حمیده ذاکری | شهرآرانیوز می‌گویند در نزد خداوند چندین نام داشت که هر نام به شماری از اسرار شخصیت والایش اشاره می‌کرد. در زمان حیاتش، پدر و همسرش از او گفتند و پس از آن فرزندانش یکی پس از دیگری به بیان ویژگی‌هایش پرداختند و بعد از آن‌ها، مفسران و پژوهشگران و عالمان بسیاری کوشیدند که از او بگویند، اما هیچ‌کدام نتوانستند حق مطلب را درباره فاطمه (س) ام‌ابی‌ها ادا کنند.
امروز همه این گفته‌ها و شرح‌ها میراثی برای ماست؛ میراثی از زندگی پاره تن محمد مصطفی (ص) که نسخه زنده قرآن بود و به همین دلیل، الگویی کامل برای ماست؛ الگویی که می‌توانیم در جنبه‌های مختلف زندگی‌مان از آن بهره بگیریم.
فاطمه (س) نه‌فقط به این دلیل که دختر رسول خدا (ص) یا همسر امیرالمؤمنین (ع) و مادر سادات بود، بلکه از آن نظر که در عبودیت مثال‌زدنی است، برای ما که می‌خواهیم در مسیر بندگی گام برداریم، الگویی بی‌مانند است. درباره سیر عبادی این بانوی بزرگوار روایت فرزندشان امام‌حسن‌مجتبى (ع) را می‌آوریم که چنین می‌گویند: «در دنیا کسى عابدتر از حضرت فاطمه (س) نبود. آن قدر به عبادت مى‌ایستاد که پاهایش ورم مى‌کرد» (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۶۱).
فاطمه‌زهرا (س) همانند پیامبر (ص) علاقه زیادی به عبادت داشتند و بخشی از اوقات خود را به نماز و مناجات می‌گذراندند. حضرت زهرا (س) دارای یک برنامه مشخص و معین برای عبادت و ارتباط با پروردگار بودند. نماز‌های طولانی و رکوع و سجده فراوان، یکی از سیره‌های عبادی ایشان است. حضرت فاطمه (س) نماز‌های ویژه‌ای می‌گزاردند که آن‌ها را از پیامبر (ص) آموخته بودند و برخی از آن‌ها به نماز حضرت فاطمه (س) شهرت دارند. آن حضرت پس از پایان نماز، به رازونیاز، دعا و تسبیحات درقالب تعقیبات نماز می‌پرداختند که بسیاری از آن‌ها در منابع روایی موجود است.
تعقیبات نماز آن حضرت شامل یادآوری موضوعاتی همچون مرگ و سختی‌هایش، تنهایی و وحشت قبر و قیامت، درخواست لطف و آمرزش از خدا و نیز رازونیاز با پروردگار است. از آن میان تسبیح حضرت فاطمه (س) که از رسول اکرم (ص) آموخته بودند، جایگاه ویژه‌ای دارد. برپایه برخی روایات، خواندن آن در مواقع فراوانی سفارش شده است.
نقل شده است که حضرت فاطمه (س) بعد از آنکه دستور تسبیحات معروف را از رسول اکرم (ص) دریافت کردند، در ابتدا، رشته‌ای از پشم تابیده آماده کردند و به عدد تسبیحات به آن گره زدند و با دست خویش آن را می‌چرخاندند و تکبیر و تسبیح و تحمید می‌گفتند تااینکه عمویشان حمزه‌بن‌عبدالمطلب شهید شد. پس حضرت فاطمه (س) از تربت قبر او خاک برداشتند و تسبیحی ساختند و با آن تسبیح می‌گفتند و مردم نیز چنان کردند و، چون حضرت سیدالشهدا (ع) شهید شدند، مردم از تربت ایشان -که فضیلت بیشتری دارد- تسبیح ساختند و با آن به ذکر پرداختند. (المزار).
شاید شنیده باشید که حضرت زهرا (س) در خانه، محراب و محل مخصوصی برای عبادت داشتند. ایشان برای عبادت و نماز خواندن، آداب و تشریفاتی را رعایت می‌کردند؛ آن‌چنان که نقل شده است آن بانوی برگوار اسلام برای نماز، عطر مخصوص، لباس مخصوص و سجاده‌ای مخصوص داشتند. این‌ها نشان‌دهنده توجه حضرت به نماز و گفتگو با خداوند بود، اما این، همه ویژگی نماز فاطمه‌زهرا (س) نبود. می‌توان گفت یکی از ویژگی‌های مهم سیره عبادی حضرت زهرا (س)، شوق به عبادت و بندگی بود؛ چنان‌که روزی رسول خدا (ص) به ایشان فرمودند: «دخترم! از خدا چیزی بخواه که جبرئیل از جانب خدا، وعده اجابت داده است.
فاطمه (س) عرض کرد: حاجتی جز توفیق در بندگی خدا ندارم. آرزویم این است که به وجه‌ا... نظاره کنم و ناظر جمال او باشم» [کافی، ح ۵۳۶]. یکى دیگر از ویژگی‌های مهم نماز و عبادت حضرت فاطمه (س)، خوف و خشیت ایشان است. در این‌باره به دو روایت اشاره می‌کنیم.
ابومحمد دیلمى در «ارشادالقلوب» روایتى را در این‌باره نقل می‌کند و می‌گوید: «حضرت فاطمه (س) به هنگام نماز، نفسش به شماره مى‌افتاد» (ارشادالقلوب، ج یک، ص ۱۰۵). همچنین در روایت دیگری آمده است که خداوند به فرشتگانش می‌فرماید: «بنده من فاطمه را مشاهده کنید چگونه در برابر من ایستاده است که از خوف من بندهایش می‌لرزد و با قلب و روح خود به عبادت من می‌پردازد». (فاطمه‌الزهرا علیهاالسلام من المهد‌الی‌اللحد، /۱۷۳).
اعمال عبادی حضرت زهرا (س) فقط به نماز خواندن و شب‌زنده داری خلاصه نمی‌شد. حضرت بسیار به تلاوت قرآن علاقه‌مند بودند؛ آن‌چنان که در روایتی از ایشان نقل شده است: «از دنیای شما سه چیز محبوب من است: تلاوت قرآن کریم، نگاه به چهره رسول خدا (ص) و انفاق در راه خدا».
زهرای مرضیه (س) از هر فرصتی برای آموزش و تعلیم دین بهره می‌بردند. تسبیحات حضرت زهرا (س)، مصحف فاطمه و خطبه فدکیه، بخشی از میراث معنوی فاطمه (س) است؛ به‌طور مثال ایشان در خطبه فدکیه زمانی که برای احقاق حق خود رفته بودند، ابتدا به پند و اندرز مردمان پرداختند. با مرور این خطبه می‌توانیم به الگوی عبادی ایشان پی ببریم. حضرت در خطبه فدکیه، بسیاری از حقایق و معارف ناب الهی را تبیین می‌کنند و در بیان علت واجبات الهی، پیش از هر چیز، سراغ ایمان به خدا می‌روند و می‌فرمایند:
«خداوند، ایمان را برای پاک کردن شما از شرک، واجب کرد». ذکر کردن ایمان در صدر واجبات الهی به دلیل اهمیت آن است؛ زیرا تا ایمان به خدا نباشد، اعمال دیگر انسان نیز در درگاه خداوند پذیرفته نیست و او را به سعادت و نجات نمی‌رساند. بعد از ایمان به خداوند، حضرت صدیقه‌زهرا (س) به نماز می‌پردازند؛ زیرا نماز مهم‌ترین وظیفه عملی دین است؛ همچنان که ایمان، مهم‌ترین وظیفه اعتقادی دین است و برپایه روایات معتبر، نخستین عملی که در قیامت محاسبه می‌شود، نماز است.
بانوی دوعالم درباره نماز می‌فرمایند: «خداوند، نماز را برای دور شدن شما از کبر، واجب کرد». ایشان پس از نماز به اهمیت زکات اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «و خداوند زکات را برای افزایش روزی واجب کرد». چهارمین فریضه‌ای که حضرت زهرا (س) درباره‌اش سخن می‌گویند و هدف آن را بیان می‌کنند، روزه است. آن حضرت در این‌باره می‌فرمایند: «خداوند روزه را برای اثبات اخلاص، واجب کرد».
حضرت زهرا (س) هم الگوی عملی عبادت در خانواده و بین اطرافیان بودند و هم به‌عنوان یک معلم در بین مردم به ترویج و توضیح امور دینی می‌پرداختند. براساس روایات، این بانوی گرامی در امور دین، راهنمای مردم به‌خصوص زنان بودند. در روایتی از امام‌حسن‌عسکری (ع) نقل شده است که «روزی زنی نزد حضرت فاطمه (س) آمد و گفت مادرم ناتوان است.
برای انجام نمازش مسئله‌ای برایش پیش آمده و مرا فرستاده است تا پاسخ آن را از شما دریافت کنم. حضرت زهرا (س) پاسخش را داد. سپس آن زن، سؤال دیگری مطرح کرد و حضرت دوباره جواب او را داد. آن زن سؤالات دیگری را مطرح کرد تاآنکه به ده‌مرتبه رسید. در این هنگام آن زن خجالت‌زده شد و گفت شما را خسته و ناراحت کردم؛ بیش از این مزاحم شما نمی‌شوم و شما را خسته نمی‌کنم.
فاطمه (س) پاسخ داد هرسؤالی داری، بپرس. سپس افزود: به من بگو اگر شخصی اجیر شده باشد تا باری سنگین را به جایی ببرد و در ازای آن مبلغ ۱۰۰ هزار دینار مزد بگیرد، آیا ناراحت می‌شود؟ آن زن در جواب حضرت گفت: خیر. بعد از آن فاطمه (س) فرمود: من برای هرسؤال که جوابش را بگویم، اجیر تو هستم و مزد و پاداش آن نزد خداوند متعال به ارزشی بیش از آنچه در این جهان است، می‌باشد.» (علامه‌مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳).
اگر بخواهیم به‌طور کلی مصادیق سیره عبادی حضرت فاطمه (س) را مرور کنیم، می‌توانیم به نکات زیر اشاره کنیم: