق ندارند به فرزند خود ضرر برسانند (بقره/۲۳۳). اسلام بسیار به سلامت اهمیت می‌دهد و برای همین هم بر حلال و حرام در خوردن تأکید کرده است؛ مثل شراب که نوشیدنش حرام است یا اسراف در خوردن و پرخوری که آن هم حرام است و به بدن آسیب می‌زند.

علاوه بر قرآن، اهل بیت (ع) هم بر رعایت و تأمین سلامت تأکید می‌کنند؛ برای مثال دعای بیست‌وسوم صحیفه‌سجادیه، دعای سلامتی است. در این دعا چهارده بار کلمه عافیت آمده است. حضرت زین‌العابدین (ع) در این دعا سلامتی جسم، روح، دنیا و آخرت و به‌طور کلی عافیت را از خدا می‌خواهند؛ چون دل که سالم شد، فکر و تن و دنیا نیز سالم می‌شود.

اسلام به قدری برای سلامتی اهمیت قائل است که در احکام واجب و انجام واجبات هم شرط اصلی را تأمین و حفظ سلامت می‌داند و اگر قرار باشد سلامتی انسان به خطر بیفتد، در انجام شیوه آنها تجدیدنظر می‌کند؛ برای مثال شکستن نماز حرام است؛ مگر در موارد استثنا؛ مثل اینکه جان ما در خطر باشد که برای حفظ سلامتی می‌توانیم نماز را بشکنیم. یا اگر نماز خواندن ایستاده برای فرد ضرر دارد، مثل شخصی که دچار دیسک کمر است، اسلام اجازه می‌دهد نشسته نماز بخواند.

در مستحبات و نذور هم باید به سلامتی توجه شود؛ برای مثال شخصی دیسک کمر دارد و نذر می‌کند پیاده به زیارت جمکران یا دیگر اعتاب برود، اسلام نمی‌پذیرد و اجازه نمی‌دهد؛ اساسا در اسلام سفری که برای سلامتی ضرر داشته باشد، حرام است و نماز در این سفر شکسته نمی‌شود. در احکام دینی، از رفتار‌هایی که به سلامتی آسیب می‌زنند، نهی شده است و مکروه شناخته می‌شوند؛ مثل خوردن غذای داغ یا خوابیده غذا خوردن، یا در حال راه رفتن غذا خوردن یا خوردن آب همراه غذای چرب.

حتی در امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر که واجبی مهم در اسلام است، از شروط اصلی، حفظ و تأمین امنیت جانی و سلامت آمربه‌معروف و ناهی‌ازمنکر است؛ یعنی اگر احتمال زد‌وخورد و آسیب بدنی هست، وجوب برداشته می‌شود.