دیه در لغت به معنای خون بها است و از ریشه (و د‌ی) به معنی رد کردن است. در فقه به عنوان مالی است که بدل از نفس یا عضو در جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص، به اولیای دم یا مجنی علیه پرداخت می‌شود.
محمدمعین وطن‌خواه | شهرآرانیوز؛ دیه یا خون‌بها یکی از انواع مجازات‌های پیش‌بینی شده در قانون است که به موجب آن، اگر شخصی مرتکب جرمی غیرعمد علیه جان یا اعضای بدن دیگری شود، باید دیه آن را بپردازد. هم‌چنین در صورتی که جرم ارتکابی عمدی بوده، ولی مجازات قصاص نداشته باشد، باید دوباره دیه پرداخت شود. دیه در مواد ۱۴، ۱۷، ۴۴۸ و ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی به عنوان یک مجازات مطرح و مطابق ماده ۵۴۹ همین قانون، تعیین میزان و نرخ دیه به رئیس قوه قضائیه واگذار شده است که به صورت سالانه اعلام می‌شود. در ادامه، به بررسی دیه در جرائم غیرعمد به‌ویژه تصادفات درون‌شهری می‌پردازیم.
مفهوم دیه در حقوق ایران
مطابق ماده ۴۴۵ قانون مجازات اسلامی، دیه به مالی گفته می‌شود که در صورت ارتکاب جرم و صدمه رساندن به جان یا اعضای بدن فرد دیگری، باید به خود آن فرد یا اولیای دم (در صورت فوت او) پرداخته شود.
بر این اساس، دیه درباره جرائم عمدی است که به دلایلی به قصاص منجر نمی‌شوند مانند اعلام رضایت اولیای دم از قاتل در صورت پرداخت دیه.
مطابق قوانین کشور، پرداخت دیه بر عهده فرد مقصر است و اگر وی فوت کرده باشد، از ماترک وی (اموال به ارث گذاشته‌شده) گرفته می‌شود.
نکته دیگر آن است که هرسال در کنار نرخ دیه در ماه‌های عادی، مبلغی هم برای دیه در ماه‌های حرام تعیین می‌شود که از دیه آن سال بیشتر است و در صورت قتل ولو غیرعمدی، باید به همان میزان پرداخت شود.
قانون درباره تصادف منجر به فوت چه می‌گوید؟
به طور کلی قتل در تصادفات رانـنـدگی در ردیف قتل‌های غیرعمدی قرار می‌گیرد؛ بنابراین مجازات قصاص نخواهد داشت و تنها پرداخت دیه مورد نیاز است.
اگر قتل در تصادفات رانندگی به واسطه این ۳ عامل باشد، قتل غیرعمدی خواهد بود:
بی‌مبالاتی راننده یا بی‌احتیاطی او، مهارت نداشتن راننده وسیله نقلیه در رانندگی، رعایت نکردن ضوابط و مقررات رانندگی؛ بنابراین حتی اگر تصادف به دلیل سرعت زیاد راننده یا سبقت غیرقانونی او صورت گرفته باشد، این‌گونه نیست که بگوییم راننده مورد نظر مرتکب قتل عمد شده است. به عبارت دیگر، قتل رانندگی قتلی است خطای محض که به علت بی‌مبالاتی راننده، بی‌احتیاطی او، رعایت نکردن نظام‌ها، و … قانون‌گذار این نوع قتل را، قتل غیرعمد دانسته است.
مجازات قتل در تصادفات رانندگی
مطابق قانون مجازات اسلامی، مجازات مربوط به قتل در تصادفات رانندگی از قرار ذیل است: ۱. بین ۶ ماه تا ۳ سال حبس، ۲. پرداخت دیه به اولیای دم مقتول
دیه لازم است از سوی خانواده مقتول درخواست شود. در این هنگام است که مرتکب موظف به پرداخت آن خواهد شد. از سوی دیگر، اولیای دم می‌توانند دیه را ببخشند.
بخشش دیه موجب نمی‌شود مرتکب به طور کلی مجازات نشود، زیرا جرم صورت‌گرفته جرمی عمومی بوده است و با بخشش اولیای دم، مجازات از بین نخواهد رفت. این در حالی است که بخشش از سوی شاکی می‌تواند موجب تخفیف در میزان مجازات مرتکب شود.
مهلت پرداخت دیه در جرائم شبه‌عمد، ۲ سال قمری پیش‌بینی شده است. هنگامی که بیان می‌شود ۲ سال، به این معناست که مدت ۲ سال به صورت کامل برای پرداخت دیه فرصت خواهد بود.