مروری بر اولین سوره‌ای که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ؛ بخوان به نام پروردگارت!»؛ این نخستین ندایی است که جبرئیل امین بر روح و جان محمد مصطفی (ص) از جانب پروردگارش نازل کرد؛ آیاتی از سوره علق که در ادامه کامل شد؛ هرچند نخستین آیاتی که بر رسول خدا نازل شد، سه تا پنج آیه از اول سوره علق است که بدون تردید با بعثت مقارن بوده است، نخستین سوره کامل که بر پیامبر نازل شد، سوره حمد است. در ادامه ویژگی‌های کلام آغازین وحی و کیفیت نخستین سوره‌ای را که به شکل کامل از جانب خداوند بر رسولش نازل شد، با هم مرور می‌کنیم.

حمدی که بر محمد مصطفی (ص) نازل شد

همان‌طور که گفته شد، سوره حمد نخستین سوره‌ای است که به‌طور کامل بر رسول خدا نازل شد و چند آیه از سوره علق یا سوره مدثر در آغاز، نام سوره نداشته‌اند و با نزول بقیه آیه‌های سوره، این عنوان را یافته اند، لذا اشکالی ندارد اگر بگوییم اولین سوره، سوره حمد است و به نام فاتحه‌الکتاب خوانده می‌شود.

وجوب خوانده شدن این سوره در نماز اهمیت آن را می‌رساند، به‌طوری‌که آن را سزاوار عدل و همتای قرآن شدن، می‌کند: «ولقد آتیناک سبعا من المثانی والقرآن العظیم: و به‌راستی ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم را دادیم» [سوره حجر، آیه۸۷]. پس اگر ترتیب نزول سوره‌ها را از نظر ابتدای سوره‌ها درنظر بگیریم، اولین سوره، علق و پنجمین سوره، حمد است؛ چنان‌که در ترتیب نزول سوره‌ها آورده‌ایم و اگر سوره کامل را ملاک بدانیم، اولین سوره کامل، سوره حمد است.

توصیف خالق در کلام خالق

سوره حمد همان‌طور که از نامش پیداست، کلامی در وصف، حمد و ثنای پروردگار است که از جانب وجود مبارک پروردگار نازل شده است. در این سوره گویی خداوند متعال به ما مشق عبادت می‌آموزد و سرمشق بندگی می‌دهد و برای بندگانش، آیه‌به‌آیه و قدم‌به‌قدم خود را توصیف کرده، عظمتش را می‌ستاید، بنابراین این سوره دراصل برای عبادت درست شده است و در قرآن هیچ سوره‌ای نظیر آن دیده نمی‌شود. سوره حمد زبان حال بنده است در مقام عبادت و درحقیقت به دو قسمت تقسیم می‌شود؛ نصفی از آن برای خدا و نصفی دیگر برای بنده خداست.

آموزه‌های سوره حمد

شاید شنیده باشید که می‌گویند سوره حمد، قرآنی کوچک و فشرده است. این استعاره، به عظمت و کمال معانی ارائه‌شده در این سوره اشاره می‌کند. درحقیقت چکیده تمام آموزه‌های اصلی دین در آیات این سوره شگفت جمع شده است؛ اول توحید، دوم نبوت، سوم معاد و فروعات آن و چهارم هدایت بندگان به‌سوی آنچه مایه صلاح دنیا و آخرتشان است. سوره حمد با همه اختصار و کوتاهی‌اش، مشتمل بر این چند اصل است و با کوتاه‌ترین عبارت‌ها و روشن‌ترین بیان، به آنها اشاره کرده است.

در ادامه حتما بخوانید سوره‌ای برای بی‌نیاز شدن | آثار و فضیلت‌های اعجاب‌انگیز سوره واقعه

فضیلت سوره حمد در کلام امام هشتم (ع)

امام رضا (ع) در حدیثی از پدران بزرگوار خویش به نقل از پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: شنیدم که خداوند فرموده است من سوره حمد را میان خود و بنده‌ام تقسیم کرده‌ام؛ نیمی از این سوره برای من و نیمی از آن، برای بنده من است و هرچه بخواهد، اجابت می‌شود. 

هنگامی که بنده می‌گوید: «بسم‌ا... الرحمن‌الرحیم» خداوند بزرگ می‌فرماید بنده‌ام به نام من آغاز کرد و بر من است که کار‌های او را کامل کنم و برای او در همه حالاتش، برکت قرار دهم.

هنگامی که می‌گوید «الحمدلله ربّ‌العالمین» خداوند بزرگ می‌فرماید بنده‌ام مرا حمد و ستایش کرد و دانست نعمت‌هایی که دارد، از ناحیه من است و بلا‌هایی را که از او دور کردم، با احسان من بوده است. شما فرشتگان را شاهد می‌گیرم که نعمت‌های سرای آخرت را بر نعمت‌های دنیایی او می‌افزایم و بلا‌های آن جهان را نیز از او دفع می‌کنم؛ همان‌گونه که بلا‌های دنیا را از او دور کردم.

هنگامی که می‌گوید «مالک یوم‌الدّین» خداوند می‌فرماید:‌ای فرشتگان! گواه باشید همان‌گونه که او حاکمیت و مالکیت روز جزا را از من دانست، من نیز در روز حساب، حسابش را آسان می‌کنم، اعمال نیکش را می‌پذیرم و از بدی‌هایش صرف‌نظر می‌کنم.

هنگامی که می‌گوید: «ایاک‌نعبد»، خداوند بزرگ می‌فرماید بنده‌ام راست می‌گوید که تنها مرا پرستش می‌کند؛ من شما فرشتگان را گواه می‌گیرم که بر عبادتش، ثوابی به او بدهم که همه مخالفان عبادت او به حالش حسرت بخورند.

هنگامی که می‌گوید: «ایاک‌نستعین»، خدا می‌فرماید بنده‌ام از من یاری خواسته و تنها به من پناه آورده است،‌ای فرشتگان! گواه باشید من او را در کارهایش کمک می‌کنم و در سختی‌ها یاری‌اش می‌کنم و در روز پریشانی دستش را می‌گیرم.

هنگامی که می‌گوید «اهدنا الصراط‌المستقیم»، خداوند می‌فرماید این خواسته بنده‌ام برآورده است و او هرچه می‌خواهد، از من بخواهد که من اجابت خواهم کرد و آنچه امید دارد، به او می‌بخشم و از آنچه بیم دارد، ایمنی‌اش می‌دهم.