پارکینسون فرهنگی

چرا بعضی از ما به  بازکردن گره با دندان عادت کرده ایم؟ به بیان دیگر، چرا در زندگی شخصی و اجتماعی، به مشکلات وقتی که در حد مسئله هستند، نمی‌پردازیم؟ می‌گذاریم کار از کار بگذرد، آن وقت توانمان را صرف یافتن نوشدارو می‌کنیم. جواب این است که،  چون احتمالا در دام قانون پارکینسون افتاده ایم.

ان شاءا... از شنبه مطالعه را شروع می‌کنم، از سال آینده برای کاهش وزن وقت خواهم گذاشت، از ماه بعد کشیدن سیگار را ترک می‌کنم و... مثال‌هایی از این رفتار هستند که در زبان عامیانه به امروزوفرداکردن، در ادبیات دینی به تسویف و در علوم اجتماعی به قانون پارکینسون مشهور هستند. امیرالمؤمنین علی (ع) یکی از معضلات جوامع اسلامی را گرفتاری علما و خردمندان به این درد می‌دانند. ایشان می‌فرمایند: «جاهلان شما به زیاده روی و عالمان شما به تسویف گرفتارند.» امیدوارم سالمندی مبتلا به بیماری پارکینسون در اطرافیانتان نداشته باشید.

پارکینسونی‌ها در انجام کار‌ها کند هستند و بیشتر اوقات برای پرداختن به امور خیلی ساده، زمان زیادی را صرف می‌کنند. قانون پارکینسون در علوم اجتماعی به این اشاره می‌کند که وقتی شما برای انجام کاری زمان زیادی را در نظر بگیرید، انجام آن کار به همان میزان طول می‌کشد. مثلا اگر برای انجام کاری به دو روز زمان مفید نیاز باشد و شما برای آن یک هفته فرصت در نظر گرفته باشید، کار دوروزه به مدت یک هفته طول خواهد کشید. مثال ساده‌تر آن، داستان قدیمی مسابقه خرگوش و لاکپشت است و اینکه با وجود سرعت و چابکی، خرگوش بی نوا نتیجه مسابقه را از دست داد.

از دلایل گرفتارشدن در دام این قانون، می‌توان به بی برنامگی، تنبلی، کمال گرایی، توجه به مطالب سطحی، ترس از حجم کار یا پرداختن به کار‌های سخت‌تر اشاره کرد. کمال گرایان از ترس اینکه کاری که انجام می‌شود، کاری دقیق و باکیفیت نباشد، از انجام آن طفره می‌روند و مدام امروزوفردا می‌کنند. درحالی که برعکس، وقتی می‌خواهید کارتان دقیق باشد، باید انجام آن را خیلی زودتر شروع کنید. گروهی دیگر از انجام کار وحشت دارند، چون آن را خیلی سخت و دست نیافتنی می‌دانند و مدام آن را به تأخیر می‌اندازند.

نسخه شفابخش امیرالمؤمنین علی (ع) برای این افراد از این قرار است: «از هر کاری که ترسیدی، خودت را در آن بینداز، زیرا رنجی که بر اثر نگهداشتن خود از آن چیز به تو می‌رسد، بزرگ‌تر از چیزی است که تو از آن می‌ترسی (نهج البلاغه، حکمت ۱۶۶).» بخش دیگری از تسویف، ناشی از تنبلی و کسالت و درمان آن از نگاه حضرت، عزم، اراده و تصمیم است. ایشان در میزان الحکمه می‌فرمایند: «با عزم و اراده به جنگ سستی بروید.»، اما دسته آخر گرفتار بی برنامگی و بی نظمی هستند؛ دقیقه نودی و بدون فکر. نسخه همسایه عزیزمان، امام رضا (ع)، برای این افراد از این قرار است: «تدبیر قبل از عمل، تو را از پشیمانی در امان می‌دارد.»

حال که معنی قانون پارکینسون و راه‌های مقابله با دام آن را دانستیم، اجازه بدهید هدف از طرح عبارت پارکینسون فرهنگی را بیان کنم. مقوله فرهنگ پیچیدگی فراوانی دارد. از یک طرف به صبر و صرف زمان زیاد و از طرف دیگر به استفاده به موقع از فرصت‌ها نیاز دارد.

صرف زمان به موقع یعنی قبل از آنکه مسائل کوچک و ابتدایی به مشکل و پس از آن به بحران تبدیل شوند، افراد یا دستگاه‌های متولی به بررسی و درمان آن بپردازند، به ویژه در حوزه فرهنگ که شکیبایی و برنامه ریزی حرف اول را‌ می‌زند. خیلی از مشکلات امروز مثل موضوع حجاب، ناشی از گرفتاری در دام همین قانون است.

بیشتر تلاش‌های اصلاحی اگرچه خوب هستند، کمی با تأخیر انجام می‌شوند. تلاش‌هایی که صرفا از موضع قانونی به دنبال هنجارسازی هستند. نیکوتر این بود که در سالیان قبل در حوزه باور و اعتقادات افراد جامعه که نسبت به هنجار از لایه‌های عمیق‌تر فرهنگی به شمار می‌رود، کار بیشتری صورت می‌گرفت.

بی شک هنوز هم می‌توان با غنیمت شمردن فرصت، جلو ضرر بیشتر را گرفت؛ البته اگر پارکینسونی عمل نکنیم. بگذریم. شاید هیچ کس مثل درگذشتگان، زیان تسویف را درک نکرده است، چراکه سینه‌های مالامال از طرح‌ها و نقشه‌های آنان به امید شروع از شنبه، هفته دیگر، ماه آینده و سال بعد در خاک آرمیده اند. برای شادی شان فاتحه‌ای نثار کنیم.