اسفند، مرزی میان انجماد و حرکت

«بفرمایید فروردین شود اسفندهای ما / نه بر لب، بلکه در دل گل کند لبخندهای ما.»

چقدر زمزمه این بیت دوست داشتنی قیصر امین پور در این روزهای پایانی اسفند می چسبد.

اسفند ماهی عجیب است؛ مرزی است میان انجماد و حرکت، یأس و امید و شاید مرگ و زندگی. اسفند در شعر فارسی دست‌مایه بسیاری از شاعران قرار گرفته و مضامین گوناگونی از این مفهوم به دریای کران ناپیدای ادبیات فارسی راه یافته است.

یکی همین بیت زنده یاد قیصر امین پور بود که گویی انسان منتظر را انسان ایستاده در برزخ اسفند می بیند و دعا می کند فروردین موعود فرابرسد. از شعرای معاصر، مرتضی امیری اسفندقه که نامش نیز با اسفند گره خورده است، شیفتگی خاصی به این ماه دارد.

اسفندقه چندین غزل برای اسفند سروده است که این ارادت به اسفند به روایتی در میان شاعران فارسی زبان بی نظیر است. در برخی غزل ها، استاد امیری اسفندقه اسفند را عاشقانه خطاب قرار می دهد: «اسفند من باران بگو جرجر ببارد/ بر پشت بام خانه هاجر ببارد/ آتش به خشک و تر زدیم و زندگی سوخت/ کاری بکن باران به خشک و تر ببارد/ در کوچه های خالی از بازی برقصد/ بر خانه های بی دروپیکر ببارد/ اسفند من تو آخرین ماهی، الهی/ باران تو، بر اول و آخر ببارد» اسفندقه اسفند را ماه خانه تکانی دل می داند و ماهی که سال به بلوغ دست می یابد و هنگامه وصال عاشق به معشوق فرامی رسد: «ای همه همسایگان زمزمه خوانی کنید/ می رسد اسفندماه، خانه تکانی کنید/ ماه بلوغ زمین، ماه بلاغت رسید/ مزرعه داران عشق دانه فشانی کنید/ یک نفس از آسمان، سرّ مگو می چکد/ سبز سر عشق باد، سرخ زبانی کنید» اسفند ماه باران است، باران هایی که مقدمه ساز بهاران اند و با انگشت نرمشان ساز آمدن بهار را کوک می کنند.

آن گونه که خیام در «نوروزنامه» اش نوشته، اسفند در زبان پهلوی به معنای میوه است و از آن نظر که میوه ها و گیاه ها در این ماه دمیدن می گیرند، اسفندارمذ یا اسفند نام این ماه شده است. در شعر بسیاری دیگر از شعرای معاصر نیز به اسفند به گونه های مختلف توجه شده است: «زیباتر از درخت در اسفند ماه چیست؟ بیداری شکفته پس از شوکران مرگ» شفیعی کدکنی. «جهان جوان شد و عمر دوباره بازآورد/ به روی بهمن و اسفند در فراز آورد» ادیب الممالک.

و در پایان در این اسفند عزیز که هم زمان شده است با ایام تولد نور چشم عالم، حضرت صاحب عصر که خداوند فرجش را نزدیک کند، این شعر نیمایی کوتاه از زنده یاد قیصر امین پور از خاطرم گذشت که به زیبایی هردو معنای اسفند را در کنارهم به کار برده است: «چه اسفندها... آه! چه اسفندها دود کردیم! برای تو ای روز اردیبهشتی که گفتند: این روزها می رسی از همین راه!»