بازسازی بافت فرسوده مشهد با الگوی کلید به کلید

مجید طهوریان عسکری، نماینده مردم مشهد در شورای اسلامی شهر، سال‌هاست که مدیریت فرهنگی سازمان‌های مختلف به‌ویژه در شهرداری مشهد را تجربه کرده است و به عنوان دغدغه‌مند فرهنگی و اجتماعی در شهر شناخته می‌شود. این عضو شورای ششم مشهد دو سالی است که در جایگاه ریاست کمیسیون توسعه و بهسازی توس و کمیسیون حاشیه شهر شورای شهر مشهد فعالیت می‌کند.

وجه تشابه عملکرد این دو کمیسیون یعنی رسیدگی به مشکلات و دغدغه‌های اهالی مناطق کم‌برخوردار شهر و توسعه همه‌جانبه این مناطق باعث شده است که طهوریان عسکری، عضو همیشه فعال و حاضر در مناطق حاشیه شهر مشهد باشد. مناطقی که اهالی آن با چالش‌های ریز و درشت زیادی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند و همین مصائب فراوان اهمیت ارتباط مستمر نماینده مردم در شورا با اهالی این منطقه را اجتناب‌ناپذیر کرده است.

با توجه به اهمیت اطلاع‌رسانی فعالیت‌ها و پیگیری‌های نماینده مردم در شورا، در لابه‌لای جلسات و بازدید‌های میدانی رئیس کمیسیون ویژه توس و کمیسیون حاشیه شهر در گفت‌وگویی یک ساعته برخی دغدغه‌های شهروندان و کارشناسان شهری را در حوزه پروژه‌های زودبازده و عمرانی در بافت کم‌برخوردار، تحقق بازآفرینی شهری، احیای بافت فرسوده و توسعه اقتصادی حاشیه شهر بررسی کردیم. همچنین با توجه به چالش‌های پرشمار ساکنان منطقه توس و اقدامات خاص مدیریت شهری در این منطقه قرار شد به زودی گپ‌و‌گفتی با محور توس داشته باشیم.

معضل سال مالی شهرداری گریبان‌گیر زودبازده‌ها

برخی از اعضای شورای شهر به‌تازگی اعلام کرده‌اند که گشایش در اعتبارات و بودجه‌های پروژه‌های زودبازده ۲ ایجاد شده است، اما کماکان شاهد پیشرفت اندکی در این پروژه‌ها هستیم. بوروکراسی اداری یا کم‌کاری سازمان‌ها عامل کندی در اجرای پروژه‌هاست؟

دو سال است که دغدغه جابه‌جایی سال مالی شهرداری در شورای شهر مطرح می‌شود و با وجود اینکه برخی اعضای کمیسیون برنامه‌وبودجه به این موضوع اعتقاد دارند، اما نسبت به آن اهتمام ورزیده نمی‌شود.

تأکید بر تغییر سال مالی شهرداری با توجه به وضعیت آب‌وهوایی موجود در شهر است، زیرا سال مالی شهرداری به فروردین‌ماه منتج می‌شود و سابقه ۱۰ سال گذشته نشان داده است که شهرداری حدود چهار ماه در ابتدای سال درگیر فرایند‌های بودجه‌ریزی و مصوبات می‌شود و گل زمان اجرای عملیات‌های عمرانی در هوای مناسب شهر مشهد گریبانگیر بروکسی و فرایند‌های منسوخ شده اداری می‌شود و تازه در ماه پنجم سال مجموعه شهرداری اعتباراتی را به برخی از پروژه‌ها و مناطق تفیض می‌کند.

پس از آن مناطق دو ماه درگیر مناقصات هستند و تا تجهیز کارگاه و آغاز فرایند‌ها در عمل در آبان‌ماه، تازه عملیات عمرانی اجرایی شروع می‌شود و پس از آن با توجه به وضعیت نامساعد آب‌وهوای شهر در زمستان، اجرای پروژه‌ها با وقفه‌های مکرر روبه‌رو می‌شود و شاهد تعویق مکرر در پروژه‌های شهری هستیم.

در همین‌باره مجموعه شهرآرا و دیگر فعالان رسانه‌ای باید روی این موضوع پژوهش انجام دهند تا با مطالبه مسئله جابه‌جایی حدود سه ماه در بودجه‌ریزی شهرداری این اطمینان خاطر به وجود بیاید که شش‌ماه ابتدای سال فرایند عمرانی خوبی را در پیش بگیریم.

چالش بودجه‌ریزی و فصل تخصیص اعتبارات در پروژه‌های زودبازده برای این پروژه‌ها هم مشکل‌آفرین بود؟

این موضوع نیز گریبان‌گیر پروژه‌های زودبازده بود. همکاران مجموعه شهرداری با همین روال جلو آمدند. حدود مردادماه تازه اعتبارات وصول شد و پس از حل درگیری برای استعلامات و مناقصات در نهایت نتیجه‌اش این شد که امروز در آخرین و به‌روزترین خروجی از پیشرفت پروژه‌های زودبازده شاهد پیشرفت ۱۰ درصدی پروژه‌های عمرانی در طرح زودبازده هستیم.

چه تدابیری برای برطرف شدن این روال نادرست در بودجه‌ریزی انجام شده است؟

حل این مشکل نیازمند یک تدبیر دو جهت است، از یک سو آقای شهردار باید نسبت به کوتاه‌سازی فرایند‌ها و حذف امضا‌های اضافی و طلایی و تسهیل در سرعت بخشیدن عملیات اجرایی اقدام کند و از سوی دیگر اگر همه اعضای شورای شهر به این جمع‌بندی برسند که سال مالی شهرداری با توجه به آب‌وهوای شهر امکان جابه‌جایی دارد با یک حرکت انقلابی در حوزه بودجه‌بندی و برنامه‌ریزی شهرداری سنگ بنای خوبی را برای آیندگان شهر رقم خواهیم زد. با این حال با وجود تلاش‌های دو ساله برای اجرای این مهم، هنوز اراده‌ای برای تحقق این موضوع وجود ندارد و امیدواریم در این دوره به این جمع‌بندی برسیم.

با توجه به اینکه به گفته شما فرایند اداری و بحث اعتبارات محقق شده است ما می‌توانیم تا پایان سال شاهد به ثمر نشستن پروژه‌های زودبازده باشیم؟

سرعت‌گیری اجرای پروژه‌های زودبازده تأکید اساسی شورای شهر است. در همین راستا هر هفته چهار منطقه در جلسه هفتگی کمیسیون حاشیه شهر به ارائه گزارش از آخرین وضعیت این پروژه‌ها در مناطقشان می‌پردازند. این گزارش‌ها به صورت ماهانه به‌روز خواهد شد و عملکرد مناطق با جزئیات بررسی می‌شود. اطمینان داریم با پیگیری این موضوع در شورا و حضور میدانی در پروژه‌ها، اجرای این پروژه‌ها شتاب بیشتری بگیرد و در زمان مناسب به بهره‌برداری برسد.

تأکید شورا بر تداوم زودبازده‌ها

اگر تا پایان امسال پروژه‌های زودبازده ۲ به بهره‌برداری نرسد، در بودجه‌ریزی سال آینده شاهد پروژه‌های زود بازده ۳ خواهیم بود یا شورا بر تکمیل پروژه‎‌های زودبازده ۲ تأکید خواهد کرد؟

با توجه به اینکه جنس پروژه‌های زودبازده عمرانی است، این قبیل پروژه‌ها طبق یک قانون داخلی مجموعه شهرداری تا پایان بهار سال آینده موعد زمانی برای اجرا دارند و مجموعه حوزه مالی این اجازه را به پیمانکاران این نوع پروژه‌ها داده است تا در سه ماه آغازین سال، اسناد و پیشرفت پروژه خود را نهایی کنند. بی‌شک در پایان پروژه‌های زودبازده ۲ ما به محلاتی خواهیم رسید که مردم نمی‌توانند از کمبود نیاز‌های اولیه مانند آسفالت، جدول، پیاده‌رو، رنگ‌آمیزی، کانال‌های جمع‌آوری آب سطحی و فضای‌سبز ابتدایی محلشان به مجموعه مدیریت شهری گلایه داشته باشند.

تعداد زیادی از اعضای شورای ششم نگاهشان این است که ما نه تنها پروژه‌های زودبازده ۳ بلکه مرحله چهارم این پروژه‌ها را نیز اجرایی کنیم تا در یک دوره چهار ساله تقریبا به هرکدام از محلات کم‌برخوردار شهر حدود ۶۰ میلیاردتومان بودجه اختصاص داده شود. اعتباری که با نظر مستقیم ساکنان این محلات اجرایی می‌شود. برهمین اساس در پایان اجرای این مراحل گام خوبی برای برطرف کردن نیاز‌های اولیه منطقه برداشته‌ایم تا این محلات شهر از یک حالت کم‌برخوردار به وضعیت نیمه‌برخوردار تغییر رویکرد بدهد.

زودبازده‌ها باید اطلاع‌رسانی شود

اجرای پروژه‌های زودبازده، ابتکار خاص شورای ششم بود که در مرحله نخست آن شاهد رضایت‌نسبی شهروندان بودیم. با توجه به اهمیت تجربه‌نگاری در این‌باره از چالش‌های اجرای این پروژه بگویید؟

در تجربه خاص و نخست اجرای این پروژه‌ها با آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های قدیمی روبه‌رو شدیم. دستورالعمل‌هایی که اجرای این پروژه‌ها به‌ویژه در حوزه‌های فرهنگی را با محدودیت‌های ریز و درشتی همراه کرد. با این حال با احصای این مشکلات و تجربه سال نخست اجرای زودبازده‌ها توانستیم زودبازده‌های دوم را با مشکلات اداری و قانونی کمتری پیش بگیریم. با این‌حال شاید مهم‌ترین چالش اجرای این پروژه‌ها این است که مردم بومی محلی کمتر متوجه این موضوع شدند که این اقدامات در قالب زودبازده‌ها با دیگر خدمات شهرداری مشهد متفاوت است. زیرا اجرای آن بنا به خواست خود مردم است و به نقش مشارکت مردم در توسعه و عمران محله توجه شده است.

مجموعه رسانه ما در شورا و شهرداری نتوانستند به بیشتر ساکنان محلات این موضوع را اطلاع‌رسانی کنند. در همین راستا این هفته دستورکار کمیسیون حاشیه شهر در همین حوزه بود تا مجموعه روابط عمومی و دیگر بازو‌های اطلاع‌رسانی شهرداری مانند شهرآرا بتوانند در عملیات رسانه‌ای فرایند‌ها و اجرای این پروژه‌ها را به اطلاع مردم برسانند.

زودبازده‌ها به سمت مسائل زیرساختی

این انتقاد نسبت به زودبازده‌ها وجود دارد که این قبیل پروژه‌ها به اقدامات زیرساختی شهر نمی‌پردازند. آیا پروژه‌های زودبازده در مراحل آتی به سمت پروژه‌های اساسی‌تر پیش خواهد رفت یا شاهد تغییر رویکرد این پروژه‌ها نخواهیم بود؟

فلسفه و مبنای اجرای پروژه‌های زود بازده، برنامه‌ریزی برای اجرا و عملیاتی شدن پروژه‌های یک ساله بوده است تا مردم این احساس را داشته باشند که نیاز‌های اولیه‌شان در محله حل و فصل شده است. ایجاد زیرساخت‌های عمرانی مناطق عموما نیاز به بازه زمانی دوساله دارد، اما در پروژه‌های زودبازده ۲ با توجه به اینکه خواسته و مشکلات اولیه محله برطرف شده است خود مردم درخواست پروژه‌های اساسی‌تر مانند ایجاد مرکز فرهنگی، فضای ورزشی یا تصفیه خانه محلی را داده‌اند. در همین راستا همکاران ما در مناطق با تعریف این پروژه‌ها به صورت فازبندی شده نیاز‌های زیرساختی شهروندان را پاسخ‌گویی خواهند کرد؛ بنابراین امیدواریم این پروژه‌ها به تدریج به سمت پروژه‌های زیرساختی محلات برود تا با ایجاد فضا‌های جدید شاهد توسعه پرشتاب‌تر مناطق باشیم.

نادیده گرفتن ظرفیت حضور قومیت‌های مختلف در شهر

سکونت قومیت‌های مختلف مانند عرب‌زبانان در شهرک بهشتی، قوم بلوچ در شهرک باهنر، هم‌زبانان ما در کشور افغانستان در محله گلشهر و پاکستانی‌ها در محله تاجرآباد، فرصت فرهنگی و گردشگری بی‌نظیری را برای شهر مشهد فراهم کرده است که کشور‌های توسعه‌یافته از آن برای اشتغال‌زایی و درآمدزایی در حوزه گردشگری استفاده می‌کنند، شهرداری چه برنامه‌ای برای احصا و تحقق این ظرفیت‌های بی‌نظیر مشهد مقدس دارد؟

واقعیت امر برنامه منسجمی برای استفاده از این ظرفیت خاص شهر وجود ندارد. در سال ابتدایی شورا طرحی را با بهره‌مندی از الگو‌های موفق دنیا در شهر‌های بزرگ مهاجرپذیر ارائه دادیم. براساس این طرح این شهر‌ها محله‌هایی را مشخص و تلاش می‌کنند تا تمام صنعت تجاری و فرهنگی آن محله را ناظر بر مؤلفه‌های مختلف آن قومیت خاص فعال کنند. برای مثال لندن یک محله‌ای به نام محله چینی‌ها دارد که تمام اتفاقات فرهنگی و اقتصادی که در سرزمین چین رقم می‌خورد از فروشگاه، غذا، تردد تا جزئیات شهرآرایی به سبک کشور چین در آن محله دیده شده است و به عنوان یک ظرفیت گردشگری در این محله برنامه‌ریزی و از این فضا استفاده می‌کند.

حالا ما در شهر مشهد بدون اینکه بخواهیم تغییری در این محلات ایجاد کنیم، چندین محله به این سبک را در شهر مشهد داریم، اما متأسفانه طرح من برای استفاده از این ظرفیت با کم‌لطفی مصوب نشد و با ادغام آن با طرحی دیگر به نوعی قربانی شد. بنابراین، تا امروز به مؤلفه‌های مختلف برای بهره‌مندی از این ظرفیت در مشهد مانند تولیدات رسانه‌ای، هویت‌سازی و دیگر امتیازات برای فعال‌سازی مؤلفه‌های اقتصادی و گردشگری این محلات توجه نشده است.

امیدواریم شورا و شهرداری به این نتیجه برسند که این محلات یک ظرفیت درآمدی منحصر‌به‌فرد برای شهری است که سالانه چهل میلیون زائر دارد. باید دقت کرد در اوضاعی که برخی از شهر‌های دنیا با یک میلیون گردشگر، اقتصاد شهر را می‌چرخانند ما نتوانستیم با این حجم از ورود زائر درآمد مطلوب در شهر داشته باشیم و به دنبال درآمد‌های ناپایدار هستیم، در حالی که ظرفیت‌های این‌چنینی درآمد‌های پایدار و مادام‌العمر برای شهر به ارمغان می‌آورد.

فرماندهی واحد گره گشای مشکلات حاشیه شهر

شما با توجه به سابقه فعالیت دو ساله خود در مناطق حاشیه شهر، بزرگ‌ترین گره برای حل معضلات محلات پرشمار کم برخوردار مشهد را در چه می‌دانید؟

پس از فعالیت دو ساله به عنوان عضو شورای شهر، اساسی‌ترین معضل حاشیه شهر مشهد در حوزه رفع نیاز‌های عمرانی را نبود فرماندهی واحد می‌دانم. دستگاه‌های مختلف در حاشیه شهر فعالیت می‌کنند، در حالی‌که آن‌ها براساس یک فرماندهی واحد برای رفع موضوع‌های اولویت‌دار اقدام نمی‌کنند. هرکسی در این مناطق بنا به برداشت خود فعالیت می‌کند، در حالی که اگر به معضلات این مناطق به صورت متمرکز توجه شود و هر دستگاه با توجه به نقش خود به مشکلات ورود کند، شاهد گره‌گشایی بسیار زیادی در این مناطق خواهیم بود. حل مشکلات در حاشیه شهر مستلزم پای کار آمدن بزرگ مالکان مانند آستان قدس تا دیگر دستگاه‌های اجرایی و نظارتی است.

این دستگاه‌ها در سایه فرماندهی واحد و با تعریف یک زون عملیاتی، صفر تا صد مشکلات یک منطقه را حل‌وفصل خواهند کرد. برای مثال با توجه به تأکید همه متولیان در تسریع اجرای پروژه پل دهرود، تأخیر یک دستگاه اجرایی در جابه‌جایی لوله انتقال آب، عملیات این پروژه را با معضل روبه‌رو کرده است. برهمین اساس با یک فرمانداری واحد و تعیین سهم اجرایی هر کدام از دستگاه‌ها، آن‌ها می‌توانند به شکل صحیحی نقش خود را به عنوان بخشی از پازل حل مشکلات حاشیه شهر ایفا کنند.

اجرای طرحی برای تحقق خواسته‌های مردم حاشیه شهر

در سال ابتدایی فعالیت شورای ششم، شاهد برگزاری جلسات پای حرف مردم با هدف گفت‌وگوی بی‌واسطه اعضای شورای شهر با مردم بودیم. کم‌رنگ شدن برگزاری این نشست‌ها دلیل خاصی دارد؟ آیا دستورکار‌های این جلسه به مرحله اجرا رسیده است یا تنها فضایی برای درددل مردم با نمایندگان در شورای شهر بود؟

در ماه‌های اخیر مجموعه شورای شهر با چالش‌هایی روبه‌رو بود که شاید این موضوع موجب کم‌رنگ شدن این جلسه‌ها شده است. با این‌حال بنده به عنوان نماینده مردم در شورای شهر، دیدار‌های مردمی و بازدید‌های میدانی از مناطق مختلف شهر را حفظ کردم. بیشتر این بازدید‌ها همراه با دستورکار است. مصوبات درخواستی مردم که ظرف ۲۴ ساعت با مناطق مکاتبه می‌شوند و با تعیین نماینده برای هر محله، تک‌تک دغدغه‌های مردم تا اجرای آن پیگیری می‌شود.

در همین راستا برای تقویت ارتباط با مردم و نقش‌آفرینی بیشتر شهروندان در حل مشکلاتشان طی یکی دو هفته آینده در طرحی از مردم حاشیه شهر می‌خواهیم که هر مسئله و مشکلی که در محله‌شان وجود دارد در قالب یک ویدئو یک دقیقه‌ای به صفحه مجازی بنده ارسال کنند تا پس از پایش تیم ما و براساس همین درخواست‌ها پروژه‌هایی را در بودجه سال آینده شهرداری مشهد تعریف کنیم تا در سال ۱۴۰۳ بخش زیادی از مشکلات مردم با اجرای پروژه‌های عملیاتی حل‌وفصل شود.

نوسازی بافت فرسوده با الگوی کلید به کلید

مشارکت برای ساخت حدود ۴ هزار واحد مسکونی در زمین‌های ۲۱ هکتاری، مدل و الگوی تازه‌ای در حوزه نوسازی بافت فرسوده بود که کلنگ اجرای آن چندماه پیش زمین خورد. این مدل چقدر اجراپذیر است و می‌تواند ما را به احیای بافت فرسوده و نامتوازن حاشیه شهر امیدوار کند؟

مهم‌ترین مسئله‌ای که در بافت فرسوده حاشیه شهر برای ما موضوعیت دارد؛ بازگشایی معابر و شاهراه‌های اصلی ارتباطی است که کمک خواهد کرد تا وضعیت سکونت در مناطق حاشیه شهر کیفیت مطلوب‌تری پیدا کند. پروژه ساخت مسکن ۲۱ هکتاری هم با همین نیت در دستورکار است و قرار است در قالب یک طرح مشارکتی اجرایی شود.

از این جنس که با کلید به کلید کردن واحد‌های مسکونی و بازگشایی و تعریض معابر از این فرصت به عنوان مشوق برای نوسازی بافت‌های فرسوده استفاده کنیم. ما الگو‌ها و شرایط تسهیلاتی مختلف را برای نوسازی بافت فرسوده مدنظر داریم، با این‌حال ساخت این ۴۰۰۰ واحد و اجرای این سبک از الگو‌ها برای نخستین بار در شهر کمک خوبی به افزایش دسترسی‌ها و بازگشایی معابر در حاشیه شهر خواهد کرد؛ زیرا می‌توانیم با سبک‌سازی بافت حاشیه شهر، شرایط خوبی برای این مناطق رقم بزنیم. در همین راستا امیدواریم فاز‌های بعدی این الگو در بازآفرینی شهری نیز در دوره‌های آینده ادامه داشته باشد تا شاهد نوسازی بیشتر این بافت‌ها باشیم.

سامان‌دهی بافت عامل دسترس‌پذیرتر از همیشه

سال‌هاست که سه بافت فرسوده آبکوه، عامل و وکیل‌آباد در محدوده شهری با مشکلات ریز و درشتی دست و پنجه نرم می‌کنند، شورای شهر چه برنامه و مشوق‌هایی برای سامان‌دهی نهایی این بافت‌ها در دستورکار دارد؟

این سه بافت از لحاظ جنس مشکلات بسیار با یکدیگر متفاوت هستند. در بافت عامل نگاه ما بیشتر به سمت جذب سرمایه‌گذار و مشارکت برای اجرای پروژه‌هاست. تلاش می‌کنیم حجم تداخل شهرداری در این بافت به حداقل کاهش پیدا کند و در لبه‌های بافت عامل عموما برای نوسازی به صورت واحد‌های تجاری- اقامتی هدف‌گذاری کردیم. هم‌اکنون دو پروژه در بافت عامل در حال ساخت است و پروژه سوم با عنوان پروژه مشارکتی سوسن به‌تازگی از شورا مجوز گرفته است و امیدواریم به زودی عملیات اجرایی آن آغاز شود. خوشبختانه از این نقطه به بعد در بافت عامل تداخل اجرایی با مردم نخواهیم داشت و سامان‌دهی آن در دسترس‌تر از دیگر بافت‌های فرسوده شهری است.

این نکته وجود دارد که از سرمایه شهرداری در بافت عامل بهره‌وری مناسبی نمی‌شود. ما با وجود زمین مناسب و پروانه نمی‌توانیم با سرمایه‌گذاران مختلف به توافق برسیم تا هر چه سریع‌تر ساخت‌وساز در این بافت رونق بگیرد. گره موجود در این حوزه در زمینه توافق مشارکت است. این نکته حائز اهمیت است که حتی اگر ما از بخش کمی از امتیازات مدیریت شهری با هدف اجرای پروژه چشم‌پوشی کنیم، با توجه به رونق صنعت ساخت‌وساز، اثربخشی در اشتغال شهر و تحقق بازآفرینی، ارزش افزوده خوبی برای شهرداری حاصل می‌شود.

اختلافات قضایی گریبان‌گیر وکیل‌آباد

چرا سامان‌دهی بافت وکیل‌آباد با گره روبه‌رو شده است؟

متأسفانه هیچ اتفاق مثبتی در بافت وکیل‌آباد رخ نداده است که در این‌باره گلایه جدی از شهرداری مشهد داریم؛ زیرا با اینکه ما برای بافت وکیل‌آباد حدود ۵۰۰ میلیاردتومان اوراق مصوب کردیم و این اعتبار تخصیص پیدا کرده است، اما پیشرفت محسوسی در سامان‌دهی این بافت فرسوده شهری محقق نشده است. علاوه بر این مشکل زمین در این بافت، چالش‌های مختلفی برای توسعه منطقه به وجود آورده است و اختلافات قضایی سه بزرگ مالک این منطقه، پیشرفت پروژه‌ها در منطقه را با مسائل مختلفی روبه‌رو کرده است. بازدید‌های میدانی فراوانی از این بافت داشته‌ایم، اما حل‌نشدن این مسئله قضایی جلوی توسعه این محله را گرفته است.