طرح‌های تفصیلی به مثابه سامان‌دهی نظام‌مند کالبدی شهر‌ها

در نظام مطالعات سازمان‌های محلی، انواع مختلفی از طرح‌های شهری وجود دارد که هریک براساس اهداف تنظیم و تدوین طرح یا گستره مطالعاتی و عملیاتی آن از سایر طرح‌ها مجزا می‌شود.

«طرح جامع، طرح تفصیلی و طرح هادی» از مجموعه طرح‌های شهری مرسوم در ایران هستند که تقریبا برای همه شهر‌های کشور تهیه شده اند. به جز نمونه‌های یادشده، طرح‌های دیگری نیز هستند که درواقع مکمل طرح‌های جامع و هادی اند و بیشتر آن‌ها پس از انقلاب دنبال شده اند.

طرح‌هایی همچون بهسازی ونوسازی بافت‌های فرسوده، آماده سازی زمین، طرح جامع حمل ونقل شهری، طرح جامع شهرستان، جزئیات شهرسازی، منطقه شهری و ایجاد شهر‌های جدید، بخشی از این نوع طرح‌ها به حساب‌ می‌آیند.

به دلیل ماهیت غیراجرایی بیشتر طرح‌های فرادست و همچنین باتوجه به اینکه طرح تفصیلی عرصه‌ای است که در آن، طرح جامع به عمل و اجرا نزدیک‌تر می‌شود، ضرورت تنظیم طرح‌های تفصیلی احساس می‌شود. طرح‌های تفصیلی شهری، مهم‌ترین ابزار سامان دهی نظام‌مند کالبدی شهرها، به حساب می‌آیند.

باتوجه به اینکه طرح‌های جامع، شامل مسائل و راهنمایی‌ها و خط مشی‌های کلی هستند و به جزئیات نمی‌پردازند، طرح تفصیلی براساس معیار‌ها و ضوابط کلی طرح جامع شهری و چگونگی بهره برداری از زمین‌ها و عرصه‌های شهری تهیه و تنظیم می‌شود.

همچنین در سطح محلات مختلف، «موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هریک از آن ها، وضع دقیق و جامع شبکه عبورومرور، میزان تراکم جمعیت و ساختمان در واحد‌های شهری، اولویت‌های مربوط به مناطق و بهسازی، نوسازی، توسعه و رفع مشکلات شهری و موقعیت تمام عوامل مختلف شهری در آن و تعیین نقشه‌ها و مشخصات مربوط به مالکیت براساس مدارک ثبتی» از دیگر نکاتی است که در طرح تفصیلی محل توجه قرار می‌گیرد. طرح تفصیلی می‌تواند به سه شکل دنبال شود:

۱: طرح تفصیلی پایه: این نوع طرح‌ها درواقع مکمل طرح جامع شهر هستند.

۲: طرح تفصیلی موضعی: برای نوسازی و بهسازی بافت‌های موجود و توسعه‌های جدید شهر تنظیم می‌شوند.

۳: طرح تفصیلی موضوعی: این گونه طرح‌ها برای موضوعات خاصی نظیر شبکه حمل ونقل، تاسیسات و... ارائه می‌شوند.

امروز باتوجه به افزایش نقش مدیریت شهری در حکمروایی مطلوب، اهمیت بهره مندی از نگاه جامع، آینده نگر و مبتنی بر توسعه و پیشرفت روزافزون شده است، بنابراین ضرورت دارد برای تحقق اهدافی بنیادین همچون حفظ سلامت و زیست مطلوب شهری و تامین نیاز‌های آینده شهر و شهروندان، مطالعات شهری محل توجه هرچه بیشتر مدیران و برنامه ریزان مربوط قرار گیرد.