دشمن دوست‌نما در گفتار امام جواد (ع)

دشمن واقعی انسان‌ها چه کسی است؟ دشمن دوست‌نما کیست؟
در مکتب اخلاقی اهل‌بیت (ع) ویژگی‌های دشمن انسان‌ها آمده است. امام جواد (ع) در توصیف عدو و دشمن انسان‌ها فرموده‌اند: قد عاداک من ستر عنک الرشد اتباعا لما تهواه. آنکه رشد و راه راست را به دلیل پیروی از هوای نفس تو و برای دل‌خوشی تو، بر تو بپوشاند با تو دشمنی نموده است. (نزهة الناظر و تنبیه الخاطر حلوانی، قرن پنجم، ص ۱۳۵، الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم (ع)، قرن هفتم، ص ۷۱۶، أعلامُ الدّین فی صِفاتِ المُؤمنین دیلمی، قرن نهم، ص ۳۰۹، بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۳۶۴)

این حدیث امام محمد تقی (ع) به موضوع آیین دوست‌یابی ارتباط دارد و راهنمای جهانیان در مسئله دشمن‌شناسی است.

باید بر روابط اجتماعی انسان‌ها و دوستان، اخلاق حاکم شود. لازم است دوستان در راه رشد به یکدیگر یاری رسانند.

دوستان برای رهایی از گمراهی، حرکت در راه رشد، گام برداشتن در صراط مستقیم و راه حق و پایداری در راه درست، به هدایت هم نیاز دارند.

پیروی از هوی و هوس و میل نفسانی در مقابل رشد قرار دارد و «رشد» و «متابعت از هوای نفس» در تضاد با هم هستند. دوست انسان کسی است که انسان را از هوای نفس می‌رهاند و به رشد می‌رساند. آنکه به‌جهت پیروی از هوای نفس دوستش و خوشی وی، راه رشد را از وی پنهان می‌دارد دشمن اوست. «استتار رشد» از دوست برای دل‌خوشی و شادی‌اش در واقع دشمنی است.

دوستی که فقط میل و هوای نفس و دل‌خوشی و دل‌باختگی و عشق ناروای دوستش را در نظر می‌گیرد و تنها از هوای نفس دوستش پیروی می‌کند و از رشد وی صرف‌نظر می‌کند با وی دشمنی کرده است. در این حدیث «استتار راه رشد» به خاطر «اتباع از هوای نفس» به شدت نکوهش شده است.

جهاد اکبر و نبرد با هوای نفس احتیاج به هشدار‌ها و مراقبت دوستان باتقوی و تذکرات خوبان دارد. آدمی که اتباع دوستش از هوای نفس را می‌بیند و می‌فهمد که نتیجه پیروی از هوا و هوس نابودی وی و سقوط در جهنم است و در عین حال چشم‌پوشی می‌کند و تنها به دلیل عدم رویارویی با دل‌خوشی و شهوت و عشق نامشروع وی و برای واگذاشتن او در لذت حرام، به وی اعتراض نمی‌کند قطعا دشمن اوست.

انسان‌ها باید به افرادی که بی‌پروا و با صداقت هشدار‌های اخلاقی می‌دهند احترام بگذارند. آن‌ها دوست حقیقی انسان هستند.

فرد باید از ارتباط با دوست‌نمایانی که خود از هوای نفس پیروی می‌کنند و تنها به‌خاطر دل‌خوشی و هوای نفس و میل نفسانی دوست خود، هرگز از رشد او سخن نمی‌گویند و راه حق و صراط مستقیم را به او نشان نمی‌دهند، پرهیز کند. به تعبیر امام جواد (ع) چنین فردی دشمن انسان است و جدایی از وی و پرهیز از ادامه ارتباط با وی لازم است. هر مؤمنی وظیفه دارد با هوای نفس خود مبارزه کند و دیگران را نیز از پیروی هوای نفس باز دارد. کوتاهی در هشدار به آشنایان در مسئله هوای نفس و هواپرستی آن‌ها، روا نیست. زیرا این تقصیر و کوتاهی عمدی نشانه دشمنی است.