خانواده اسلامی چه ویژگی‌هایی دارد؟

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ شاید آن چیزی را که باعث تلاطم بسیار در زندگی امروز شده و گم‌شده خیلی از ماست، باید دوباره از یک جای امن جست‌وجو کرد؛ از جایی که از جان و درون‌مایه ما ریشه می‌گیرد و شاخه در جامعه می‌دواند؛ از خانه و خانواده. خانه و خانواده‌ای که پاگرفته از معنویات و اندوخته‌های دینی ما باشد و بتواند سکینه و محل آرامش شود. در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمهدی واعظ‌موسوی به بررسی این شاخصه‌ها از نگاه قرآن کریم پرداخته‌ایم؛ شاخصه‌هایی که یک خانواده ویژه برای ما به ارمغان می‌آورد.

معنای قوام بودن مرد

خانواده اسلامی، خانواده‌ای است که بر مبنای آیات و روایات پا می‌گیرد. اولین آیه‌ای که درباره اهمیت نهاد خانواده مطرح می‌شود، آیه ۳۴ سوره نساء است. «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ‌ا...». در این آیه، قرآن مجید از یک الگوی پیشنهادی رونمایی می‌کند که در آن، مرد قوام و زن قانته معرفی می‌شود. قوام کسی است که بدون اینکه از فردی کمک بخواهد، می‌تواند روی پای خود بایستد؛ یعنی قائم به نفس است و یک نفر نیز می‌تواند به او تکیه کند که آن یک نفر همسر اوست.

مقصود خداوند از مردی که او را قوام معرفی می‌کند، مردی است مسئولیت‌پذیر که دست به زانوی خود می‌گیرد و بلند می‌شود؛ یک آدم کاملا استوار و مطمئن که می‌توان به او اعتماد کرد و دختر داد. اینکه می‌فرماید «الرجال قوامون علی النساء» به معنی این است که مردان، متصدی امور خانم‌ها و تکیه‌گاه آن‌ها هستند نه اینکه بخواهند مسلط و چیره بر زنان باشند. این برتری ذاتی است که زن به آن افتخار می‌کند. در روان‌شناسی هم این موضوع مطرح است که مرد باید مقبولیت و زن باید محبوبیت داشته باشد.

هم رأفت و هم لذت

آیه بعدی «أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِکُمْ...» است. آیه ۱۸۷ سوره بقره به این معنی که «در شب‌هاى روزه و رمضان روابط زناشویی با همسرانتان برای شما حلال است.» این آیه نشان دهنده برتری نگاه اسلام و توجه لازم به حیات خانواده است. یعنی قرآن روابط زناشویی و محبت بین زن و شوهر را به رسمیت شناخته است. اسلام از این رابطه مهم زندگی غافل نیست و از خلوت زن و مرد حتی در ماه مبارک رمضان که ماه خودسازی است فراموش نمی‌کند. شاخصه خانواده اسلامی در دو بخش رابطه عاطفی زن و شوهر یا رأفت، و رابطه زناشویی که موجب شادی و لذت حلال است، تعریف می‌شود که باید همراه هم باشد.

خیلی‌ها مانند پیروان دین مسیحیت فکر می‌کنند رابطه زناشویی یک اتفاق پلید است در حالی که یک انسان سالم از نظر شاخصه‌های اسلامی هم عاشق پیشه است و هم از لذت‌های مادی غافل نیست. لذت و رافت باید در کنار هم باشند تا به رشد خانواده و زن و شوهر کمک کنند. جایگاه هردو این‌ها در خانه و بین زن و شوهر است تا سلامت جامعه و سلامت خانواده را تامین کند.

معنای قانته بودن زن

بعد از انقلاب صنعتی تعادل بین روابط زوجین به‌هم خورده است و، چون در ازدواج، زن، مرد را قائم و استوارتر از خود نمی‌بیند، نمی‌تواند به او افتخار یا بر وی تکیه کند و بین آن‌ها همیشه مسابقه قدرت است.

تا وقتی که زن، مردی را نبیند که بتواند به او تکیه و افتخار کند و ازسویی مرد امروزی، جلال، جبروت، مهابت و صلابتی نداشته باشد، این مهم، موجب کاهش ازدواج و افزایش نرخ طلاق می‌شود.
قرآن کریم می‌فرماید: «پس زنان صالح، زنانی‌اند که متواضع‌اند و در غیاب [همسر خود]اسرار و حقوق او را در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده است، حفظ می‌کنند.»

همچنین خداوند متعال خطاب به زنان پیامبر (ص) می‌فرماید: «امید است که اگر او شما را طلاق دهد، پروردگارش به‌جای شما، همسرانی بهتر برای او قرار دهد؛ همسرانی مسلمان، مؤمن، مطیع، توبه‌کار، عابد، هجرت‌کننده (یا روزه‌دار).»

در روایتی از امام‌باقر (ع) قانتات به زنان اطاعت‌کننده تفسیر شده و نیز قرآن کریم فرموده است: «قُومُوا لِلّهِ قَانِتِینَ». در حدیث دیگر امام‌باقر (ع) در معنای «قَانِتِینَ» می‌فرمایند: «مطیعین راغبین». به معنای اطاعت‌گران با میل و رغبت؛ یعنی زن بااختیار در مقابل همسر خود فروتن است. همچنین در ذیل آیه ۳۴ سوره نساء که در بالاتر ذکر شد، خداوند زن را قانته معرفی می‌کند. یعنی درنتیجه قوامیت مرد، زن فروتنی دلبرانه و همیشگی پیشه می‌کند. در نگاه قرآن کریم، زنان شایسته، فروتن و رازدارند.

لباس هم باشید

در ادامه آیه ۱۸۷ سوره بقره می‌خوانیم: «هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَ أَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ».
خداوند در این قسمت از آیه خانم‌ها را لباس آقایان و آقایان را نیز لباس خانم‌ها می‌داند. برای درک بهتر باید کارکرد‌های لباس را شناسایی کنیم. لباس آمده‌است تا برهنه نباشیم؛ چون برهنگی زشت و رسوایی است. زن و مرد باید به‌گونه‌ای هم را بپوشانند که در جامعه زشت جلوه نکنند و رسوا نشوند. نکته دیگر اینکه لباس عیوب انسان را می‌پوشاند.

زن و مرد هم باید عیوب هم را بپوشانند و رازدار باشند. لباس به انسان زیبایی و زینت می‌دهد، زن و مرد هم باید به هم زیبایی بدهند. لباس انسان را از گرما و سرما حفظ می‌کند که زن و شوهر هم باید همین‌طور باشند و یکدیگر را از حوادث زندگی حفظ کنند. حجت‌الاسلام‌والمسلمین محسن قرائتی ذیل این آیه در تفسیر خود به نقش لباس و ویژگی‌های آن جامع و کامل پرداخته است که می‌توانید برای اطلاع بیشتر به تفسیر ایشان مراجعه کنید.

همه آفاق لیلی است

«وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّه وَرَحْمَه إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»؛ این آیه، آیه ۲۱ سوره روم در جزء ۲۱ است که داستان زندگی را عرفانی می‌کند و می‌گوید: از نشانه‌های خداست؛ که برای شما جفتی آفریدیم یعنی در چهره همسرت می‌توانی آیات و نشانه‌های خدا را ببینی. هرجا که بنگری، رخ او در تجلی است/ مجنون اگر شوی، همه آفاق لیلی است.
خیلی از زن و شوهر‌ها از مقدس‌مآب بودن و زیادی نماز و دعا خواندن همسر خود گلایه می‌کنند و از اینکه به آن‌ها توجه نمی‌کنند و نگاه عارفانه به همسر خود ندارند.

این آیه گواهی می‌دهد که خدا را در چهره همسر و فرزندان خود می‌توان جست‌وجو کرد. در روایات داریم که وقتی زن و شوهری مهربانانه به چهره هم نگاه می‌کنند، خداوند نظر رحمت به آن‌ها می‌افکند. این ظرفیتی است در خانواده که نگاه خداوند را به خود جلب می‌کند. قرآن مجید به ازدواج، قداست می‌بخشد. این آیه نشان می‌دهد آرامشی را که گم‌شده قرن بیستم و بیست‌ویکم است، در خانه و خانواده می‌توان جست.

این قرن، قرن نبود آرامش و اضطراب است؛ چون خانواده بعد از انقلاب صنعتی از دست رفت و به مرز فروپاشی رسید. وقتی خانواده نباشد، آرامشی نیز نخواهد بود. گویا قرآن در این آیه می‌خواهد بگوید آرامش را در خانه و خانواده بجویید. در بخش بعدی آیه می‌فرماید: «خداوند مودت و رحمت را بین زن و شوهر قرار داد». یعنی اولین و حقیقی‌ترین قرارداد بین زوجین، عشق و رحمت است.

من این آیه را حقیقی‌ترین آیه ازدواج می‌دانم. در قرآن مثل این، آیه‌ای پیدا نمی‌شود که این چنین نگاه حقیقی به موضوع ازدواج داشته باشد. از نظر این آیه، همه خوبی‌ها در خانه پیدا می‌شود. آیه «و قرن فی بیوتکن»، خانه را قرارگاه معرفی می‌کند. ولی متأسفانه ما به این قرارگاه بی‌توجه هستیم.

از این آیه شریف، نتیجه‌گیری می‌شود که باید عاشقانه و رحمانی رفتار کرد؛ به این معنی که اگر همسرت بدخلقی کرد، تو خوش‌خلقی کن. در پایان هم می‌گوید برای اهل تفکر، آیاتی در نهاد خانواده هست. بعضی‌ها خانواده را دست‌کم می‌گیرند، درحالی‌که همه‌چیز درون خانواده است؛ انسان سالم، خانواده سالم و جامعه سالم. خانه محل آرامش است و نباید آن را دست‌کم گرفت.