با خوش‌زبانی محبوب باشیم

یکی از موارد اعجاب‌انگیز بشر همین زبانی است که می‌تواند به‌وسیله آن با دیگران ارتباط برقرار کند و صحبت کند. زبانی که با به‌کارگیری کلمات از درونیات او خبر می‌دهد و فکر و نیتش را آشکار می‌کند که گفته‌اند: تا مرد سخن نگفته باشد/عیب و هنرش نهفته باشد! این زبان که ابزار ارتباط برقرارکردن ما با دیگران است، نشانه شخصیت و آیینه فکر و تربیت ما هم هست که امیرالمؤمنین (ع) در حکمت۱۴۰ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: الْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ مرد در زیر زبان خود پنهان است! یعنی وقتی لب به سخن باز می‌کند، درجه علم و کمال و شخصیت او آشکار می‌شود. احادیث زیادی در باب تربیت زبان و سخن‌گفتن وارد شده است که نشانگر اهمیت این موضوع است، پس یکی از زیبایی‌های ما می‌تواند نحوه سخن‌گفتن ما باشد.

اولین موضوعی که در اینجا در معارف اخلاقی دین مطرح است، این است که باید کنترل زبان در دست ما باشد، نه کنترل ما در دست زبانمان! تا وقتی حرفی را نزده‌ای آزاد و رها هستی، اما وقتی چیزی را می‌گویی یا قولی را می‌دهی، اسیر تبعات آن می‌شوی! پس درس اول این است که قبل از سخن گفتن اندیشه کنیم که عاقل قبل از گفتن هر کلمه درباره تبعات آن فکر می‌کند، اما انسان نادان بعد از گفتن آن، تازه به این فکر می‌افتد که چه بدی‌هایی با گفتن این سخن دامن‌گیر او شده است، بنابراین یکی از نشانه‌های انسان عاقل قبل از همه‌چیز کم سخن گفتن است، چون این‌گونه خطا‌های او نیز کم می‌شود. بیشتر اهل جهنم کسانی هستند که به‌خاطر گناهان زبان گرفتار آتش شده‌اند.

روایت زیبایی از امام عسکری (ع) در تفسیر بخشی از آیه۸۳ سوره مبارکه بقره وجود دارد که می‌فرمایند: فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَى وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً قَالَ قُولُوا لِلنَّاسِ کُلِّهِمْ حُسْناً مُؤْمِنِهِمْ وَ مُخَالِفِهِمْ أَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَیَبْسُطُ لَهُمْ وَجْهَهُ وَ أَمَّا الْمُخَالِفُونَ فَیُکَلِّمُهُمْ بِالْمُدَارَاةِ لِاجْتِذَابِهِمْ إِلَى الْإِیمَانِ فَإِنِ اسْتَتَرَ مِنْ ذَلِکَ بِکَفِّ شُرُورِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ وَ عَنْ إِخْوَانِهِ الْمُؤْمِنِینَ در تفسیر آیه «با مردم به زبان خوش سخن بگویید.» می‌فرمایند: یعنى با همه مردم، چه مؤمن و چه مخالف، به زبان خوش سخن بگویید. مؤمن به هم مذهبان، روى خوش نشان مى‌دهد و با مخالفان، با مدارا سخن مى‌گوید تا به ایمان، جذب شوند و حتى اگر نشدند، با این رفتار از بدى‌هاى آنان در حقّ خود و برادران مؤمنش، پیشگیرى کرده است. (مستدرک الوسائل ج۱۲، ص۲۶۱)

پس زبان مؤمن رها نیست و نخست اینکه قبل از سخن‌گفتن فکر می‌کند و دوم‌اینکه کم سخن می‌گوید تا سخن او همیشه ارزشمند باشد و سوم‌اینکه پاکیزه سخن‌گفتن از نشانه‌های تفکر سالم یک انسان مؤمن است که همه از معاشرت با او لذت می‌برند و از شرّ زبان او در امان هستند و این‌گونه چنین شخص خوش‌زبانی، عزیز و محبوب می‌شود.