علم جغرافیا به عنوان دانشی کاربردی که رابطه بین انسان و محیط را ارزیابی و تنظیم می‌کند، نقش ویژه‌ای در سامان دهی برنامه‌های جامع آمایش سرزمین دارد. «آمایش سرزمین» درواقع نوعی برنامه ریزی است که در آن تعامل بین «انسان»، «محیط» و «فعالیت» به عنوان عاملی بنیادین و تعیین کننده در تامین اهداف توسعه‌ای کشورها، بررسی می‌شود.
هدف از آمایش سرزمین، رسیدن به سطحی از مطلوب‌ترین نحوه توزیع ممکن جمعیت توسط بهترین شکل توزیع فعالیت‌های اقتصادی اجتماعی در پهنه سرزمین و در محدوده جغرافیایی مشخص است.
«آمایش شهری» گستره‌ای محدودتر (به عنوان بخشی از آمایش سرزمین) است که در محدوده جغرافیای شهر صورت می‌پذیرد. این نوع برنامه ریزی راهبردی با هدف استفاده از محیط جغرافیایی و منابع طبیعی و غیرطبیعی مختلف شهری انجام می‌شود و استعداد‌ها و ظرفیت‌های هر منطقه را سنجش و آن را اجرا می‌کند.
فرایند آمایش شهری با جغرافیای شهری تفاوت دارد و هرچند این امر در تدوین برنامه، مقوله پیچیده‌ای به نظر نمی‌رسد، در اجرا و عمل با چالش‌های فراوانی مواجه است. جغرافیا فقط شامل روش‌های شناخت چهره زمین است و نه عمل بر روی آن که مستلزم روش‌های آمایشی و قبل از همه به کار گرفتن سیاست‌هایی از آمایش سرزمین و آمایش شهری است.
آمایش شهری قبل از اینکه به عمل بپردازد، نوعی تفکر، مبانی و معیار تصمیم گیری در امر توسعه مبتنی بر اراده آگاهانه، عالمانه و خردمندانه است که آن را «سیاست آمایش شهری» می‌خوانند.
در شرایط فعلی که بیشتر کلان شهر‌ها با چالش‌های اجتماعی و حاشیه نشینی مواجه هستند، این امر اهمیت بیشتری یافته است. مدیریت شهری وظیفه دارد به منظور پیشرفت شهر، افزایش رفاه شهروندان، توزیع عادلانه امکانات و توسعه عدالت اجتماعی، رویکرد‌های نوین به شرح زیر را در آمایش شهری با نگاه منطقه‌ای دنبال کند:
--- توسعه اجتماع محلی محور
--- اتکا به منابع و امکانات محلی و بومی
--- به کارگیری تدابیر و راه حل‌های اساسی برای ترغیب مشارکت همگانی
--- تامین نیاز‌های اساسی و اولیه و بهینه سازی محیط‌های شهری
--- تخصیص افقی طرح‌ها و برنامه‌ها براساس نگاه منطقه‌ای برنامه
بهره گیری از «مدل رشد هوشمند» در فرایند آمایش شهری، می‌تواند نتایج چشمگیری به بار آورد. این مدل بر قابلیت دسترسی تاکید می‌کند. یعنی فعالیت‌هایی که مردم مدام با آن سروکار دارند، دردسترس آن‌ها باشد؛ به همین دلیل واحد اصلی برنامه ریزی رشد هوشمند جوامع محلی هستند.
هدف رشد هوشمند، متعادل قرار دادن (آمایش) نیاز‌های افراد به همراه توسعه زیست محیطی، خدمات، مشاغل و اقتصاد است.