اخلاق جنگ

یکی از زیبایی‌های دین ما دستور‌های زیبای اخلاقی است؛ دستور‌هایی که برای نحوه برخورد با دیگران به ما داده شده است که همیشه حقوق دیگران را رعایت کنیم و حتی درمورد مخالفان خود، دچار بی‌انصافی نشویم. بالاتر از آن، بدی‌های آنان را با خوبی پاسخ دهیم تا بتوانیم اثری ماندگار بر مخاطبان خود و دیگران بگذاریم و نام خویش و روش دینی خودمان را محبوب کنیم.

نکته بعدی آن است که در اسلام، این اخلاق و دستور‌های زیبای اخلاقی، هیچ مرزی نمی‌شناسد و هیچ جایی وجود ندارد که بگوییم اینجا دیگر عرصه و سرزمین اخلاق و برخورد‌های اخلاقی نیست. ما علاوه‌بر محیط‌های خانوادگی، در فضای دوستان و آشنایان و جامعه، فضای اجتماعی و فضای سیاسی و حتی در فضای جنگ، توصیه‌های اخلاقی خاصی برای برخورد با دشمن داریم.

ممکن است عجیب به نظر برسد که برپایه آموزه‌های دین مبین اسلام حتی دربرابر فردی که آمده است با تو بجنگد و تو را از بین ببرد، حق نداری اخلاق را کنار بگذاری و هرکاری که دلت خواست، انجام بدهی.

این‌ها همه عرصه‌های عبودیت و بندگی است. همه عرصه‌های زندگی انسان، عرصه زندگی توحیدی است؛ یعنی کسی که بنده خداست، همیشه به‌دنبال آن است که خواست خداوند و رضایت او چگونه به‌دست می‌آید. هیچ‌وقت دنبال راضی کردن نفس و خنک شدن دل خود نیست. در جنگ هم، کسانی که حاضر می‌شوند، مجاهدان راه خدا هستند. کسانی هستند که رفته‌اند به‌خاطر خداوند، جان خودشان را به خطر بیندازند، پس آنجا هم باید به‌دنبال اجرای دستور‌های الهی باشند.

دستور داریم که شما آغازگر جنگ نباشید. شما جنگ‌طلب نباشید. امیرالمؤمنین در نامه۱۴ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «لَا تُقَاتِلُوا حَتَّى یَبْدَءُوکُمْ فَإِنَّکُمْ بِحَمْدِ ا... عَلَى حُجَّه وَ تَرْکُکُمْ إِیَّاهُمْ حَتَّى یَبْدَءُوکُمْ حُجَّه أُخْرَى لَکُمْ علیهم؛ با آن‌ها نجنگید تا آن‌ها جنگ را آغاز کنند؛ زیرا بحمدا... شما داراى حجت و دلیل هستید [شما پیرو امام و پیشوایى هستید که خدا و خلق بر آن اتفاق دارند]، بنابراین اگر آن‌ها آغازگر جنگ باشند، حجت و دلیل دیگرى براى شما بر ضد آن‌هاست».

نکته مهم بعدی آن است که جنگیدن در اسلام برای دفع ظلم و دشمن است و زمانی که توانستید دشمن را شکست بدهید، دیگر نباید به جنگ ادامه بدهید. اینجاست که می‌فرمایند: «و هنگامى که به اذن خدا دشمن شکست خورد، فراریان را نکشید و بر ناتوان‌ها ضربه‌اى وارد نکنید و مجروحان را به قتل نرسانید» و درمورد زنان می‌فرمایند: «حتی اگر به شما فحاشی کردند، حق آزار رساندن به آن‌ها را ندارید». در توصیه‌های اهل‌بیت (ع) در جنگ، کسی نباید به غیرنظامی‌ها و سالمندان و کودکان صدمه بزند.

حتی درباره محیط‌زیست دستوراتی داریم که می‌گوید: آب دشمن را آلوده به مواد سمى نکنید که معناى این دستور، ممنوعیت استفاده از سلاح‌هاى شیمیایى و میکروبى و کشتارجمعى است. در دستور‌های اخلاقی ما درباره فضای جنگی آمده است که محیط‌زیست را آلوده نکنید، درختان را قطع نکنید و حیوانات را نکشید.

یکی از ابوابی که سخن درباره آن بسیار می‌توان گفت، نحوه برخورد پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) با اسیر است که در هشت سال دفاع مقدس، رزمندگان همین دستور‌ها را عمل می‌کردند و زیبایی‌هایی را خلق کردند که بسیاری از دشمنان، با دیدن همین برخورد‌ها، جذب این روش و مسلک شدند.

در آیه معروف «یُطعمون الطعام» که حضرت زهرا (س) سه روز افطار سفره خودشان را می‌بخشند، قرآن می‌فرماید که در روز سوم، اسیری به در منزل حضرت آمد. در آن زمان کفاری که به اسیری گرفته می‌شدند، نزد خانواده‌های مسلمان نگهداری می‌شدند که خیلی اوقات آن‌ها قادر به سیر کردن شکم این کفار نبودند و در اینجا حضرت زهرا (س) افطار سفره خود را به همین اسیر کافر می‌دهند. این برخورد‌های اخلاقی در فضای جنگی و درمورد دشمن، نشان می‌دهد که شخص مسلمان، به‌دنبال اجرای دستور‌های الهی است و زیبایی این دستورات می‌تواند حتی در شرایط جنگی و درمورد دشمن، فضای تبلیغ دین را ایجاد کند تا افراد به این سمت کشیده شوند و از این مسلک پیروی کنند.