به گزارش شهرآرانیوز؛ بیشتر ما وقتی صحبت از وقف در حرم مطهر رضوی و زنان می‌شود، به یاد فعالیت‌های گوهرشاد خاتون می‌افتیم، در حالی که پیشینه مشارکت زنان در سنت وقف در حرم مطهر به پیش از حضور او و فعالیت‌های عام‌المنفعه‌اش در مشهد و حرم مطهر رضوی برمی‌گردد. آن‌طور که کارشناسان روایت می‌کنند، در همان قرن سوم هجری، چند دهه پس از شهادت امام رضا (ع)، زنی از اهالی نوغان، مسئولیت خدمت در حرم مطهر رضوی را برعهده داشته و چراغی را وقف این مکان مقدس کرده است. هرچند برای این موضوع، نمی‌توان مستند تاریخی پیدا کرد، اما همین مسئله نشان می‌دهد حضور بانوان واقف در حرم مطهر و وقف اموال از سوی آنها بر این مکان مقدس، سابقه‌ای بیشتر از عهد تیموری دارد.
گفته می‌شود حضور این واقفان در دوره غزنوی و سامانی هم رونقی داشته، اما گزارشی از آنها در دست نداریم. در قرن ششم و دوران حکومت سلجوقیان، دست‌کم به دو نمونه بسیار مهم از موقوفات مربوط به زنان برمی‌خوریم که در هر دو آنها، خانم‌ها واقف نسخه‌ای از قرآن کریم بر حرم مطهر هستند.
نام نخستین واقف «خراسان» است، دختر ابوالقاسم بن علی که قرآنی را وقف حرم مطهر کرده و دومی خانمی به نام «زمرد ملک» فرزند خواهرزاده سلطان سنجر سلجوقی.
آن‌طور که نقل شده، زمردملک خاتون زنی هنرمند و دست به قلم بوده و در سال۵۲۴ خورشیدی، قرآنی را که با خط خودش به رشته تحریر درآورده وقف حرم مطهر امام رضا (ع) کرده است.
با آغاز دوره صفوی، حجم موقوفاتی که بانوان به حرم مطهر اختصاص می‌دادند، بسیار افزایش یافت. در این دوره و حتی دوره‌های بعد، وقف قرآن برای حرم مطهر، در میان زنان بسیار رایج شده است. نمونه‌اش قرآنی که فاطمه، دختر شریف‌الدین از اهالی هند سال۱۰۲۸ خورشیدی وقف بارگاه منور رضوی کرد. این سنت در سده‌های بعد هم از سوی زنان متدین مورد توجه بوده و ادامه داشته است؛ آن‌گونه که از قرن ۱۱ تا ۱۳ هجری قمری، ۴۹نسخه بسیار نفیس قرآن در مجموعه آستان‌قدس رضوی باقی است که واقف همه آنها، خانم‌ها هستند.
یکی از قدیمی‌ترین جزوات قرآنی وقفی این مجموعه، متعلق به «حکیم ستی بنت الحسین» خانمی از اهالی سبزوار است که براساس وقف‌نامه به تاریخ «جمادی الاخر سنه سبع و اربعمائه» وقف آستان امام هشتم (ع) شده است. پس از او تا اواسط سده پنجم هجری، تنها دو نسخه دیگر از سوی زنان وقف شده است. با آغاز سده ششم و توسعه کتاب‌آرایی که شامل تذهیب، جلدسازی و... می‌شده، تعداد مصحف‌های نفیس که به لحاظ خط و کتابت، تذهیب و ترکیب‌بندی چشمگیر‌تر بوده‌اند، افزایش یافته است.
در این ایام زنان درباری نه تنها نسخ نفیسی را به حرم مطهر اهدا کرده‌اند که خود، کار کتابت این مصحف را نیز بر عهده داشته‌اند.
یکی از زنان واقف در این دوره، عایشه الحولا بنت عبدالله عبدالرحمن تاجر بوده که جزوه قرآنی در تاریخ ۵۵۴ قمری وقف آستان کرده است. شیوه خوشنویسی این نسخه، کوفی ایرانی و به لحاظ شکل حروف بسیار قابل تأمل است. واقف دیگر این دوران، ترکان خاتون است. او دختر سلطان محمود و خواهرزاده سلطان سنجر است. ترکان خاتون کتابت قرآن انجام می‌داده و نامش علاوه بر قرآنی که کتابت و وقف کرده، در کتیبه‌های زرین‌فام زیر گنبد حرم مطهر علی بن موسی‌الرضا (ع) آمده است.
می‌توان گفت زنان واقف نیز در این میان حضور قابل توجهی داشته و با وقف مصحف در حفظ، نگهداری و ایجاد این گنجینه سهم بسزایی داشته‌اند.
منبع: خبرگزاری رضوی