خداحافظی اهالی با محله «سلام» مشهد

لیلی رحمانی - بافت قدیمی محله سلام هم خوانی زیادی با اتومبیل فروشی‌های لوکس حاشیه بولوار ملک الشعرای بهار ندارد و در همان ابتدا از یک جور تضاد بافت‌ها خبر می‌دهد. فروشگاه‌های لوکس اتومبیل در کنار هتل‌ها و مهمان پذیر‌های کوچک و بزرگ جا خوش کرده اند، مدل‌های متنوع خودرو‌ها را به نمایش گذاشته اند و هوش از سر آدم می‌برند. مهمان پذیر‌ها و مسافرخانه‌ها نیز در حاشیه بولوار و حتی در برخی از کوچه‌های فرعی قرار دارند. این‌ها را بگذارید کنار اسکلت‌های ساختمانی‌ای که قرار است به واحد‌های اقامتی تبدیل شوند و این نگرانی ساکنان محله قدیمی سلام را برای کم رنگ شدن بافت مسکونی بیشتر می‌کند.
کوچه سلام
وارد ملک الشعرای ۳ می‌شویم، کوچه‌ای که اهالی به آن «سلام» می‌گویند و باعث شده است یک محله شهری نیز همین نام را به خود بگیرد. کوچه در نگاه اول مشکلات تکراری بسیاری از محدوده‌های قدیمی شهر را نشانمان می‌دهد: خانه‌های عقب نشینی نشده نامنظم، شیب‌های نامسطح و چند ملک که بازسازی می‌شوند.
باوفا، از ساکنان این کوچه، می‌گوید: سال‌ها قبل که هنوز این همه ساختمان وجود نداشت، از سر کوچه ما حرم مطهر دیده می‌شد و هرکس که در حال عبور از این مسیر بود می‌ایستاد و سلامی به امام رضا (ع) می‌داد. از همان وقت‌ها بود که نام این کوچه را «سلام» گذاشتند. هرچند این روز‌ها با قد کشیدن ساختمان‌های چندطبقه و ساخت وساز‌های زیاد خودمان هم باورمان نمی‌شود که روزی از اینجا می‌شود حرم را دید. این کوچه بسیار قدیمی و باهویت است و اکنون نه تنها ظاهر آشفته‌ای پیدا کرده که تبدیل به یک فرعی شده است که در اولویت رسیدگی هم قرار ندارد. ۲ خودرو در حال عبور از کوچه هستند که به دلیل عرض کم کوچه به سختی از میان خودرو‌های پارک شده عبور می‌کنند. او با دیدن این صحنه ادامه می‌دهد: کوچه ما تا نیمه عقب نشینی کرده، اما از میانه کوچه دوباره عرض خیابان کم شده است! خلاصه بگویم هیچ نظمی در شکلی که قرار است این کوچه به خود بگیرد وجود ندارد و تقریبا این کوچه شکلی نامنظم به خود گرفته که به دلیل عقب نشینی‌های یکی درمیان خانه هاست. او ادامه می‌دهد: یک حسینیه بزرگ در ابتدای کوچه قرار دارد که مراسم خوب و مهمی هم برگزار می‌کند، اما هیچ پارکینگی به آن اختصاص نداده اند و این شرایط بدی به وجود آورده است. حالا در نظر بگیرید تعداد زیادی هم واحد اقامتی در همین اطراف است و خیلی وقت‌ها تمام کوچه پر از خودرو می‌شود.

هتل به جای خانه
آن طور که اهالی می‌گویند موضوع نبود پارکینگ و شلوغی‌های ایجاد شده در اثر تراکم اماکن اقامتی نبض مشکلات این محله سال خورده است. بهرام زاده در این زمینه می‌گوید: بدون توجه به زندگی قدیمی‌های این محله و از بین رفتن آسایششان، تا می‌توانند مجوز هتل آپارتمان و برج می‌دهند، برج‌هایی که پارکینگ‌های درست وحسابی‌ای هم ندارند. این واحد‌ها آرامش را از ما سلب کرده اند و باعث شده اند خیلی‌ها از اینجا به محله‌های دیگر مهاجرت کنند. به همین دلیل است که جمعیت مسکونی روزبه روز رو به کاهش است و این مسئله بر روی همه چیز هم تأثیر گذاشته است. برای مثال زمانی که نوه هفت ساله ام را برای ثبت نام به مدرسه نزدیک خانه مان بردیم، به ما گفتند، چون جمعیت کلاس‌ها به حد نصاب نرسیده است باید در مدرسه دیگری ثبت نام کنید! از طرفی اختصاص بیشتر زمین‌های محله به کاربری‌های اقامتی باعث کم رنگ شدن دیگر کاربری‌ها شده است، مثلا ما در این محدوده فضای سبز مناسبی نداریم و برای استفاده از پارک باید مسیر‌هایی طولانی را طی کنیم.

سدمعبر و بسته شدن ورودی کوچه
به سختی از کنار ماشین یخچال دار حمل بار می‌گذریم و وارد ملک الشعرای بهار ۷ می‌شویم، ۲ نفر از اهالی مشغول گفتگو هستند، همسایه‌هایی که سال هاست در این کوچه زندگی می‌کنند و حالا یکی از آن‌ها درحال رفتن از محله است. مسئله را که جویا می‌شوم، ردپای یک گوشت فروشی سر محل به میان می‌آید. به گفته آن‌ها به دلیل نبود جایی برای پارک ماشین‌های حمل بار این فروشگاه، خوردور‌های تخلیه بار خیلی وقت‌ها کوچه را مسدود می‌کنند.
شکوهی می‌گوید: بار‌ها شده است که دقایقی طولانی را ابتدای کوچه پارک کرده ایم و منتظر مانده ایم تا سر کوچه باز شود، اما مسئله اینجاست که این خیابان بسیار شلوغ و پررفت وآمد است و دوبله پارک کردن ما در زمان انتظار برای باز شدن خیابان، با شنیدن ناسزا و گاه ایجاد درگیری همراه می‌شود. اگر هم بخواهیم از مسیر دیگری وارد شویم باید تا مسیر طولانی تری برویم و دور بزنیم که زمان زیادی می‌برد، بنابراین هربار که سرکوچه توسط این همسایه بی ملاحظه بسته می‌شود، اختلاف و دعوا و درگیری هم ایجاد می‌شود. یکی دیگر از اهالی هم به جمع ما می‌پیوندد و می‌گوید: گاهی چند خودرو پشت سر هم پارک می‌کنند و خودمان هم به زور می‌توانیم از اینجا عبور کنیم، چه برسد به خودروهایمان!
به گفته او تعدادی از واحد‌های مسکونی این حوالی به دلیل فروشگاه‌های بزرگ تبدیل به انبار یا دفتر کار شده اند و با پارک خودرو‌های کارکنانشان جلو در منازل، آرامش اهالی را گرفته اند.

پارک خودرو‌ها و جرائم چندصدهزارتومانی!
چند خودرو گران قیمت در پیاده رو پارک شده و از قرار معلوم مربوط به اتومبیل فروشی حاشیه خیابان است. صاحب نمایشگاه اتومبیل می‌گوید: به جای آنکه موضوع ترافیک و نبود جای پارک را در این محله از ریشه حل کنند، هرروز می‌آیند و ما را جریمه می‌کنند، جریمه‌های سنگینی که به چندصد هزار تومان هم می‌رسد. جایی برای پارک خودرو‌ها نداریم، بنابراین مجبوریم بعضی وقت‌ها ماشین‌ها را در پیاده رو پارک کنیم و معلوم است این کار ما مصداق سد معبر محسوب می‌شود و جریمه هم می‌شویم. من که فکر می‌کنم عمدا پارکینگی احداث نمی‌کنند که هرروز ما را جریمه کنند!

تلاش شهرداری برای بازگشت اهالی
چنانچه ازگفته‌های این بخش از اهالی محله سلام برمی آید، بیشتر مشکلات به بافت تجاری و اقامتی این محدوده مربوط است. شهردار منطقه ۸ در پاسخ به این دغدغه‌ها می‌گوید: برخی از چالش‌ها مسائل کوتاه مدت نیستند. بافت مرکزی شهر مدت هاست که به نفع زائر (رشد واحد‌های اقامتی) در حال تغییر است و ساکنان محله‌های قدیمی مهاجرت می‌کنند که به نوعی می‌توان گفت اکنون شهر گرفتار نوعی مهاجرت داخلی از مناطق مرکزی و میانی به غرب و جنوب است. شیرازی از این اتفاق به عنوان یک «ناگزیری تاریخی» یاد می‌کند. ما به نوعی ناگزیر از وقوع چنین تغییراتی بوده ایم و در این میان طرح‌های تفصیلی نیز این موارد را برنامه ریزی کرده اند. می‌توان گفت این برنامه ریزی مصوب است، اما در واقع نمی‌شود آن را اتفاق مثبتی دانست. بار مسکونی منطقه۸ رو به کاهش است و این به معنای افزایش بار جمعیت در زمان‌های پیک سفر و خلوتی جمعیت در شب‌ها و به نوعی ناامنی است. در این شرایط نیازمند بازنگری و احیای بافت‌های مسکونی و حفظ این بافت هستیم که از طریق بازنگری در طرح تفصیلی و ارائه مشوق‌های حوزه مسکونی مانند افزایش تراکم و در نتیجه رونق نسبی ساخت وساز‌ها میسر می‌شود.
به گفته شیرازی اکنون با انجام مشوق‌های لازم برای ساخت وساز‌ها نوسازی مناسبی در منطقه در حال انجام است.
او با تأکید بر اینکه هنوز در حوزه بافت تاریخی چالش‌هایی وجود دارد اضافه می‌کند: در بیشتر موارد ترجیح خود اهالی نیز تغییر کاربری املاکشان به بافت اقامتی است، اما باید تلاش کنیم باقی مانده فضا‌های تاریخی را با مرمت و احیا، حفظ و برای هویت تاریخی این مناطق تاریخی سرمایه گذاری کنیم.

شهرداری از احیای بافت تاریخی حمایت می‌کند
او با اشاره به اینکه تلاش شهرداری برای بازگشت دوباره مردم به این بافت و به صفر رساندن مهاجرت است بیان می‌کند: شهر زنده است و تغییر می‌کند، اما باید سعی کنیم این فرایند را مدیریت کنیم. اکنون کارشناسان ما در طرح‌های تفصیلی نیز به دنبال تثبیت و احیای بافت قدیمی هستند که در مراحل طرح‌های مطالعاتی قرار دارد و بعد از ارائه اجرایی خواهد شد؛ ضمن اینکه سند طرح تفصیلی در حوزه بافت مرکزی و میانی تا حدود ۴ ماه آینده به نتیجه خواهد رسید.
به گفته شیرازی، شهرداری اکنون از کسانی که به دنبال احیای بافت مسکونی باشند حمایت می‌کند، اما نظام اقتصادی و نبود تقاضا باعث شده است که درخواست‌های زیادی در این زمینه وجود نداشته
باشد.
شهردار منطقه ۸ همچنین در زمینه درخواست احداث پارکینگ اهالی در این محدوده می‌گوید: در طرح‌های مطالعات جمعیتی حمل و نقل، تأکید بر مدیریت سفر و مناسب سازی الگو‌های سفر است در این راستا قطارشهری با ایجاد ارتباط بین نقاط شهری این مسئله را تا حد زیادی حل می‌کند از طرفی احداث پارکینگ راه حلی اساسی محسوب نمی‌شود. در واقع این موضوع مسئله‌ای را حل نخواهد کرد. مطالعات ترافیکی نیز نشان می‌دهد که احداث پارکینگ باعث می‌شود در آن محدوده یک نقطه مطلوب برای سفر ایجاد شود که نهایتا برای خود اهالی مزاحمت ایجاد خواهد کرد. شیرازی همچنین با توجه به محدودیت منابع شهرداری برای عقب نشینی املاک در این مناطق خاطرنشان می‌کند: این طرح‌ها تدریجی است و در آن نمی‌توان دخالت مستقیم کرد. شهرداری در زمان مراجعه مردم برای گرفتن پروانه به وسیله ضوابط تشویقی می‌تواند این مسئله را مدیریت کند.
به گفته او در زمینه سد معبر نیز سال هاست اقداماتی انجام می‌شود، اما این برخورد‌ها مقطعی است، چراکه این راه حل اساسی نیست و باید در ابعاد کلان حل شود.