نگاهی به محور‌های مبارزاتی حضرت زهرا (س) در برابر طاغوت

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز اینکه حضرت زهرا (س) یگانه بانوی عالم و جزو چهارده‌معصوم (ع) هستند و قرآن از ایشان به «خیر کثیر» یاد می‌کند، دلایل بی‌شمار دارد؛ از سبک زندگی آن بانوی بزرگوار اسلام گرفته تا صبر در مصائب و ایستادگی پای ولایت تا رسیدن به شهادت. سالروز شهادت آن حضرت، فرصتی است برای مرور جلوه‌هایی از این اخلاق و سیره فاطمی؛ موضوعی که آن را در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدحسین حسینی‌قمی، استاد حوزه علمیه و کارشناس مذهبی، بررسی کرده‌ایم.

یاس بی‌نشان، زیارت‌نامه ندارد

اینکه حضرت زهرا (س) را بانویی مظلوم می‌دانیم و در مصائب آن حضرت عزاداری می‌کنیم، دلایل مختلف دارد؛ از جلوه‌های مظلومیت فاطمه‌زهرا (س) آن است که ایشان زیارت‌نامه ندارند. اگر این نکته را به تشییع شبانه و مخفیانه و بی‌نشان بودن مزار آن حضرت اضافه کنیم، اوج مظلومیت صدیقه‌کبری (س) را بهتر درمی‌یابیم. شاید دلیل اصلی نداشتن زیارت‌نامه هم، همین نداشتن مزار و مضجع باشد؛ چون باید مرقد و قبری باشد تا بتوان درکنار آن زیارت‌نامه خواند.

البته برای حضرت زهرا (س) دو زیارت‌نامه کوتاه و دوسه‌خطی هست. در مقایسه با دیگر معصومان (ع) که موسوعه زیارتی دارند، وجه دیگری از مظلومیت آن بانوی بزرگوار مشخص می‌شود. نقل است که یکی از نوادگان امام‌صادق (ع) به محضر امام‌جواد (ع) رسید و پرسید: «چطور مادرمان حضرت زهرا (س) را زیارت کنیم؟» امام پاسخ دادند: «وقتی کنار مزار جده‌ات حضرت زهرا (س) رفتی، این‌چنین بگو: یا مُمْتَحَنَه امْتَحَنَکِ ا... الَّذِی خَلَقَکِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ فَوَجَدَکِ لِمَا امْتَحَنَکِ صَابِرَه وَ زَعَمْنَا أَنَّا لَکِ أَوْلِیَاءُ وَ مُصَدِّقُونَ وَ صَابِرُونَ لِکُلِّ مَا أَتَانَا بِهِ أَبُوکِ صَلَّى ا... عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَتَى بِهِ وَصِیُّهُ فَإِنَّا نَسْأَلُکِ إِنْ کُنَّا صَدَّقْنَاکِ إِلا أَلْحَقْتِنَا بِتَصْدِیقِنَا لَهُمَا لِنُبَشِّرَ أَنْفُسَنَا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنَا بِوِلایَتِکِ».

امتحان حضرت فاطمه (س) قبل از خلقت

زیارتنامه حضرت زهرا (س) با وجود کوتاه بودنش فریاد می‌زند که امام‌معصوم (ع) آن را انشا کرده است. جوادالائمه (ع) در این زیارت، مادرشان را با صبر در برابر امتحانات حتی قبل از خلقت، توصیف می‌کنند. بزرگان در شرح این زیارت مانده‌اند که کجا و در چه عالمی و با چه بلایی حضرت زهرای‌مرضیه (س) قبل از خلقت، امتحان شده‌اند؟ مهم آن است که فاطمه‌زهرا (س) در مواجهه با همه این ابتلائات، راه صبر را درپیش گرفته‌اند.

حضرت زهرا (س) نه‌تنها قبل از خلقت بلکه در مراحل مختلف حیات بابرکت خود نیز، مشمول امتحان و ابتلا قرار گرفتند. بعد از رحلت پیامبر (ص) و درپی ظلم بر وصی، ایشان با زنان مهاجر و انصار صحبت کردند و در مسجد، خطبه خواندند و در برابر همه آن سختی‌ها صبور بودند. ایشان درباره این دوران فرموده‌اند: «مصیبت‌هایی بر من وارد شد که اگر به روز وارد می‌شد، به شب تبدیل می‌شد، اما من صبر کردم». حضرت زهرا (س) در خطبه معروف فدکیه نیز درباره صبر خود مقابل مصائب می‌فرمایند: «من صبر می‌کنم؛ مثل فردی که با کارد او را قطعه‌قطعه می‌کنند».

چنین مادری، دختری همچون حضرت زینب (س)، با آن صبر بی‌نظیر را تربیت می‌کند؛ زینبی که درکنار بدن قطعه‌قطعه برادرش حضرت سیدالشهدا (ع) خطاب به خدا می‌فرماید: «خدایا! این قربانی اندک را از من بپذیر». آن بانوی گرامی اسلام نیز با الهام از مادرشان، در اوج سختی‌ها صبر خود را کوچک می‌دانستند. این‌ها همه به‌دلیل خداباوری است؛ چون اگر انسان، خدا را باور کند، دیگر از مواجهه با مصائب، ترس و واهمه ندارد.

مبارزات فاطمی پس از پیامبر (ص)

حضرت زهرا (س) پس از رحلت پیامبر (ص)، مبارزاتی کردند که می‌توان آن‌ها را به ۱۰محور تقسیم کرد. نخست، یاری امیرالمؤمنین (ع). ایشان در این یاری تا پای جان ایستادند و وقتی به خانه مولای متقیان (ع) حمله شد، خود را سپر جان امام‌علی (ع) کردند. حضور در خانه مهاجران و انصار و تبیین حقیقت ولایت و روشنگری درباره ظلمی که در حق امیرالمؤمنین (ع) شده بود، دومین محور مبارزات فاطمی پس از رحلت رسول خدا (ص) است.

صدیقه کبری (س) با خواندن خطبه فدکیه در مسجد، سومین محور از مبارزه خود را پیش بردند. ما معمولا در مجالس به این خطبه اشاره نمی‌کنیم، درحالی‌که دریایی از معارف در آن وجود دارد. گریه‌های فاطمی، محور دیگری است که حضرت زهرا (س) با آن به مبارزه با ظلمی که به ولایت شده بود، پرداختند. حضرت زهرا (س) کنار قبور شهدای احد به‌ویژه قبر حضرت حمزه (ع) می‌رفتند و گریه‌های سوزناک می‌کردند.

احتجاج و پاسخ به سؤالات مردم درباره ولایت، پنجمین محور مبارزات فاطمی پس از پیامبر (ص) است؛ چنان‌که در پاسخ به این سؤال که چرا حضرت امیر (ع) در مقابل غصب ولایت، سکوت کرده‌اند، فرمودند: «مَثَل امام، مَثَل کعبه است که مردم باید دور آن بگردند». ایشان با این سخن برای همیشه روشن کردند که خلافت، نصب الهی است، نه قدرت دنیایی که برای پذیرش آن، شمشیر کشیده شود.

طرح موضوع فدک و تبیین قرآنی «ارث بردن فرزندان انبیا» در مقابل غاصبان فدک که می‌گفتند حضرت زهرا (س) از پیامبر (ص) ارث نمی‌برد، تحریم دستگاه خلافت و اعتراض به غصب خلافت علوی، محور‌های دیگری است که حضرت زهرا (س) با آن‌ها عَلم مبارزه با غاصبان ولایت را برافراشتند.

رساترین فریاد ظلم‌ناپذیری تاریخ

درمیان این محور‌ها، وصیت به تشییع شبانه و مخفی ماندن قبر مطهر، از مهم‌ترین مواضع مبارزاتی بضعه‌الرسول (س) و رساترین فریاد مظلومیت اهل‌بیت (ع) در گوش تاریخ است؛ راهبردی که همیشه تاریخ، ذهن‌های دغدغه‌مند را متوجه خود کرده و به این سؤال واداشته است که چرا تنها یادگار پیامبر (ص)، باید چنین وصیتی کند؟

همسرداری حضرت فاطمه (س)

حضرت زهرا (س) علاوه‌بر حضور اجتماعی‌سیاسی اثرگذار، در عرصه خانه و خانواده نیز برترین الگو‌های رفتاری را عرضه کرده‌اند؛ برای مثال هماهنگی حضرت زهرا (س) و امیرالمؤمنین (ع)، برترین الگوی زندگی برای زوجین است. در «کشف‌الغمه» از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است: «به خدا قسم! من یک‌بار فاطمه (س) را ناراحت نکردم. یک‌بار او را مجبور به کاری نکردم... و او هم یک‌بار مرا به خشم نیاورد. یک‌بار با من مخالفتی نکرد».

غم‌های علی (ع) با دیدنش، رفع می‌شد

امیرالمؤمنین (ع) وصفی درباره حضرت زهرا (س) به‌کار می‌برند که عظمت شأن و مقام آن بانوی بزرگوار را بیش از پیش آشکار می‌کند؛ حضرت امیر (ع) درباره همسرشان می‌فرمایند: «تمام هم‌وغم و غصه‌های من، مربوط به بیرون از خانه بود. وقتی به خانه می‌آمدم و یک نگاه به فاطمه (س) می‌انداختم، تمام غصه‌های من برطرف می‌شد». مهم آنکه این‌ها همه در وضعیتی است که آن حضرات در اوج فقر و مشکلات قرار داشتند.

هرگز گلایه نمی‌کرد

از جلوه‌های همسرداری حضرت زهرا (س) که الگوگیری از آن در رفع مشکلات و اختلاف‌های زوج‌ها مؤثر است، درک وضعیت همسر و گلایه و شکایت نکردن در هنگام سختی‌هاست؛ برای مثال حضرت امیر (ع) همواره در جهاد بودند، حتی وقتی امام‌حسن (ع) به‌دنیا آمدند، ایشان درکنار حضرت زهرا (س) حضور نداشتند و مشغول جنگ و جهاد بودند، اما حضرت فاطمه (س) در طول زندگی با ایشان، یک‌بار درباره این وضعیت، گلایه و شکایت نکردند.

حضرت زهرا (س) در فقر و ناداری هم گلایه نمی‌کردند و با آنکه علی‌بن‌ابیطالب (ع) از مهاجرانی بودند که برای خدا همه زندگی خود را در مکه، ر‌ها و به مدینه هجرت کرده بودند و کفار مکه، مانع بردن اموال ایشان و سایر مهاجران شده بودند، حضرت فاطمه‌زهرا (س) نه‌تن‌ها از کمبود‌ها و وضعیت مالی سختشان، گلایه نمی‌کردند، بلکه امیرمؤمنان (ع) را در مسیر اهدافشان همراهی می‌کردند.

مرحوم راوندی در کتاب «خرائج» از سلمان‌فارسی نقل می‌کند: «در خانه حضرت زهرا (س) بودم و ایشان مشغول آسیاب جو با آسیاب دستی بودند. دیدم بر آن دسته آسیاب، خون جاری است و دست حضرت زهرا (س) مجروح شده است. در همین حال هم امام‌حسین (ع) که طفلی خردسال بودند، شروع به گریه کردند. وقتی پیامبر (ص) با این صحنه روبه‌رو شدند، به گریه افتادند؛ گریه نه از سر اعتراض، بلکه از خوشحالی برای اداره زندگی به این زیبایی توسط دخترشان و لذا به فاطمه‌زهرا (س) فرمودند: این سختی‌ها را تحمل کن، شیرینی آخرت در پیش است».

عظمت شأن فاطمه (س) در محشر

از شیرینی‌های آخرت برای فاطمه‌زهرا (س)، مقام منحصربه‌فردی است که تمام اهل محشر با دیدن آن، آرزو می‌کنند کاش آن‌ها هم فاطمی بودند. برای آنکه به این یأس و حسرت روز محشر دچار نشویم، باید بدانیم همراهی با یک شخص، جریان و تفکر، نیازمند تشابه و سنخیت است. در قیامت هم آن‌هایی می‌توانند با حضرت زهرا (س) همراه شوند که در دنیا، اوصاف و اخلاق فاطمی را در خود ایجاد و نهادینه کرده باشند. رسیدن به این هدف، نیازمند بازخوانی سطربه‌سطر کتاب سیره زندگی ایشان و الگوبرداری از آن است.

ثواب سلام دادن به حضرت زهرا (س)

میانبر‌هایی هم برای نزدیک شدن به حضرت زهرا (س) وجود دارد؛ ازجمله سلام و درود فرستادن بر ایشان. در روایات، فراوان بر سلام دادن به حضرت زهرا (س) توصیه شده است. از خود آن بانوست که فرمودند: «پدرم به من خبر داد هرکه بر پدرم و من سه روز سلام بفرستد، خداوند بهشت را بر او واجب می‌کند». پرسیدند: «در حیاتتان؟» ایشان پاسخ دادند: «چه در حیات و چه در ممات».

همچنین، عمادالدین طبری در بخش بشاره‌المصطفی (ص) نقل کرده است که پیامبر (ص) فرمودند: «هرکه فاطمه (س) را زیارت کند، گویی مرا زیارت کرده است». علاوه‌بر این، در اقبال سیدبن‌طاووس آمده است که امیرالمؤمنین (ع) از فاطمه‌زهرا (س) نقل کردند که پیامبر (ص) فرمودند: «یا فاطمه (س)! هرکه بر تو درود بفرستد، خداوند او را می‌آمرزد و فردای قیامت، من در هر درجه‌ای باشم، او را به من می‌رساند».

در ادامه حتما بخوانید برگزاری ۱۸هزار روضه خانگی در شب شهادت حضرت زهرا (س) در مشهد

این تسبیح، ذکر کثیر است

حضرت زهرا (س) با همان بلندنظری و دغدغه‌مندی همیشگی درباره امت، برای ما یادگاری ارزشمند هم به‌جا گذاشته‌اند. در «معانی‌الاخبار» آمده است که از امام‌صادق (ع) درباره چیستی ذکر کثیر که در آیه۴۱ سوره احزاب (اذْکُرُوا ا... ذِکْراً کَثیرا) به آن اشاره شده است، پرسیدند. حضرت در پاسخ فرمودند: «هرکه تسبیحات حضرت زهرا (س) را بگوید، مثل آن است که ذکر کثیر گفته باشد» و نیز از ایشان است که فرمودند: «تسبیح حضرت زهرا (س) پیش من، محبوب‌تر است از هزار رکعت نماز».

اگر فردی این روایت‌ها را بشنود و در تعقیب نماز‌های واجب و مستحب خود تسبیحات حضرت زهرا (س) را نگوید، ضرر می‌کند. شخصی به آیت‌ا... حاج‌رحیم ارباب، از علمای اصفهان، مراجعه و مشکلش را مطرح کرد، ایشان در پاسخ گفتند: «تسبیحات حضرت زهرا (س) را بگویید». با این تفاصیل و با این‌همه توصیه، به‌نظر می‌رسد هرکه مقید به این تسبیحات بعد از هرنماز باشد، حتما عاقبت‌به‌خیر می‌شود.