گنج هزارساله

میان زبان‌های پیشینه دار جهان، زبان‌های ایرانی (فارسی، کردی، بلوچی، پشتو و...) هویت و تاریخی قابل اعتنا دارند و از آن میان نیز فارسی جایگاهی ویژه دارد. قدمت زبان فارسی یا پارسی امروز بیش از هزار سال است و اگر پیشینه آن را تا پیش از تحولی بررسیم که به این زبانِ کنونیِ دست کم هزارساله انجامید، به دوران زبان‌های پارسی باستان و پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی یعنی تا چندهزارسال قبل خواهیم رسید. در هر صورت، جنبه مکتوب زبان کنونی ما تاریخی دست کم هزارساله دارد و در این مدت متون بسیاری شکل گرفته که هویت و فرهنگ ما را غنا بخشیده است.

خواندن این متون نه تنها ما را با گذشته مان آشنا می‌سازد و می‌تواند به نگاه و اندیشه مان ژرفا ببخشد، گستره واژگان و توان نوشتن ما را هم، به ویژه اگر اهل قلم هستیم، وسعت می‌دهد. با این همه، تحول و پویایی ناگزیر زبان فارسی در این ۱۰ سده از سویی و شاید روش‌های ناخوشایند تدریس زبان و ادبیات فارسی در مدرسه و دانشگاه از سوی دیگر، متون گذشته ما را پدیده‌ای بیگانه و دست نیافتنی جلوه داده است.

برای بسیاری از جوانان امروز و متأسفانه حتی کتاب خوان ها، مطالعه متون گذشته فارسی جذابیتی ندارد حال آنکه افزون بر سودمندی‌هایی که یاد شد، انس و الفت گرفتن با این نوشته‌های به جامانده از نیاکان می‌تواند مخاطب را از گیرایی ویژه آن نیز آگاه سازد. در روزگار ما از چندین دهه پیش کوشش‌هایی برای آشتی دادن ایرانیان بی توجه به متون گذشته خود با این مکتوبات انجام شده که انتشار گزیده‌های متون کهن و تلاش برای ساده سازی یا زدودن دشواری خواندنش از آن جمله است.

یکی از عنوان‌های مشهور گزیده‌های متون، کتاب ارزشمند و چندجلدی «هزار سال نثر پارسی» است. کریم کشاورز، مؤلف این اثر، سراغ متن‌هایی رفته است که از هزار سال پیش به بعد، به صورت «نثر» نوشته شده و در دسترس است (مؤلف کاری به آثار نگاشته شده به شکل «نظم» نداشته است). او از هر یک از متون منتخب سده چهارم تا چهاردهم هجری صفحاتی را در کتاب خود آورده است تا جریان تکامل نثر فارسی طی این مدت را برای خواننده روشن سازد.

همچنین نخست در سطر‌هایی مختصر، شرح حالی از نویسنده هر متن به دست داده و خود اثری را هم که گزیده اش را ارائه داده، معرفی کرده است. کشاورز آن دسته از جملات عربی هر متن را که ربطی به مطلب نداشته، حذف کرده و باعث راحت‌تر شدن خواندن آن شده و در پایان هر گزیده، واژه نامه‌ای آورده که لغات دشوار آن را معنی کرده است. در آغاز جلد نخست این کتاب، کریم کشاورز در مقدمه‌ای تاریخچه تحولات نثر فارسی را از پیشینه هند و اروپایی منسوب به آن تا نوشته‌های روزگار معاصر بیان کرده است.

این کتاب در دهه‌های اخیر در سه مجلد انتشار یافته است و مخاطب را با نثر کتاب‌های گذشته ما آشنا می‌سازد؛ کتاب هایی، چون «ترجمه تفسیر طبری»، «کشف المحجوب سجستانی»، «سفرنامه ناصرخسرو علوی»، «قابوسنامه»، «تاریخ بخارا»، «کلیله و دمنه»، «تذکرة الاولیا»، «مرصاد العباد»، «مرزبان نامه»، «عالم آرای عباسی»، «شرف نامه»، «منشآت»، «شمس و طغرا»، «چرند و پرند» و جز این ها. «هزار سال نثر پارسی» گنجینه‌ای است از دُر و گهر‌های جان نواز فرهنگ ایرانی که به شایستگی کتابخانه شما را می‌آراید.