تو آن یک نفر باش

حتما تاکنون در جمعی قرار گرفته اید که نظرات و صحبت‌های حاضران مخالف رأی و نظر شما باشد. در این مواقع سخت، تنهایی بهترین تصمیم چیست؟

این روز‌ها بازار اظهارنظر و ابراز عقیده در بیشتر جمع‌ها و دورهمی ها، از نشست‌های خانوادگی و دوستانه تا فضای مجازی، داغ داغ است. در این میان گاهی نظر برخی سلبریتی‌ها یا اخباری برگرفته از صفحات مجازی، بدون اطمینان از صحت، مثل نقل ونبات پخش می‌شود.

جالب اینکه گاهی این حرف‌ها دقیقا مخالف چیز‌هایی است که با چشم خودمان دیده ایم یا از منابع مطمئن شنیده ایم. خیلی از ما در این اوقات به جای شنیدن دقیق حرف گوینده و ارائه تحلیل و نظر خود، به سکوت یا هم نوایی با او روی می‌آوریم. این حالت بیشتر از ترس تنهاماندن در جمع، تمسخر یا روبه روشدن با نگاه‌های سنگین اطرافیان اتفاق می‌افتد. اجازه بدهید مثال دیگری بزنم. گاهی ممکن است رفتاری از ما سر بزند که از نظر خودمان صحیح نیست، اما به خاطر عرف انجام می‌دهیم؛ مثلا اسراف و بریزوبپاش‌های گرفتن مراسم عروسی.

در دو مثال بالا به رفتاری که اشاره شد، هم نوایی می‌گویند. اما هم نوایی یا رفتار گله‌ای چیست و چطور می‌توان آن را کاهش داد؟ دو کلام حرف آکادمیک هم برایتان بگویم. «سولومون اش» روان شناس معروف آمریکایی بود که حدود ۲۵سال پیش از دنیا رفت. یکی از تلاش‌های مهم او آزمایشی است که به آزمایش اش معروف است. در این آزمایش، صفحه‌ای مقابل شرکت کنندگان قرار داده می‌شود.

این صفحه به دو نیم تقسیم شده است. در قسمت سمت چپ یک پاره خط عمودی و در نیمه سمت راست سه پاره خط با طول‌های نامساوی ترسیم شده است. نکته اینجاست که فقط طول یکی از سه پاره خط سمت راستی با پاره خط سمت چپ برابر است. در ابتدای آزمایش با قراردادن این صفحه در فاصله‌ای مشخص، از شرکت کنندگان (درحالی که نظرات یکدیگر را‌ می‌شنوند) درخواست می‌شود که از میان سه پاره خط سمت راست، پاره خطی را که دقیقا مساوی با سمت چپی است، انتخاب کنند.

نکته اینکه در میان شش نفر شرکت کننده این آزمایش، فقط یک نفر شرکت کننده واقعی است و بقیه افراد همکاران آقای اش هستند و نقش بازیگر را ایفا می‌کنند. آزمایش شروع می‌شود و هربار یک صفحه با تصویر چهار پاره خط مقابل افراد قرار می‌گیرد. در سه مرحله اول افراد بازیگر جواب‌های درست به مجری مسابقه می‌دهند، اما از مرحله چهارم، پنج بازیگر با هماهنگی قبلی شروع به ارائه پاسخ اشتباه می‌کنند (تا ۱۰مرحله).

از این مرحله به بعد فرد مورد آزمایش ابتدا با شک و تردید و مقاومت پاسخش را، اگرچه شاید مخالف، ابراز‌ می‌کند، اما پس از گذشت چند مرحله به تدریج با جمع هم نوا می‌شود و  برخلاف میل باطنی اش، چیزی را که با چشم خودش می‌بیند، نادیده می‌گیرد و جواب غلط دیگران را تکرار می‌کند. نتایج شگفت انگیز بود. این هم نوایی در یک سوم همه آزمایش‌ها اتفاق افتاد و ۷۵درصد افراد مورد آزمایش دست کم یک بار با نظر جمع هم نوا شده بودند (گول خورده بودند).

آقای اش همین آزمایش را در گروه کنترل بدون وجود افراد بازیگر انجام داد. جالب اینکه درصد خطا به یک درصد کاهش یافت. حالا او یک ابتکار جدید به خرج داد. قرار شد در گروه بازیگران یک بازیگر نظر مخالف با چهار نفر دیگر ارائه کند. نتیجه بسیار شگفت انگیز بود؛ احتمال فریب خوردن فرد مورد آزمایش به ۵درصد کاهش یافت!

همه این‌ها را برای همین چند جمله عرض کردم که:رهبر معظم انقلاب در چند ماه گذشته بار‌ها به جهاد تبیین اشاره فرموده اند. چه خوب است هرگاه در جمعی قرار گرفتیم که افراد آن شروع به بیان مطالب خلاف واقع کردند، بدون عصبانیت و با حوصله به بیان استدلالات خود بپردازیم. طبق آزمایش اش، با ورود یک نظر مخالف و صدالبته تبیین صحیح مسئله، احتمال خطای دیگران از ۳۲درصد به ۵درصد کاهش خواهد یافت. بیایید ما آن یک نفر باشیم!