همه چیز درباره نذر در حرم مطهر امام رضا(ع)

به گزارش شهرآرانیوز، سنت نیکو و برخاسته از دل «نذر» از دیرباز دلدادگان حضرت ثامن الحجج (ع) را از راه‌های دور و نزدیک به این بارگاه آسمانی متوسل کرده است؛ موضوعی که مدیرکل نذورات آستان قدس رضوی به آن اشاره می‌کند. در ادامه، علیرضا اسماعیل‌زاده، در خصوص سابقه نذر و برکات و آثار آن در آستان قدس رضوی نکاتی را بیان می‌کند که در ادامه می‌خوانید.

نذورات در آستان قدس رضوی چه تاریخچه و پیشینه‌ای دارد؟

همان‌طور که می‌دانید سابقه نذر به قبل از اسلام برمی‌گردد و در قرآن نیز به این پیشینه اشاره شده است. بارگاه شکوهمند رضوی نیز با عواید نذورات و موقوفات مردمی شکل گرفته و گسترش یافته است. با توجه به اسناد تاریخی موجود در آستان قدس رضوی، پیشینه نذر در حرم مطهر رضوی به دوره صفویه می‌رسد. به طور مثال اسناد برجای مانده از سال ۱۰۱۳ قمری نشان می‌دهد مردم هدایا و خیرات خود را در قالب نذر به حرم مطهر تقدیم می‌کردند. تمامی مشخصات نذورات مردم و حتی نیت آنان در این اوراق خطی ذکر شده است. بعد‌ها شکل و شیوه نذورات مردمی در حرم مطهر تغییر می‌یابد. در واقع از دهه ۵۰ به بعد هم‌زمان با تغییرات ساختاری در مجموعه آستان قدس رضوی، مدیریت نذورات این آستان مقدس نیز در قالب یک اداره نظام‌مند می‌شود. البته سوابق تاریخی نشان می‌دهد در بازه زمانی در دوران صفویه تا پهلوی، بخش نذورات حالت اجاره‌ای داشته و به افراد اجاره داده می‌شده است. بدین ترتیب، از سال ۱۳۵۳ شمسی، ساختار اداری نذورات شکل گرفته و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در یک شاکله جدید و مدیریت اسلامی به عنوان یک مرکز مستقل زیر نظر تولیت آستان قدس رضوی ادامه فعالیت داده است.

در حال حاضر تشکیلات اداری نذورات آستان قدس رضوی چگونه مدیریت می‌شود؟

این تشکیلات در قالب «اداره کل نذورات آستان قدس رضوی» زیر نظر تولیت آستان قدس رضوی مدیریت می‌شود. در برنامه‌های راهبردی آستان قدس رضوی نیز ساختار نذورات به همین شکل با مأموریت‌های مشخص و اهداف جدید طبق نگاه ناذران و زائران و مجاوران حضرت رضا(ع) دیده شده است.

در ادامه حتما بخوانید تشرف سالانه ۵ تا ۷ میلیون زائر غیرایرانی به حرم مطهر رضوی

فعالیت‌های آستان قدس رضوی در حوزه نذورات در قبل و پس از پیروزی انقلاب اسلامی چه تغییرات ملموسی داشته است؟

این تفاوت‌ها در ارائه خدمات قابل مشاهده است چنان‌که پیشتر گفتیم قبل از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در برهه‌هایی از تاریخ، نذورات اجاره داده شده است، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد توسعه گسترده اماکن متبرکه رضوی اعم از رواق‌ها، صحن‌ها و...، از محل عواید موقوفات و نذورات آستان قدس رضوی هستیم. در واقع از آنجایی که اعتقادات مردم و ارادت خاص آنان به امام رضا (ع) پس از پیروزی انقلاب بیشتر شده است مجریان امر توانسته‌اند با ایجاد بستر‌های جدید، خدمات شایسته‌ای را به زائران ارائه کنند. وجود مجتمع‌های بین‌راهی در جاده‌های منتهی به مشهدمقدس، نمونه‌ای از این خدمات است. همچنین فضا‌های فرهنگی متنوعی از کتابخانه و موزه تا مراکز علمی آموزشی و دانشگاهی ایجاد شده که به مردم کشور در گروه‌های سنی مختلف خدمات ارزشمندی ارائه می‌کنند. حتی در بحث تبلیغی در خارج از کشور نیز خدماتی ارائه شده است.

مردم بیشتر در چه حوزه‌هایی نذورات خود را ادا می‌کنند؟

در گذشته بحث نذورات مردم بیشتر در حوزه حرم مطهر رضوی بود که شاخص‌ترین آن مربوط به نذورات مهمانسرای حضرت رضا(ع) و پس از آن هم ساخت و توسعه بنای حرم مطهر بود. امروزه اشکال نذر با توجه به نظرات مردم در خصوص خدمات آستان قدس رضوی بسیار متنوع شده است، به طور مثال ارائه تسهیلات رفاهی گوناگون در حوزه حرم مطهر همچون خدمات صندلی چرخدار و زائربر برقی، فرش‌آرایی و... موجب ایجاد رویکرد‌های جدید مردم در حوزه نذورات شده است. همچنین در حال حاضر آستان قدس رضوی با بهره‌گیری از کمک‌های مردمی، مجری پویش‌های متعددی همچون آزادی زندانیان، تهیه جهیزیه، کمک به محرومان، سیل‌زدگان و... است. البته هنوز هم برخی از ناذران، نذورات خود را به صورت غیرنقدی در حوزه‌هایی مانند دام و طیور اهدا می‌کنند. در این میان، ما امروزه بستر‌هایی را فراهم کرده‌ایم تا این نوع نذر‌ها نیز در قالب پرداخت نقدی با همان نیت انجام شود.

طرح تعویض سنگ‌فرش‌ها و بهسازی صحن انقلاب اسلامی، از جمله اقداماتی بود که به پشتوانه نذورات مردمی انجام شد. در این خصوص بیشتر توضیح دهید.

در سال گذشته و براساس بررسی‌های فنی انجام شده، تعویض سنگ‌فرش‌ها و بهسازی زیرساخت‌ها در صحن انقلاب طبق دستور تولیت آستان قدس رضوی دنبال و با بهره‌گیری از کمک‌های ناذران و خیّران انجام شد. علاوه بر تعویض سنگ‌فرش‌ها، اصلاحاتی در بخش آب‌خوری سقاخانه و زیرساخت‌های اطراف پنجره فولاد در این صحن توسط سازمان فنی و نگهداری حرم مطهر صورت گرفت.

در ادامه بفرمایید تولیت آستان قدس رضوی چه دغدغه‌هایی در حوزه نذورات دارد؟

تولیت آستان قدس رضوی بر حوزه نذورات و چگونگی هزینه آن نظارت مستقیم دارد. این هزینه‌ها به دستور وی و طبق نیت‌های ناذران انجام می‌شود چراکه عمده نذورات نقدی و غیرنقدی آستان قدس رضوی دارای نیت است. در واقع، زائران چه به دفاتر نذورات حرم مطهر رضوی و چه به سامانه‌های غیرحضوری اداره کل نذورات آستان قدس رضوی مراجعه کنند، به آسانی می‌توانند نیت مصرف نذورات خود را مشخص کنند. حتی نذوراتی که به شماره کارت‌های بانکی این اداره واریز می‌شود، توسط همکاران ما رصد شده و سعی می‌شود تا با ناذرانشان تماس گرفته و از آنان نیتشان را بپرسند. حتی اگر ناذری نذر کرده و خواسته به نیت امام رضا(ع) در خارج از حرم مطهر اقدامی انجام شود، این امر از طریق رابطان فرهنگی آستان قدس رضوی انجام می‌شود.
البته برای نذورات نقدی که در برخی از نقاط همچون ضریح مطهر، صندوق‌های نذورات و پنجره فولاد‌ ریخته می‌شود، نیتی تعریف نشده و آن‌ها را به عنوان «نذر عام» یا «نذر امام رضا (ع)» در نظر می‌گیریم که اولویت نخست صرف در امور مرتبط با حرم مطهر رضوی و ارائه تسهیلات رفاهی به زائران و مجاوران و ساخت و ساز‌های حرم مطهر است. در اولویت بعدی، به منظور ارائه خدمات در روستا‌ها و شهر‌های موقوفه‌دار هزینه می‌شود. همچنین این منابع نذوراتی طبق نظر تولیت آستان قدس رضوی به حل مشکلات مردم جامعه در اتفاقاتی همچون سیل و زلزله اختصاص می‌یابد.

مردم از چه راه‌هایی می‌توانند این اتصال عاشقانه را برقرار کرده و نذورات خود را پرداخت کنند؟

زائران و مجاوران در مشهدمقدس به صورت حضوری می‌توانند به دفاتر نذورات در حرم مطهر، ضریح مطهر و مکان‌های اختصاصی که برای این امر در نظر گرفته شده، مراجعه و نذر خود را ادا کنند. البته گزینه خیرات و نذورات حرم مطهر رضوی، به منظور توسعه خدمت و فراهم‌سازی سرویس‌های مناسب برای مردم در سامانه‌های مختلف وجود دارد، به طور مثال این گزینه در بیشتر سامانه‌های بانکی، اپلیکیشن‌های «آپ»، «ایوا»، «نسیم رضوان»، سامانه‌های خودپرداز‌های غیرنقدی (Cashless ATM) و دستگاه‌های خودپرداز (ATM) به چشم می‌خورد. همچنین ناذران می‌توانند به سامانه جامع اینترنتی اداره کل نذورات آستان قدس رضوی به نشانی https://nazr.razavi.ir، مراجعه کنند. سامانه موبایلی با کد دستوری «ستاره هشت مربع (#۸*)» نیز یکی از آسان‌ترین روش‌هایی است که محبان حضرت رضا (ع) با استفاده از آن می‌توانند نذر خود را بر حرم مطهر رضوی ادا کنند.

در خصوص چگونگی دریافت نذورات دام زنده نیز توضیحاتی را بفرمایید.

یکی از خدمات ما به ناذران، فراهم کردن سرویس تحویل دام زنده است. البته نذورات دام زنده از قدیم رایج بوده است و ما آن را همچنان حفظ کرده‌ایم. بدین منظور دفتر تحویل دام و انواع طیور زنده در ورودی نواب صفوی در پارکینگ شماره ۳ حرم مطهر فعال است. این دام‌های زنده پس از دریافت از ناذران، به مدت مشخصی در مزرعه نمونه آستان قدس رضوی در قرنطینه نگهداری می‌شود. آن‌ها پس از طی دوران قرنطینه، ذبح شده و سپس برای مصرف به مهمانسرای حضرت رضا(ع) منتقل شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی دیگر از خدمات این اداره در این راستا، مربوط به بحث عقیقه است. آستان قدس رضوی هر ساله حدود ۱۰هزار مورد عقیقه دریافت می‌کند و این عقیقه‌ها براساس شرایط شرعی ذبح شده و در اختیار بنیاد کرامت رضوی قرار می‌گیرد تا طبق برنامه بین محرومان در سراسر کشور توزیع شود.

چه نذورات غیرنقدی دیگری توسط اداره کل نذورات آستان قدس رضوی دریافت می‌شود؟

این اداره مسئول دریافت نذورات غیرنقدی مردم در حوزه‌های فرهنگی و ورزشی نیز است. در حوزه فرهنگی انواع تابلو‌های نفیس هنری، سکه‌ها، اسکناس‌ها و تمبر‌های تاریخی و اشیای حجمی قدیمی به این آستان مقدس اهدا شده که از آن‌ها در خزانه و موزه حرم مطهر نگهداری می‌شود. در این بین، مدال‌آوران جهانی از جمله ورزشکاران نیز عرض ارادت خود را به حضرت رضا (ع) در ادوار مختلف با اهدای مدال‌های قهرمانی‌شان به آستان قدس رضوی نشان می‌دهند چنان‌که حدود ۱۲۰۰ مدال ارزشمند جهانی در موزه و خزانه این آستان ملکوتی وجود دارد.