بازیابی هویت دینی در جامعه

علت اینکه امری جاودانه می‌شود یا ایده‌ای در طول تاریخ تداوم و استمرار پیدا می‌کند این است که به آرمان و ایده آل انسان‌ها تبدیل می‌شود. حال اگر چیزی به صورت آرمان یک قوم و ملتی درآید، مادامی که آن قوم حیات دارد، آن آرمان و ایده آل باقی خواهد ماند. در قیام عاشورا نیز حوادثی اتفاق افتاد که با سرنوشت پیروان و علاقه‌مندان به خاندان پیامبر (ص) گره خورد و در طول تاریخ به آرمان آن‌ها تبدیل شد.

آن‌ها همواره با تذکر و یادآوری آن حوادث روزگار گذرانده اند، عواطف خود را تهییج کرده اند، ذخیره‌های مالی و غیرمالی زندگی خود را برای تداوم یادآوری آن خرج کرده اند تا اینکه حوادث مزبور به عامل هویت بخش آنان تبدیل شده است.

در واقع رمز و سر دوام و بقای تاریخی پیروان خاندان پیامبر (ص) که شیعه نامیده می‌شوند، در نهضت و قیام سیدالشهدا (ع) نهفته است. این نهضت به تدریج هویت تاریخی شیعه را شکل داده و به صورت مذهب غالب ایرانیان درآمده و سرزمین آنان را به استقلال رسانده است.

از آنجایی که در این قیام آرمان‌های متعالی از قبیل عزت و آزادگی وجود داشت، در هر فرهنگی که وارد شد، احساسات مردم آن را تهییج و روشنفکران را تسخیر کرد و هم دلی و هم دردی انسان دوستان را برانگیخت، زیرا این قیام جنبه‌های انسانی داشت؛ به همین دلیل باقی مانده است؛ بنابراین رمز جاودانگی نهضت امام حسین (ع) این است که از یک حادثه فرقه‌ای و قومی و تاریخی فراتر رفته و به یک تراژدی انسانی با آرمان‌های روحانی و معنوی تبدیل شده و به همین روی جاودان مانده است.

همان گونه که بسیاری از ارزش‌های انسانی تا وقتی که انسان باقی است باقی می‌ماند، این حادثه و تعلیمات و آموزه‌های آن نیز جاودانه خواهد ماند.

کاهش آسیب‌های اجتماعی در محرم

شعائر و مناسکی که در ایام محرم به کار می‌رود بخشی از مجموعه آداب و رسومی است که در کل جامعه دینی همراه با مراسم اعیاد و سوگواری‌ها به کار می‌رود و کارکرد آن بخشی از کارکرد کل آداب و مناسک و شعائر دینی است. آداب و رسوم مربوط به ایام محرم، به خصوص تاسوعا و عاشورا، دارای ابعاد متعددی است و کارکرد‌های متعددی دارد؛ مثلا اعمال دینی از قبیل نمازخوانی، حضور در جماعت، وضوداری، ریش گذاری، پوشیدگی، یادآوری نام خدا، توسل به ارواح اولیای دین و تلاش برای قرب به خدا، تحصیل رضا و طلب حلال و رعایت مسائل مربوط به مَحرم و نامَحرم که در شریعت مطرح است در این ایام به طور محسوسی برجسته می‌شود.

تجارب روزمره ما نشان می‌دهد که در این ایام مردم اصرار دارند نماز صبحشان قضا نشود، آب که‌ می‌خورند تعمد دارند نام حضرت سیدالشهدا (ع) را به زبان بیاورند؛ بنابراین به یک تعبیر می‌توان گفت که محرم موجب بازیابی هویت دینی ماست. افراد سعی می‌کنند هویت دینی خود را باز یابند و یا مجددا آن را بازآفرینی کنند؛ علاوه بر اینکه باطنشان دینی است، ظاهرشان را هم شریعت فرابگیرد و نمود اجتماعی پیدا کند.

کمک به حیات اجتماعی

از نظر اخلاقی، محرم و تاسوعا و عاشورا کارکرد مثبتی برای جامعه دارد، از جمله کارکرد محسوس رشد جنبه‌های عاطفی افراد جامعه و انگیزه‌های دگرخواهانه. نوع رفتار ما در مجالس، حالت رسمی خشک، سرد و البته احترام آمیز دارد. ولی در مجالس حضرت سیدالشهدا (ع) و مجالس سینه زنی و نوحه خوانی امام حسین (ع)، رفتار‌های ما صمیمی و غیر رسمی می‌شود. در غذا، در چای، در آب ما دیگران را مقدم می‌داریم و انگیزه‌های غیرخواهانه و فراموش کردن خود و خودیت ما نمود پیدا می‌کند.

در نتیجه این نوع رفتارها، جنبه‌های عاطفی افراد شرکت کننده در آن مراسم تقویت می‌شود و هم سازی عمومی و انسجام و یکپارچگی بیشتری پدید می‌آید. کارکرد‌های اخلاقی برای دوام و بقای حیات اجتماعی ما فوق العاده مهم است، اما کارکرد اجتماعی و جامعه شناختی محرم و صفر آن است که افراد را به شیوه خاصی جامعه پذیر می‌کند، آموزش‌های دین خواهانه غیررسمی به فرزندان ما می‌دهد، بچه‌ها از شب اول محرم لباس مشکی می‌پوشند و به سینه زنی می‌روند، شعار می‌دهند، عَلَم بر می‌دارند، در دسته جات شرکت می‌کنند و بدین ترتیب نسل جدید اجتماعی و جامعه پذیر می‌شود.

علاوه بر این محرّم زمینه توبه افراد فاسد و مفسد را فراهم می‌کند، افراد ناسازگار را سازگار می‌کند، افراد نابهنجار را بهنجار می‌کند و بزهکار و منحرف را اصلاح می‌کند. بعضی‌ها در عزای سیدالشهدا (ع)، قسم می‌خورند و توبه‌ می‌کنند و‌ می‌بینیم که مجرم، فاسق و فاسد تغییر رفتار می‌دهند؛ بنابراین از نظر اجتماعی این ایام و این مراسم موجب بهنجار شدن و جامعه پذیر شدن افراد می‌شود، انسان‌ها الگو‌ها و هنجار‌های جامعه دینی را فرا می‌گیرند و در این ایام ممارست می‌کنند.

از نظر حقوقی، نرخ آسیب‌های اجتماعی به طور معمول در این ایام کاهش محسوسی می‌یابد، آن مقداری که اطلاعات و ارقام به ما می‌گوید مثلاً آمار طلاق در این ایام به طور قاطع فروکش می‌کند و آمار جرم و جنایت و دزدی و بزهکاری در سطح جامعه تقلیل پیدا می‌کند.

احیای سنت‌های دینی

از نظر فرهنگی نیز نکته محسوسی که در بدو امر می‌توان دید این است که با آمدن ماه محرم بلافاصله نماد‌ها و نشانه‌ها و علائم حرمت گذاری و بزرگ داشت شهدای عاشورا بر در و دیوار شهر‌ها و روستا‌ها ظاهر می‌شود و این، اختصاص به اماکن دولتی ندارد، بلکه بر در خانه‌های افراد نیز پرچم عزا نصب می‌شود و افراد لباس مشکی می‌پوشند و همه آنچه که نماد این ماه محسوب می‌شود و بزرگداشت و احترام به واقعه عاشورا تلقی می‌شود از در و دیوار جامعه نمایان می‌شود، چنان که گویی این مصیبت فردی و شخصی افراد جامعه است و به شخص آن‌ها ربط دارد.

همه سعی می‌کنند با مال و جان و  وقت و  تغییر آرایش و  رفتار در چنین مراسمی سهیم باشند و  بگویند که  ما هم آماده احیای سنت‌های دینی هستیم.