وندالیسم و رفتار‌های تخریب‌گرایانه‌ای که به اموال عمومی آسیب می‌رساند

سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز؛ چه‌کسی می‌داند وندال‌ها کجا هستند؟ آن‌ها چه ساعتی سوار خط ۱۲ می‌شوند؟ یا از کدام ایستگاه به قطار‌های خط‌یک پا می‌گذارند؟ یا با چه روحیه‌ای روی تنه درختان پارک ملت حکاکی می‌کنند؟
از هرکسی که می‌پرسیم آیا آن‌ها را دیده است، پاسخی ندارد. دست‌کم من هیچ‌وقت پاسخی نگرفتم. پس آن‌ها کیست‌اند که می‌توانند به تخریب اموال عمومی دست بزنند؟

آن‌ها که به صندلی‌های چرمی و شیشه‌های اتوبوس‌های شهری، تابلو‌های راهنمایی‌ورانندگی، دوچرخه‌های کرایه‌ای، نیمکت‌های پارک‌ها، شیشه‌های ساختمان‌های مخروبه، نرده‌های محافظ پل‌ها، یادبود‌های تاریخی، ورزشگاه‌ها و هیچ‌چیز دیگر رحم نمی‌کنند، کیست‌اند؟ آن‌ها کیست‌اند که یادگاری‌هایشان را روی دیوار‌ها و برای همگان می‌نویسند؟ آن‌ها که الفاظ رکیک و بی‌ادبی‌هایشان را روی درودیوار سرویس‌های بهداشتی‌عمومی بالا می‌آورند و ردپای ویرانگرشان را در هر جایی و بر هر چیزی به‌جا می‌گذارند.
ما تقریبا پاسخ این پرسش‌ها را نمی‌دانیم. فقط می‌دانیم نتیجه کار‌های ناپسند آن‌ها تخریب اموال عمومی است.

آن روز‌ها که میز‌های مدرسه را می‌جویدیم!

قبل از اینکه بخواهیم درباره وندال‌های جامعه‌مان و انواع وندالیسم صحبت کنیم، بهتر است به خودمان هم اشاره‌ای داشته باشیم؛ بدون شک هرکدام از ما دست‌کم هرکسی که اکنون توانایی خواندن این سطر‌ها را دارد، وندال‌بودن را تجربه کرده‌است. شاید کارمان از روی ناآگاهی و ندانستن بوده، اما نتیجه‌ای به‌جز تخریب اموال عمومی نداشته است.

تعجب هم ندارد. کافی است به سال‌های تحصیلمان در مدرسه فکر کنیم و نقاشی ابرو‌های درهم‌رفته ناظم، خنده بغل‌دستی و نام بهترین معلم را که روی میز با خودکار حکاکی می‌کردیم، به‌خاطر بیاوریم. آن سال‌ها کسی به ما گوشزد نمی‌کرد لطفا پس از جویدن میزها، دندان‌هایتان را مسواک بزنید! ما هم نتیجه این رفتارمان را نمی‌دانستیم. اینکه ممکن است سال‌ها بعد به نوعی در تقسیم بندی وندال‌ها جا بگیریم.

وندال‌ها چه کسانی بودند؟

وندال نام قومی از اقوام ژرمن‌اسلاو بود که در قرن پنجم میلادی در سرزمین‌های واقع در میان دو رودخانه زندگی می‌کردند. روحیه ویران‌گرایانه قوم وندال سبب شده است در مباحث آسیب‌شناسی، همه رفتار‌های بزهکارانه به‌گونه‌ای به وندالیسم منسوب شود؛ رفتار‌هایی که برای تخریب آگاهانه اموال، اشیا و متعلقات عمومی و نیز تخریب و نابودی آثار هنری و دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن انجام می‌شود. قدمت وندالیسم به قدمت شهرنشینی است.
به‌نظر می‌آید وندال‌ها بیشتر پسر، نوجوان و جوان، مجرد و از نظر مالی و تحصیلی ناکام هستند.

وندالیسم را می‌توان از دیدگاه اجتماعی در پنج گروه دسته‌بندی کرد:

وندالیسم مال‌اندوز

شخص وندال در این حالت، فقط در اندیشه تصاحب اشیای عمومی برای کسب پول و اموال است. مانند کندن و برداشتن علایم راهنمایی، آرم خودرو‌ها، تابلو‌ها و تلفن‌های عمومی.

وندالیسم تاکتیکی

خسارت‌های ایجادشده در این حالت، یک تاکتیک حساب‌شده است. متداول‌ترین خسارت در این وندالیسم، کاری است که ولگردان و بی‌خانمان‌ها برای به‌دست آوردن جای خواب و غذای گرم انجام می‌دهند. این دسته از افراد، بیشتر از به‌دست‌آوردن دارایی درپی یک مقصود خاص هستند.

وندالیسم انتقام‌جو

تخریب اموال به‌قصد انتقام، از انواع مهم و شدید وندالیسم محسوب می‌شود. درصد تخریب واقعی به‌طور معمول از آنچه در ظاهر دیده می‌شود، بیشتر است و پیامد‌های زیادی به‌دنبال دارد. در این نوع انتقام‌جویی، درصد لذت کم و آنی است.

وندالیسم تفریحی

هدف‌قراردادن حباب شیشه‌ای چراغ بوستان یا خیابان برای کسب لذت، نوعی وندالیسم تفریحی است. در بیشتر وندالیسم‌های تفریحی که بین خردسالان هم رایج است، کمی خصومت هم وجود دارد. محرکاتی مانند کنجکاوی، رقابت و مهارت بسیار مهم است.
پدیده‌ای داریم به نام گلوله‌برفی که در گروه وندالیسم تفریح تخریبی جا می‌گیرد. براساس این نظریه، دیدن یک شیشه شکسته یا یک سطل درب‌وداغان، دیگران را به مشت و لگدزدن و تخریب بیشتر آن برمی‌انگیزاند.

وندالیسم خصومت‌گرایانه

خط‌انداختن روی بدنه خودرو‌ها و پنچرکردن لاستیک‌هایشان، بیرون‌کشیدن گل‌های بوستان‌ها، آزاردادن حیوانات و جانوران، شکستن آنتن و آینه خودرو‌ها و موتورسیکلت‌ها، قراردادن موانع بزرگ روی خطوط راه‌آهن، پرتاب سنگ به شیشه‌های قطار درحال حرکت و اتصال برق به وسایل عمومی، نمونه‌هایی از این نوع وندالیسم خشن است. شاید بتوان خستگی، ملامت، غضب، نومیدی، درماندگی و افسردگی را پیامد‌های اولیه این نوع وندالیسم دانست.

۳.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ تومان
طبق آخرین پژوهش‌ها، سالانه رقمی بیش از ۳ میلیارد تومان بر شهرداری مشهد تحمیل می‌شود. این رقم، هزینه ترمیم خرابی‌های به‌بارآمده فقط در بخش خدمات نظافتی (سطل‌های زباله و سرویس‌های بهداشتی شهر) می‌شود.

۳۰%
۲۵ تا ۳۰ درصد هزینه توسعه و نگهداری فضای سبز شهر مشهد، صرف بازپیرایی و ترمیم خرابی‌ها می‌شود.

میلیون‌ها دلار
در بیشتر شهر‌های بزرگ جهان، سالانه میلیون‌ها دلار صرف تعمیر خرابی‌های ناشی از وندالیسم می‌شود.

وندالیست‌های نرم

وندال‌ها همیشه هم دست به تخریب اموال عمومی نمی‌زنند. گاهی از طریق بازی‌های روانی سعی می‌کنند، تعادل محیط پیرامونی خودشان را به هم بزنند، مانند تخریب‌کنندگان جو سازمانی. این‌دسته وندال‌ها با شایعه‌پراکنی، بدگویی، غیبت، پیش‌داوری، شوخی‌های نابجا و حتی دسته‌بندی افراد، جو سازمان را تخریب می‌کنند.
این نوع تخریب که بیشتر آگاهانه است، فضای بدبینی را در سازمان گسترش می‌دهد و سبب سوءظن افراد به یکدیگر می‌شود. اگر با این پدیده برخورد نشود، در بلندمدت می‌تواند فرهنگ سازمانی را تخریب کند.

همچنین برخی افراد به‌دلیل ویژگی‌های شخصیتی ازجمله عجول‌بودن، منفعت‌طلبی، ناهنجاربودن، کوته‌بینی یا بزرگ‌بینی خود و... به تخریب دست می‌زنند که تخریب فرایند‌ها و جو سازمان بیشتر در این عامل ریشه دارد. گاهی نیز تخریب‌ها نتیجه منطبق‌نبودن انتظار‌های افراد با ویژگی‌ها و امکانات سازمان است. زمانی که انتظارات افراد چه از لحاظ درآمدی، چه تسهیلات سازمانی و چه امنیت شغلی، از کارکردن در سازمانی برآورده نشود، می‌تواند آن‌ها را به‌سمت تخریب سوق دهد. تخریب وجهه، شهرت، اموال و سرمایه‌های سازمان در این عامل ریشه دارد.

پایانی بر ماجرای وندال‌ها

کنترل وندالیسم درجامعه، با کمک تخصص‌هایی مانند روانشناسی، جامعه‌شناسی، علوم‌تربیتی، جرم‌شناسی، طراحی شهری و مدیریت ممکن است، زیرا تعدادی از وندال‌های شهری را مبتلایان به اختلال شخصیت ضداجتماعی تشکیل می‌دهند، برای این منظور توصیه می‌شود:

• ناهنجاری‌ها را از درون جامعه علت‌یابی و سپس ریشه کن کنیم.
• بستری ایجاد کنیم که چنین افرادی بتوانند خود را در آن اثبات کنند و به کمبودهایشان پاسخ بدهند.

برخی کارشناسان، وندالیسم را نتیجه مستقیم کیفیت پایین خدمات و سازه‌های شهری می‌دانند. برای این منظور هم می‌توان از برخی تدابیر ساده بهره برد تا میزان خسارت‌ها و تمایل به آسیب کمتر شود، مانند:

• استفاده از شیشه‌های نشکن در ایستگاه‌های اتوبوس
• استفاده از پوشش‌های بادوام‌تر برای صندلی اتوبوس‌ها
• استفاده از فلز یا سرامیک در سطوح داخلی آسانسور‌ها

همچنین برای مقابله بیشتر با پدیده وندالیسم پیشنهاد می‌شود:

• مشارکت و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را افزایش و فرهنگ شهروندی را درونی کنیم.
• نیرو‌های انتظامی با گسترش نظارت‌های خود مانند نصب دوربین‌های شهری، افزایش گشت‌های نامحسوس و برخورد قاطع‌تر با قانون‌شکنان با این پدیده برخورد جدی داشته‌باشند.
• از طریق رسانه‌ها و آموزش روابط دوستانه در محیط‌های شهری، تبلیغ و اطلاع‌رسانی بیشتری در این زمینه شود.