گفتگو با چند هنرمند مطرح عکاس نمایشگاه «مرثیه حسینی»

امیرمنصور رحیمیان | شهرآرانیوز - وقایع و اتفاقات و رفتار مردم دربرابر آن ها، همیشه به یک صورت نیست، ولی عجیب است که بعد از گذشت سالیان متمادی از برپایی عزاداری برای امام حسین (ع)، هنوز شکل کلی این سوگ، با اندکی تغییر، یکسان مانده است. عاشورا و سوگواری برای آن، بخش مهمی از فرهنگ این مردم شده است. ساختار این فرهنگ هم در مفهوم‌های عمیق انسانی است. لازم نبوده است کسی یا چیزی از آن حمایت کند؛ خود آدم‌ها با هر سبک وسیاق زندگی، به آن گرایش پیدا می‌کنند. ولی ثبت هر مراسم یا آیینی می‌تواند شکل برگزاری آن را اصیل و ماندگارتر کند.

نمایشگاه عکس «مرثیه حسینی»، نشانه تلاش عکاسان برای ثبت این رویداد اصیل و عمیق دینی است. نمایشگاهی که پاتوق عکس حوزه هنری خراسان رضوی با حضور ۴۱عکاس از هنرمندان کاربلد ایرانی در نگارخانه اشراق برگزار کرده است. به همین مناسبت به سراغ چند تن از عکاسان رفته ایم و با آنان درباره این نمایشگاه و موضوع آن یعنی واقعه کربلا و تأثیرش بر زندگی مردم و خود هنر عکاسی گپ وگفت زده ایم.

در مسیر زیبایی شناسی فرهنگ عاشورا

قدیر وقاری، دبیر نمایشگاه و عضو کانون عکاسان خراسان رضوی، درباره چالش‌هایی که این نمایشگاه کشوری برای برگزاری، با آن روبه رو بوده است، گفت: در ابتدا حدود ۸۶عکاس ایران و خراسان را انتخاب کردیم. در انتخاب عکس‌ها استانداردی را هم دنبال کردیم. موضوع عکس‌ها برایمان مهم بود و هدف فقط جمع آوری آثار نبود. با اینکه نام نمایشگاه را «مرثیه حسینی» گذاشته بودیم، رویکرد ما فرهنگ عاشورا و زیبایی شناسی این فرهنگ بود. نوع برخورد مردم شهر‌ها و روستا‌های کشور با عاشورا و فرهنگ آن، برای ما خیلی اهمیت داشت.

دنبال عکس‌های نامتعارف مانند قمه زنی و این دست اتفاقات هم نبودیم. می‌خواستیم رفتار مردم را در این نوع سوگواری نشان بدهیم؛ برای همین کرده ایم درکنار ترکیب بندی، کادربندی، اصلاح عکس و دیگر موضوعات فنی، بهترین عکس‌ها با مضامین عاشورایی را انتخاب کنیم. با این تفاصیل، ۵۵عکاس برای ما عکس فرستادند و از بین آن‌ها ۴۱هنرمند در نمایشگاه حاضر شدند. حدود نیمی از آثار هم از شهر‌های دیگر کشور به دبیرخانه فرستاده شده بود.

وی درباره چشم انداز و اهداف نمایشگاه گفت: ما می‌خواستیم با برگزاری چنین همایش هایی، در بین هنرمندان حوزه اجتماعی و به خصوص آن‌هایی که نگاه مذهبی دارند، اتحاد و همبستگی ایجاد کنیم. از منظر دیگر با آشنا کردن مردم با آیین‌های عاشورایی سراسر کشور، فرهنگ سازی بکنیم. خوشبختانه به این هدف نزدیک شدیم و این نمایشگاه توقعات ما را برآورده کرده است.

وقاری افزود: تامین هزینه‌های برگزاری نمایشگاه، ما را با چالشی جدی روبه رو کرد. شهرداری و حوزه هنری، بودجه‌ای برای چاپ آثار دراختیار ما نگذاشتند و این موضوع، موجب به تعویق افتادن نمایشگاه و چاپ آثار با کیفیتی کمتر از انتظار شد.

عضو کانون عکاسان خراسان رضوی درباره اینکه هنرمندان آثارشان را به رایگان دراختیار دبیرخانه گذاشته اند، بیان کرد: عوایدی برای شرکت کنندگان درنظر گرفته نشده است و بیشتر آثار، کار معنوی و برآمده از قلب هنرمندان است.
او همچنین درباره تأثیر کار‌های رسیده به دبیرخانه بر نگاه خودش به عنوان یک عکاس، گفت: این آثار برای من، نوعی آموزش و امتحان است. بدون شک بر کار من هم تأثیرگذار هستند و مرا وادار به تفکر و پژوهش می‌کنند.

در معرض قضاوت و داوری کارشناسان و مردم

حمید سبحانی، عکاس مشهدی و برنده چند جایزه استانی و کشوری است. او درباره فاصله بین عکس‌های خوب و عکس‌های معمولی‌تر گفت: عکاسی و سینما هنر‌های جدیدی هستند و بخشی از فرآیند را فناوری انجام می‌دهد. برای رسیدن به یک عکس استاندارد، هنرمند باید شکل کارکرد آن‌ها را بداند. بعد از آن، وارد بحث زیبایی شناسی و ترکیب بندی و خلاقیت و بقیه حوزه‌ها می‌شویم. ولی تفاوت یک عکس خوب و خاص با عکس معمولی، در نوع نگاه و تجربه عکاس است. به اصطلاح عکس خاص، «آن» دارد؛ یعنی لحظه‌ای در آن مستتر است که می‌تواند مخاطب را مجذوب یا هیجان زده کند. دلیلش هم شناخت هنرمند و مطالعات وسیع او در زمینه عکاسی و بقیه علوم مثل روان شناسی، جامعه شناسی، تاریخ و... است.

سبحانی درباره شیوه نمایش عکس‌ها و آثار هنرمندانی که عکاسی اجتماعی می‌کنند، بیان کرد: شیوه کار این عکاسان به تجربه و رزومه عکاس و محصول هنرش که همان عکس است، بستگی دارد؛ چون رسانه‌هایی هستند که برای انتشار عکس، هزینه‌ای هم دریافت می‌کنند، بعضی رسانه‌های درست وحسابی، نیز آن محصول را به قیمت چشمگیر خریداری می‌کنند. ولی در ایران متاسفانه چنین رسانه‌هایی وجود ندارد و درآمد هنرمندان از فروش و انتشار عکس، خیلی ناچیز است، به طوری که اصلا به حساب نمی‌آید.

وی درباره نمایشگاه مرثیه حسینی و برآورده کردن سطح توقع عکاسان و شرکت کنندگان در آن و تأثیرش بر روند فعالیت هنرمندان، بیان کرد: این گونه نمایشگاه‌ها به نوعی رسانه‌هایی هستند که عکاس می‌تواند با شرکت در آن ها، اثرش را به مخاطبان عرضه کند. اینکه نمایشگاه کجا و با چه موضوعی و به همت چه کسانی برگزار می‌شود، هم مهم است؛ چون بر دیده شدن کار‌ها توسط مخاطب، تأثیر مستقیم می‌گذارد. این نمایشگاه‌ها به عنوان یک نمایشگاه گروهی، برای عکاسان تازه کار، کلاس آموزشی است و درکنارش آن‌ها می‌توانند آثار خود را در معرض قضاوت و داوری کارشناسان و مردم بگذارند. برای عکاسان باتجربه و قدیمی هم حکم همایش و دورهمی عکاسانه را دارد که با حضور در آن، می‌توانند دیداری تازه کنند و از دیدگاه‌های مخاطبان بهره ببرند.

نمایشگاهی احساسی و خودجوش

جابر غلامی، نیز از عکاسان اراکی است که تاکنون در جشنواره‌های داخلی و خارجی زیادی شرکت کرده است. او درباره تأثیر این نمایشگاه بر کار هنری خود و عکاسی گفت: نمایشگاه مرثیه حسینی یک نمایشگاه احساسی و خودجوش از طرف دوستان پاتوق عکس مشهد است، پس زیاد نمی‌شود از عکاسان توقع داشت. محصول تولیدشده در این نمایشگاه، با سایر نمایشگاه‌هایی که به صورت فراخوان بین دوستان عکاس انتشار پیدا می‌کند، فرق دارد. این نمایشگاه‌ها درواقع نوع نگاه هر عکاس را در قالب آن موضوع نشان می‌دهد.

در این نمایشگاه، سبک کار عکاسان مختلف، کنار هم قرار می‌گیرد و مخاطبان و هنرمندان، بیشتر عکس‌های یکدیگر را بررسی می‌کنند. این طور همایش‌ها باعث می‌شود هنرمندان، یکدیگر را در شبکه‌های مجازی و واقعی دنبال کنند و کار‌های هم را ببینند. از تأثیر این دست نمایشگاه ها، تبادل و دورهمی و شناخت عکاسان از یکدیگر است. قالب چنین نمایشگاه‌هایی هم برای خود عکاس و هم برای مخاطب آن خوشایند خواهد بود و ارتباطی که بین آن‌ها شکل می‌گیرد، از پیامد‌های مثبت نمایشگاه است.

وی درباره تأثیر عکس های اجتماعی بر ثبت وقایع و ماندگار کردن اتفاقات برای نسل آینده بیان کرد: عکاسی مستند، شاخه‌ای از عکاسی است که در آن، عکاس رخداد‌های اطرافش را ثبت می‌کند و می‌کوشد عکسی واقع گرایانه ارائه دهد. تصویر در عکاسی مستند یک سند تاریخی به حساب می‌آید. عکس‌های مستند درکنار مضامین زیبایی شناسانه و هنری، بیشتر به منظور تحولات اجتماعی و سیاسی، بهره برداری می‌شوند؛ چون واقعیت را همان طور که هست، به ثبت می‌رسانند. به عبارت ساده تر، در این نوع عکاسی، تصویر، نقش یک شاهد و مدرک را برای اثبات وجود یک وضعیت خاص به عهده دارد. از طریق عکس‌های مستند، بیننده از فرهنگ، سیاست و موقعیت‌های اجتماعی سایر مردم دنیا اطلاعات درستی به دست می‌آورد.

در عکاسی مستند اجتماعی که نوعی از عکاسی مستند است، هدف، مستند کردن شرایط اجتماعی و احتمالا اثرگذاری بر آن است. عکس سوگواری در محرم، جزو عکس‌های مستند اجتماعی به حساب می‌آید و در طول زمان همیشه با ثبت شدن آیین‌های فرهنگی و مذهبی هر شهر و روستا، توانسته است فرهنگ و مفهوم این شکل عزاداری را برای سالار شهیدان جاودانه کند. این ابزار در هر زمان و مکان برای نشان دادن این آیین‌ها به کار برده شده است و برای آیندگان و نسل‌های دیگر یک سند و هویت ماندگار محسوب می‌شود.

این عکاس اراکی درباره جایگاه عکاسی مشهد و استان خراسان در بین بقیه شهر‌ها و استان‌های کشور بیان کرد: تاریخ و پیشینه هنر عکاسی در مشهد، قدمت بیشتری از دیگر شهر‌ها دارد و به جرئت می‌توان گفت مشهد جزو سه شهر مهم ایران است که هنر عکاسی در آن سابقه طولانی دارد. ازجمله آن‌ها می‌شود به عکاسی‌های یادگاری و زیارتی در این شهر مقدس اشاره کرد و به نوعی می‌توان گفت که مشهد، پایتخت عکاسی ایران است.

عکاسی از تمدن و تاریخ آن هم همیشه کارساز بوده است و عکاسان این شهر به دلیل پرداختن به آن ها، شهرت و نامی به دست آورده اند. همچنین با برگزاری نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های داخلی و بین المللی می‌توان به افتخارات عکاسی خراسان اضافه کرد. عکاسی مشهد از جایگاه خوبی برخوردار است و هنرمندان درجه یک و مدرس‌های خوبی هم همیشه در این شهر تربیت شده اند که درحال حاضر به جامعه عکاسی ایران خدمت می‌کنند.