تاکسیدرمی چیست و چرا انجام می‌شود؟

به گزارش شهرآرانیوز؛ تاکسیدِرمی یا آکَنده‌سازی فن نگهداری درازمدت پیکر جانوران برای نمایش است. به کسی که کار تاکسیدرمی را انجام می‌دهد «تاکسیدرمیست» می‌گویند.

تاریخچه تاکسیدرمی حیوانات بر می گردد به زمان های قدیم یعنی حدود پنج هزار سال قبل، آن زمان هایی که مصریان جسد حیوانات را مومیایی می کردند. این واژه به معنای خشک کردن حیوانات یا همان مجسمه سازی از روی جسد حیوانات کشته شده و یا حیواناتی که شکار شده اند می باشد. معمولا این گونه حیوانات را در موزه ها و در فضایی طبیعی نگهداری می کنند. با این عمل فضایی مناسب برای علاقه مندان فراهم کرده اند زیرا دسترسی به موزه ها و تماشای زیبایی این موجودات بسیار آسان تر شده است.

تاکسیدرمی در ایران

تاکسیدرمی در ایران قدمت چندان خاصی ندارد و شروع آن به حدود ۵۰ سال پیش بازمی‌گردد. دکتر هدایت تاج‌بخش که به‌عنوان پدر تاکسیدرمی ایران شناخته می‌شود، با کمک دکتر بلوچ این حرفه را در ایران بنا نهاده و کار‌های بسیار ارزشمندی را نیز انجام داد.

آثار این افراد در موزه‌های مختلفی به نمایش گذاشته است و از همان زمان به بعد، این هنر به‌صورت علمی در ایران پیگیری می‌شود.

قدمت تاکسیدرمی در جهان

قدمت این هنر به پنج هزار سال پیش در مصر باز می گردد. بسیاری از مومیایی‌ها یا حیوانات و پرندگان در گودال ها و مقبره های مصری کشف شده‌اند. اگرچه نمی توان آن ها را تاکسیدرمی به حساب آورد اما بهر حال نوعی حفاظت از اجساد با استفاده از روش های ساده به شمار می آید. یونانی ها و رومی ها از نوعی تاکسیدرمی برای دباغی پوست استفاده می کردند تا بتوانند بدین طریق به تولید لباس بپردازند. تا قرن 17 ميلادی ، تقريبا در هر شهر كوچكی كارگاه دباغی وجود داشت. از قرن 18 ميلادی بود که شكارچيان ، شكارهای مهم خود را تحويل مراكز خاصی می دادند تا در آن جا پوست حيوان كنده شده و داخل آن با كتان و پارچه پر شود. (امروزه از روش های پیچیده تر ، طبیعی تر با ماندگاری بیشتر استفاده می کنند.) شكارچيان این حيوانات را به عنوان يادگاری نگهداری می كردند. کم کم شکار تروفه در میان شکارچیان باب شد و امروزه به عنوان نوعی رقابت ورزشی در بسیاری از کشورها رواج دارد. تروفه به معنای جایزه است و شکار تروفه به شکاری گفته می شود که گزینش شده و شکارچی پیش از آن که عزم شکار کند، نسبت به آن آگاهی کامل دارد. بدین معنا که تنها حیوانات مسن و نر مورد هدف قرار می‌گیرند که تاثیر زیادی در زادآوری نداشته اما به لحاظ رشد جسمی در سطح بسیار خوبی قرار دارند. اغلب به عنوان تروفه سر جاندار بر روی دیوار منزل شکارچی گذاشته می‌شود ؛ گاهی نیز تمام بدن تاکسیدرمی می‌شود. دندان‌ها‌، عاج ، و شاخ‌ها‌ نیز از دیگر اجزای بدن شکار هستند که نگهداری شده و در معرض دید همگان قرار می گیرد.

دوران ویکتوریا عصر طلایی تاکسیدرمی به شمار می رود. در این دوران حیوانات تاکسیدرمی شده به بخشی محبوب از طراحی داخلی و دکور تبدیل شد. «جان هنکاک» انگلیسی را به عنوان پدر تاکسیدرمی مدرن می شناسند. او در سال 1851 میلادی در لندن نمایشگاه بزرگی از مجموعه پرندگان تاکسیدرمی شده را برگزار کرد که آثار وی به عنوان اولین نمونه های هنری و نزدیک به واقعیت به شمار می روند. 

مراحل تاکسیدرمی

ابتدا وزن ، اندازه اعضای بدن ، رنگ بدن و پوست اطراف صورت و چشم ها ، پلک چشم و پاها را یادداشت می کنند. زیرا زمانی که نمونه برای ماه های زیادی نگه داری شود رنگ تمام قسمت های بدنش با نمونه تازه متفاوت خواهد بود. بنابراین ثبت این موارد بسیار مهم است تا تاکسیدرمیست بتواند با رنگ روغن ، آن رنگ را بطور مصنوعی روی اعضای جانور ایجاد کند. در صورتی که نمونه به طور طبیعی مرده باشد ، بایستی از زمان مردنش بیش از ۲۴ ساعت داخل فریزر نگه داری شود. شب قبل از تاکسیدرمی آن را از فریزر خارج کرده و داخل یخچال قرار می دهند تا یخ هایش باز شود.

پوست کنی : نمونه ، روی میز کار به صورت رو به بالا خوابانده شده  و با تیغی تیز بر سه ناحیه از بدن جانور شکاف ایجاد می کنند. باید مراقب بود که برش عمیق نباشد تا نمونه دچار خونریزی نشود.اگر در اثر بیدقتی نمونه دچار خونریزی شد باید مقداری پنبه در محل گذاشته شود تا از آلودگی جلوگیری گردد.

اولین شکاف از زیر چانه به طور مستقیم تا انتهای دُم ایجاد می شود. سپس از منتهی الیه دست راست تا دست سمت چپ و از منتهی الیه پای راست تا پای سمت چپ شکاف ایجاد می کنند. با کمک انتهای تیغ ، پوست را از گوشت که تقریبا نیمه منجمد است جدا کرده و پس از جدا کردن پوست در ناحیه شکم از طرفین ، پاها را از پوست جدا می کنند تا به ناحیه دم برسند. سپس استخوان دم را به وسیله قیچی یا سیم چین قطع می کنند.

جدا کردن پوست سر نیز مانند سایر اجزا می باشد. اما برای ماهی ها ، پرندگان و سوسمارها باید فقط چشم ها ، زبان و مغز حیوان درآورده و سر دست نخورده باقی بماند. در پرندگان به دلیل اینکه نباید منقار را جدا کرد ، باید تنها قسمت هایی از سر جدا شده که فاسد شده و بوی تعفن می گیرند.

پستانداران

به سطح داخلی پوست به ضخامت 2.5 سانتی متر نمک غیر ید دار می پاشند ، بعد از  24 ساعت نمک ها را برداشته و دوباره نمک می پاشند تا پوست ، نمک را کاملا به خود گرفته و بدین ترتیب آبگیری شود. پوست را در جای تاریک و خنک قرار می دهند تا خشک شود. در این مرحله باید مراقب بود تا پوست بیش از حد خشک نشود که در این صورت نمی توان آن را بر روی قالب استفاده کرد.

بعد از خشک شدن ، آن را با آب سرد شسته و چند شب در محلول ضد عفونی بنز الکونیوم کلراید همراه با یک قاشق نمک قرار می دهند. با توجه به ضخامت پوست ، چندین بار این عمل را تکرار کرده تا تمام نمک هایی که در پوست نفوذ کرده از بین بروند. سپس آن را آویزان می کنند تا خشک شود. در این مرحله باید اگر تکه گوشتی هنوز بر روی پوست وجود دارد از بین رفته و پوست خالص باقی بماند. سپس روغن مخصوص دباغی را کمی گرم کرده و بر پوست می مالند. بعد از چند ساعت ، پوست آماده می شود.

خزندگان

برای آماده کردن پوست خزندگان از محلول گلیسیرن و الکل (به نسبت مساوی) استفاده می کنند. به مدت دو هفته پوست را در این محلول قرار داده و در جایی خنک و تاریک از آن نگهداری می کنند. بعد از این که آن را از محلول بیرون آوردند ، گلیسیرین اضافه را از روی آن پاک کرده و می گذارند تا خشک شود.

ماهی ها و پرندگان

برای آماده سازی پوست ماهی ها و پرندگان بر سطح داخلی پوست بوراکس مالیده می شود. ضخامت بوراکسی که روی پوست قرار می گیرد تقریبا در حدود نیم سانتی متر مناسب است. سپس به مدت چهار روز آن را در مکانی سرد و خشک قرار می دهند. بعد از این که پوست را از بوراکس می آورند ، سقت شده و بافتی مناسب پیدا کرده است. بعد از شستن پوست آماده ادامه کار می باشد.

حالت دادن و قالب گیری : در این مرحله ، لاشه را با استفاده از انواع میل گرد و داربستی مخصوص ، به فرم مورد نظر در می آورند. با استفاده از الیاف و رزین ، لایه ای به قطر 3 سانتی متر ، دور لاشه ایجاد کرده  و بعد از خشک شدن آن را با ایجاد برش از لاشه جدا می کنند. 

در داخل قالب ایجاد شده ، در داخل دست و پا ، میل گرد گذاشته می شود. داخل قالب ، فوم ریخته و بعد از سفت شدن فوم ، قالب دور آن را جدا می کنند. این مجسمه که مدلی از حیوان مورد نظر است در صورت نیاز ترمیم ، پرداخت و ماهیچه سازی می شود.

کشیدن پوست بر مدل حیوانی و دوخت آن : بعد از درست شدن مجسمه و فرم حیوان ، پوست را بر آن می کشند به طوری که پوست آسیب ندیده و همه برجستگی ها و فرو رفتگی ها پوشش یابد. سپس لبه های پوست بریده شده را به هم رسانده و با نخی همرنگ پوست ، به دقت بخیه می زنند.

صورت سازی : با خمیر مخصوص عضلات صورت و زیر چشم ، دهان و .. بازسازی کرده و چشم های مصنوعی را سر جای خود قرار می دهند و مجددا با خمیر بر آمدگی های ابرو و پلک ها درست می شود. و در آخر به ترمیم قسمت هایی که موی آن ها ریخته و یا بتونه کاری اطراف چشم ، دهان و رنگ آمیزی می پردازند.

بزرگ‌ترین حیوان تاکسیدرمی شده

طبق آمار و ارقام، بزرگ‌ترین حیوان تاکسیدرمی شده‌ی جهان، مربوط به یک نهنگ ۸ تنی است که در موزه‌ی Suffolk County Vanderbilt نیویورک نگهداری می‌شود. این نمونه به طرز حیرت انگیزی به این شکل درآمده است.

 بهترین موزه‌های تاکسیدرمی

موزه‌های بسیار مهمی در سرتاسر جهان وجود دارند که تاکسیدرمی‌های ارزشمند هنرمندان را در خود نگهداری می‌کنند. موزه تاریخ طبیعی آمریکا یکی از این موارد است که کارل آکلی تاکسیدرمیست مشهور نمایشی از صحنه‌های واقع‌گرایانه را در آن به نمایش گذاشته است. در این موزه کلکسیونی از حیوانات تاکسیدرمی شده وجود دارد که طراحی و صحنه‌آرایی بسیار جذابی دارند و علاقه‌مندان این حوزه را غافلگیر خواهد کرد.

 موزه‌ی دیگری به نام Beaty Biodiversity در کانادا وجود دارد که تاریخ طبیعی حیوانات را به شیوه‌ای جالب به نمایش گذاشته است. در این موزه دستاورد‌هایی از سال‌ها تحقیق و توسعه دانشمندان در حوزه تاکسیدرمی را مشاهده می‌کنیم و بخش اعظمی از آن، مربوط به نمونه کار‌های بهترین تاکسیدرمیست‌های جهان است.