نگاهی به مصادیق مدارا با دیگران در هنگام زیارت

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ با نگاهی به اعمال و آداب اسلامی متوجه می‌شویم اسلام، دینی است که در آن به اجتماع و جمعیت اهمیت داده شده است، از این‌رو ما اعمال عبادی بسیاری داریم که به شکل دسته‌جمعی برگزار می‌شود؛ مانند نمازجماعت که به آن سفارش بسیار شده است. باتوجه‌به تعداد زائران و دوستداران اهل‌بیت (ع)، می‌توان گفت که زیارت نیز نمونه‌ای از یک عمل جمعی است؛ به همین علت در هنگام انجام آن، توجه به مردم اهمیت پیدا می‌کند. به‌گفته کارشناسان دینی، مدارا کردن با مردم، نشانه عقل آدمی است؛ یعنی انسانی که در اجتماع با دیگران با نرم‌خویی رفتار می‌کند، مردم او را انسان عاقلی خواهند دانست.

مدارا کردن با مردم، باعث می‌شود انسان هم در دنیا از بسیاری از آفات به‌دور باشد و هم از لحاظ دینداری، مشمول احترام خواهد بود. امام‌رضا (ع) یکی از الگو‌های وفق و مدارا در حوزه اجتماعی هستند. در ادامه به مصادیقی از مدارا براساس سیره ایشان اشاره خواهیم کرد. توجه به این مصادیق در هنگام زیارت و همچنین چگونگی رفتار با زائران آن حضرت در زمان زیارت، به بهره‌مندی بیشتر از برکات این عمل کمک می‌کند.

مدارا یعنی با دیگران، مهربان و رفیق باشیم

در روایتی از امام‌رضا (ع) آمده است که: «مؤمن، حقیقت ایمان را درک نمى‌کند؛ مگر آنکه سه خصلت را دارا باشد: خصلتى از خداوند که کتمان اسرار افراد باشد. خصلتى از پیغمبر اسلام (ص) که مدارا کردن با مردم باشد و خصلتى از ولى خدا که صبر و شکیبایى در مقابل سختى‌ها باشد». (بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۳۳۴). امام خمینی (ره) نیز در این باره بیان می‌کنند: «در حوزه اخلاق و عرفان اسلامی، مدارا امری است فطری و رحمت و عطوفت و معاشرت نیکو با مردمان را به ارمغان می‌آورد.

صفت مدارا جزو صفات عالی اخلاقی است که از پشتوانه عقلی برخوردار است. عالی‌ترین مرتبه مدارا، رفتار ملایم و نرمی است که شخص مداراکننده علاوه‌بر مدارا با نفس خود، با سایر موجودات و آفریدگان خداوند نیز رفتاری بامحبت و لطیف دارد. ادعای خدادوستی با مدارای با مردم به اثبات می‌رسد؛ یعنی میزان و سنجش محبت به خدا، وفق و مدارا با مردم و جامعه انسانی است».

رفتار مؤدبانه، نشانه احترام و محبت است

معمولا سفر‌های زیارتی به شکل گروهی انجام می‌شود. همچنین ممکن است ما با تعدادی از اعضای خانواده به زیارت برویم. جز این هنگام حضور در حرم، برخورد و معاشرت با سایر زائران، اجتناب‌ناپذیر است. ما به‌عنوان یکی از زائران علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) که به رأفت و مدارا مشهورند، نه‌تن‌ها نباید از معاشرت با دیگر زائران اجتناب کنیم، بلکه باید سعی کنیم تاجایی‌که می‌شود، با آن‌ها همراهی کنیم و معاشرت نیکو داشته باشیم.

همراهان آن حضرت نقل می‌کنند که ایشان هرگز کسی را با سخن خود آزار نمی‌دادند، سخن کسی را قطع نمی‌کردند، نزد کسی پای خود را دراز نمی‌کردند و تکیه نمی‌زدند و سخن درشتی حتی به خادمان خود نمی‌گفتند. (عیون‌اخبارالرضا (ع)، ج‏۲، ص ۱۸۴).
بر ماست که مانند ایشان در گفتار و رفتار خود دقت و سعی کنیم درنهایت ادب با سایر زائران معاشرت کنیم.

در هنگام زیارت با هم مهربان باشیم

حرم امام‌رضا (ع) محل جمع شدن دوستداران ایشان است. از این نظر تک‌تک زائرانی که در حرم با ایشان برخورد می‌کنیم، دارای شأن و جایگاه خاصی هستند؛ چون ما آن‌ها را در مقام دوستدار امام (ع) می‌بینیم. به‌جز این، تک‌تک افراد به‌منزله برادر و خواهر دینی ما هستند و حسن معاشرت با آن‌ها از وظایف دینی و اجتماعی ماست. می‌توانیم از فرصت حضور در این اجتماع استفاده کنیم و به اندازه لبخند زدن یا سلامی گرم، دل زائران حضرت را شاد کنیم. در منابع روایی از امام‌هشتم (ع) روایات زیبایی به یادگار مانده است.

ایشان در جایی فرموده‌اند: «به دیدن یکدیگر بروید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید». (بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۳۴). همچنین آن حضرت در حدیثی دیگر با اشاره به مراتب معاشرت با مردم فرموده‌اند: «با حاکم، بااحتیاط هم‌نشینی کن. با دوست، باتواضع. با دشمن، باهوشیاری و پرهیز و با عموم مردم، با خوش‌رویی همراه باش». (بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۵۵).

عذرخواهی دیگران را بپذیریم

برای بسیاری از ما به عنوان مجاور حتما پیش آمده است که برخورد‌های متفاوتی با دیگر افراد داشته‌ایم؛ مثلا ممکن است در هنگام زیارت، کسی ما را رنجانده یا ناخواسته آسیبی به ما رسانده باشد. در این حالت هم بهتر است از سیره امام‌رئوف (ع) که صاحب این صحن و سراست، پیروی کنیم. شخصی به نام صفوان بیان می‌کند که به محضر حضرت رضا (ع) شرفیاب شدم و عذر خویش را به ایشان عرض کردم. از آن بزرگوار خواستم عذر مرا بپذیرند و برای من استغفار کنند.

امام در پاسخ فرمودند: «قبول کردم. نزد من بیا!» سپس امام درباره پدر آن فرد سؤال کردند و آن‌گاه که مطلع شدند پدرش از دنیا رفته است، برای او استغفار کردند. ایشان شیوه پیامبر (ص) و اجداد خویش را مدارا و گذشت دانستند و به این آیه اشاره فرمودند که: «به مرحمت خدا بود که با خلق مهربان شدی و اگر تندخو و سخت‌دل بودی، مردم از گرد تو متفرق می‌شدند، پس از (بدی) آنان درگذر و برای آن‌ها طلب آمرزش کن و (برای دلجویی) در کار (جنگ) با آن‌ها مشورت نما، لیکن آنچه تصمیم گرفتی، با توکل به خدا انجام ده که خدا اعتمادکنندگان را دوست دارد».
(آل‌عمران/۱۵۹). (عیاشی، تفسیر عیاشی، ج یک، ص ۲۰۳).

به نیاز‌های زائران توجه کنیم

همه زائران از هر قشر و با هر سن‌وسالی، میهمان امام‌هشتم (ع) هستند. شایسته است که ما متوجه نیاز‌های زائران آن حضرت باشیم؛ به‌خصوص توجه به احوال کودکان و سال‌خوردگان در هنگام زیارت، مهم است. هرچند این تنها کودکان یا سال‌خوردگان نیستند که گاه نیازمند یاری ما می‌شوند و ما می‌توانیم از فرصت حضور در حرم مطهر امام‌رضا (ع) بهره بگیریم و با برآورده کردن نیاز‌های زائران بر کیفیت زیارت خود بیفزاییم. این کار، گاه به اندازه آوردن یک لیوان آب یا زیارت‌نامه و کتاب ادعیه می‌تواند ساده، اما با اجر بسیار همراه باشد. امام‌رضا (ع) در این‌باره فرموده‌اند: «کمک کردن به فرد ضعیف، بهترین صدقه است».

در حدیثی دیگر از ایشان آمده است: «هرشخصی مؤمنی را طعام دهد، بهتر از آزاد کردن یک بنده است. هرشخص مؤمن تشنه‌ای را سیراب کند، خداوند او را از شراب بهشتی سیراب خواهد کرد. هرکه مؤمن برهنه‌ای را بپوشاند، خداوند از جامگان بهشتی بر تن او خواهد کرد. هرشخص برای رضای خدا به مؤمنی قرض دهد، تا زمان پرداخت برای او صدقه محسوب می‌شود. کسی که در دنیا گره از کار مؤمنی باز کند، خداوند گرفتاری‌های آخرتش را برطرف می‌سازد و هرشخصی حاجت مؤمنی را برآورده کند، بهتر از آن است که روزه‌دار در مسجد‌الحرام معتکف شود».