نگرانی از کاهش ازدواج، افزایش سن آغاز زندگی مشترک و درنهایت فرزندآوری هنوز رفع‌ورجوع نشده است که یک اتفاق از‌پیش‌تعیین‌نشده، شبیه خیلی وقت‌های دیگر، ما را غافلگیر کرد و سرعتمان را برای رفتن به‌سوی جامعه سالمندی افزایش داد. کرونا همان اتفاق ناگهانی بود.
تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ نگرانی‌از کاهش ازدواج، افزایش سن آغاز زندگی مشترک و درنهایت فرزندآوری هنوز رفع و رجوع نشده که یک اتفاق از‌پیش‌تعیین‌نشده، شبیه خیلی وقت‌های دیگر، ما را غافلگیر کرد و سرعتمان را برای رفتن به‌سوی جامعه سالمندی افزایش داد. کرونا همان اتفاق ناگهانی بود. برای زوج‌های جوانی که در سنین بیست‌و‌پنج تا سی‌و‌پنج‌سالگی تن به ازدواج داده و به‌سختی از عهده هزینه‌ها و چالش‌هایش برآمده‌اند، تصمیم برای آوردن یک عضو جدید به خانه، آن هم در زمان شیوع کرونا، کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد.
زاد و ولد از آن دسته پدیده‌های جامعه است که به‌آسانی قربانی تهدید‌های ریز و درشت می‌شود.
خیلی‌ها با اعلام همه‌گیری کرونا برای مراقبت صحیح از خود هم دچار وحشت و چالش شده‌اند چه رسد به اینکه قرار باشد به بارداری یا زایمان فکر کنند. ترس از ابتلای مادر یا فرزند به کرونا، رعایت فاصله فیزیکی از دیگران و تنهایی مادر در خانه، خطر رفتن به مطب پزشک به‌منظور معاینات دوره‌ای و انتقال ویروس در بیمارستان، همه و همه موجب شده زنان و مردان زیادی دور این ماجرا یک خط قرمز بکشند. البته آسیب‌های شدید اقتصادی و هزینه‌های سرسام‌آور زندگی و نگهداری فرزند را از یاد نبریم که همین عامل نیز به‌تن‌هایی می‌تواند یک زوج را از داشتن فرزند برای همیشه منصرف کند، چه کرونا باشد چه نباشد.
آمار‌ها چه می‌گوید؟
فرزندانی که در شش‌ماهه اول سال جاری متولد شده‌اند، ارتباطی با کرونا ندارند، اما تغییر محسوس در آمار ولادت آبان و آذر می‌گوید که زوج‌ها درباره فرزندآوری، در دوران کرونا، مشابه دیگر ماه‌های سال نمی‌اندیشند. دکتر غلامرضا حسنی به‌عنوان یک جمعیت‌شناس اعتقاد دارد: کاهش باروری حتی پس از گذشت این یک‌سال و سال بعد از آن- اگر فرض را بر این بگذاریم که بیماری با واکسن کنترل‌شدنی است- ادامه خواهد یافت.
در‌واقع نگرانی‌های برآمده از این بیماری و جبران پسرفت‌های اقتصادی خانواده در دوران پساکرونا، اجازه بازگشتن آمار‌های زاد‌و‌ولد به دست‌کم سال۹۸ یا ۹۷ را نمی‌دهد، چه برسد به افزایش آن.
نگاهی به اعداد و ارقام آمار‌هایی که سیدحسین نیری، مدیرکل ثبت احوال خراسان‌رضوی، اعلام کرده است، نشان می‌دهد در آبان سال جاری ۹۰۲نوزاد کمتر از مدت مشابه در سال۹۸ و هزار و ۷۰۱نوزاد کمتر از آبان۹۷ متولد شده است؛ به عبارت دیگر در آبان امسال فقط ۸ هزار و ۷۹۷نوزاد متولد شده‌اند. وضعیت متولدان آذرماه هم بیانگر روند کاهشی است. تولد‌های ماه نهم امسال نیز ۸هزار و ۷۳۳نوزاد اعلام شده است که ۵۲۶مورد کمتر از پارسال و هزار و ۳۷۷تولد کمتر از سال۹۷ است.
آیدا یکی از بانوانی است که پنج‌سال از زندگی مشترکش می‌گذرد و به فرزندآوری خیلی بدبین است. این معلم باوجودی‌که از سال پیش آنلاین درس می‌دهد و بیشتر در خانه است، تمایلی به بچهدارشدن در شرایط فعلی ندارد. زندگی او به‌واسطه تورم و گرانی بی‌حساب یک سال اخیر، هنوز هم مانند روز‌های اول ازدواجش به سختی می‌گذرد. او می‌گوید: کرونا که هیچ، بعد از آن هم بعید است به بچهدارشدن فکر کنم.
البته همه زوج‌ها مثل آیدا و همسرش به فرزندآوری بی‌میل نیستند، اما منتظرند تکلیف این بیماری روشن شود. نمونه‌اش امیر که پزشک است و همسرش دانشجوی دکترای روان‌شناسی است. اگرچه برای او داشتن فرزند فقط در تک فرزندی خلاصه می‌شود، برای همان هم قرار گذاشته‌اند تا چندسال دیگر صبر کنند.
اختلال در آرامش ذهنی و ادامه بقا
طیف نظرات زوج‌ها درباره فرزندآوری، آن هم در این شرایط، آن‌قدر وسیع است که نیاز به تحلیل روان‌شناسی دارد و یافتن پاسخ این پرسش که تأثیر وجود این بیماری بر روان زوج‌ها چه بوده است و چرا برخی، بی‌تفاوت به کرونا در همین مدت صاحب فرزند شده‌اند؟
یک کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی و مشاور خانواده مسئله را به دوبخش تقسیم می‌کند. یکی اثر بیماری و دیگری سلامت روان آدم‌ها. الهام اعلمی‌دوست می‌گوید: وجود یک بیماری ویروسی باعث شده است فاصله آدم‌ها از هم بیشتر شود و این فاصله بر همه امور زندگی اثر می‌گذارد. این روز‌ها حتی جرئت در‌آغوش‌گرفتن عزیزترین فرد زندگی خود را نداریم و این یعنی عامل انسجام خانواده در خطر است. همچنین هر‌قدر افراد بیشتر نگران سلامت جسمی خود بوده و آرامش ذهنی نداشته باشند، به‌طور مستقیم تصمیم برای داشتن فرزند و ادامه بقا را به تأخیر می‌اندازند.
این روان‌شناس ادامه می‌دهد: در این دوره آدم‌ها آن‌قدر نگران زنده‌بودن خود شدند و آن‌قدر مرگ نزدیکان را دیدند که امیدی به ادامه حیات ندارند. حتی امیدی به خلاصی زودهنگام از شر این شرایط ناخوشایند وجود ندارد و از خود می‌پرسند شرایط برای فرزندآوری مساعد است؟ آیا خود یا فرزند‌مان زنده می‌مانیم؟
او به دلایل خانواده‌هایی اشاره می‌کند که در همین شرایط صاحب فرزند شده‌اند و ادامه می‌دهد: باید موارد مختلفی را مدنظر داشت؛ به‌عنوان مثال برخی از افراد همچون زنان خانه‌دار یا برخی مشاغل، آسیب کمتری از ماجرای کرونا دیدند. درمقابل، بخش دیگری هم فشار روانی را تحمل کردند هم با ورشکستگی و ازدست‌دادن شغل روبه‌رو شدند.
اعلمی‌دوست بخش پایانی سخنانش را به ویژگی آدم‌هایی اختصاص می‌دهد که در حوادث تلخ هم آرامش روان بیشتری دارند و می‌گوید: شخصیت درونی افراد هم در این ماجرا مهم است. برخی استرس را درونی می‌کنند و در شرایط سخت خیلی بیشتر درگیر مشکلات می‌شوند، اما بخش زیادی از آدم‌ها در مشکلات صبورتر و خوش‌بین‌تر هستند. در همین مدت عده‌ای واقعا از خانه خارج نشدند و همه روابط خود را حذف کردند، اما عده‌ای تاحدود زیادی روال عادی زندگی خود ادامه دادند؛ افراد دسته دوم نگاه بازتری نیز به مسئله فرزندآوری در دوران کرونا دارند.
به پروتکل حمایتی از مادران
ماجرای روند کاهش جمعیت را که از چندسال پیش آغاز شده و کرونا آن را تشدید کرده است، از نگاه جامعه‌شناسانه هم می‌توان نگریست. دکتر غلامرضا حسنی، جمعیت‌شناس و عضو هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی مشهد، با تأکید بر اینکه آگاه‌سازی پزشکی و فاصله‌گذاری باعث بروز ترس همه‌گیر شده است، اضافه می‌کند: وقتی راهی برای رهایی از یک بیماری همه‌گیر وجود ندارد، خیلی‌ها ممکن است خطر بارداری در این شرایط را نپذیرند.
او با این شرایط به افزایش آمار تولد‌ها در سال بعد هم خوش‌بین نیست و این وضعیت را دنباله‌دار می‌بیند و با بیان یک شرط ادامه می‌دهد: اگر در همین مدت و در زمان شیوع بیماری، پروتکل بهداشتی متفاوتی برای خانم‌های باردار درنظر می‌گرفتیم و آنان را تحت پوشش چتر حمایتی خاصی قرار می‌دادیم، کاهش آمار را تاحدودی جبران می‌کردیم. مثلا اگر مادران بتوانند از محل کار مرخصی با حقوق و مزایا بگیرند، بدون اینکه خللی به وضعیت قراردادشان واردشود، حتما در آمار میزان تولد تأثیر داشت.
این جامعه‌شناس تأکید می‌کند: اکنون که میزان تحصیلات و اشتغال زنان و نگاه به فرزندآوری در جامعه تغییر کرده است، چنانچه از مادران حمایتی صورت نگیرد، ایران هم روند کشور‌های غربی را برای طی‌کردن توسعه طی خواهد کرد و نه‌تن‌ها رشد فرزندآوری را شاهد نخواهیم بود، بلکه آمار ازدواج هم به‌سرعت کاهش می‌یابد.
حسنی در پایان یادآور می‌شود: متأسفانه کاهش باروری در کشور‌هایی که الگوی توسعه را در پیش بگیرند، اجتناب‌ناپذیر است؛ پس باید توسعه را خانواده محور کنیم که جز حمایت از مادران راه دیگری ندارد.
بارداری برای مرخصی؟
اگر چه آمار کاهش محسوسی نسبت به مدت مشابه دارد و می‌گوید که با حضور کرونا زوج‌های زیادی از خیر فرزندآوری گذشته اند باز هم بوده‌اند افرادی که برای فرزندآوری اقدام کرده‌اند. شاید بخشی از این تازه مادر‌ها، خانه‌دار‌هایی بوده‌اند که به دلیل امکان مراقبت بیشتر از خود و ماندن در خانه، بودن یا نبود کرونا در تصمیم‌شان چندان تاثیری نداشته.
مثل همسر محسن که «عاشق بچه است و اگر کرونا سال دیگر هم باشد باز حاضر است بچه بیاورد.» محسن می‌گوید: سال پیش باوجود اطلاع از شیوع این بیماری همسرم باردار شد و پسرمان آبان به دنیا آمد. اگرچه وجود بیماری کرونا آن‌ها را با چالش‌هایی روبرو کرده و سختی‌هایی را متحمل شده‌اند که فکرش را هم نمی‌کرده‌اند، اما باز هم پشیمان نیستند. الهه هم از همین افراد است. او با داشتن یک پسر ۹ ساله و دوبار سقط جنین، تصمیمش برای بارداری در آستانه ۴۰ سالگی قطعی بوده. برای همین شنیدن خبر شیوع کرونا هم نظرش را تغییر نداد و به جمع مادران باردار پیوست.
اما فکرش را هم نکرده‌بود که در کنار سختی‌های بارداری در دوره همه‌گیری کرونا باید جواب زخم زبان‌ها و جملات سنگین همکارانش را هم بدهد. می‌گوید: همه روز‌های حاملگی را از ۷ صبح تا ۲ ظهر پشت میز نشستم و جواب ارباب رجوع را دادم، اما مدیر هم باورش شده‌بود، که هدف من از بارداری، مرخصی گرفتن و دورکاری است. باوجودی که دورکاری برای سازمان ما معنی ندارد و من کارم را کامل انجام دادم.