با مشکل نوک‌زبانی چه کنیم؟
مشکل نوک‌زبانی، رایج، ولی درمان‌پذیر است.
سمیرا شاهیان| شهرآرانیوز «صبر کن صبر کن، نوک زبونمه. الان می‌گم...»، «گفتی اسمش چیه؟ آها اِل... اِل... اِلینا؟ بابا اینا چه اسمای سختیه که می‌ذارید!»، «اسم دخترش ت... ت... یه چیزی شبیه ترانه‌ست. منظورت ترنمه؟ آره همین.» شاید شما هم تجربه این اتفاق‌ها را داشته باشید که در زمان صحبت‌کردن با دوستانتان واژه‌ای را به خاطر نیاورید یا تصویر کلمه مد نظر را در ذهن داشته باشید، اما نتوانید آن را بیان کنید و با هربار تکرار این اتفاق‌ها از ابتلای احتمالی به یک بیماری حسابی بترسید. مثلا به اطرافیانتان بگویید فکر می‌کنم این‌ها نشانه آلزایمر است یا واقعا پیر شده‌ام و دارم قدرت تکلمم را از دست می‌دهم.
این مشکلات در دسته «اختلال نامیدن» یا «آنومیا» و مشکل «نوک‌زبانی» رخ می‌دهد و به سن و زبان هم ارتباطی ندارد و می‌تواند برای هر فردی و حتی کسی که با زبان اشاره صحبت می‌کند، اتفاق بیفتد. امروز درباره این مشکل شایع و البته مهم با مهدیه صراف‌رضوی، دکترای علوم اعصاب و روان‌شناس و احمد پورمحمد، فوق‌دکترای علوم اعصاب و گفتاردرمان صحبت کردیم و چرایی این مشکل و راهکار‌های رفع آن را از آن‌ها جویا شدیم.
پدیده نوک‌زبانی
در معاشرت‌های روزانه از زبان خیلی از افراد می‌شنویم که «کلمه‌ش نوک‌زبونمه» یا «صبر کن الان می‌گم». در این وقت‌ها که فرد واژه دل‌خواه را می‌داند، ولی قادر به یادآوری و بیان آن نیست و معمولا برای همه‌مان پیش می‌آید، مجبور می‌شویم برای منتقل‌کردن معنی واژه‌ای که دنبالش هستیم، بیشتر توضیح بدهیم و دنبال کلمات مناسب می‌گردیم. برای نمونه وقتی می‌خواهیم نام فیلم یا بازیگری را به زبان بیاوریم، همه مشخصاتش از رنگ مو، سن، همسر و... را می‌گوییم، اما نام خودش را نمی‌توانیم به زبان بیاوریم و دائم می‌گوییم «خدایا اسمش چی بود؟»
به‌حالتی که در زمان صحبت‌کردن، لغات و اسامی از ذهن به‌راحتی پاک می‌شوند، پدیده «نوک‌زبانی» می‌گویند. این پدیده با اینکه در بیشتر افراد جامعه با بسامد (تکرار) کم رخ می‌دهد، یک اختلال محسوب نمی‌شود، مگر اینکه تکرار و شدت آن زیاد باشد و عملکرد روزانه فرد را مختل کند. دانشمندان بر این باورند که کلمات با آوا‌های مشابه مانع انتخاب کلمه هدف در ذهن می‌شوند؛ بنابراین دسترسی مغز به کلمه دل‌خواه برای چند لحظه به تعویق می‌افتد. عوامل مختلفی مانند سطوح برانگیختگی و هوشیاری فرد، میزان استرس، خستگی، کمیت و کیفیت خواب، خلق‌وخو و در کل سبک و کیفیت زندگی فرد بر میزان بروز این پدیده تأثیر می‌گذارد.
مشکل کجاست؟
تصور کنید حشره‌ای مانند پروانه را می‌بینید. مغز شما ابتدا آن را از طریق چشم بررسی و درک می‌کند. در مرحله دوم مفهوم پروانه در ذهن شما تشکیل می‌شود که در زبان‌شناسی آن را «سطح معنایی» می‌خوانند و در بخش لب پیشانی مغز انجام می‌شود. بنابراین، پس از آنکه شکل اشیا در ذهن ما تشکیل شد، ذهن وارد بخش دیگری می‌شود که سبب می‌شود لغات را به‌خوبی ادا کند. البته این بخش، خودش فرایند‌های متنوعی دارد.
در مرحله بعد هنگامی که مغز، صدای مد نظر را انتخاب می‌کند برای آن برنامه ریزی حرکتی می‌کند وبا استفاده از دستگاه‌های صداساز مانند شش‌ها، لب‌ها، زبان، فک و نای تلاش می‌کند صدای مدنظر را ایجاد کند. شش‌ها هوایی را به بیرون می‌فرستند که همین مسئله، ارتعاشی ایجاد می‌کند و با حرکت زبان و برخورد آن با دندان صدای مدنظر لغات را ایجاد می‌کند. بسیاری از زبان‌شناسان بر این باورند که در پدیده نوک‌زبانی، در فرایند فعال‌شدن معنا به صدا تداخل ایجاد می‌شود.
از روز تا هفته
جوانان معمولاهر هفته یک‌مرتبه این مشکل را تجربه می‌کنند، درحالی‌که در بزرگ‌سالان تا روزی یک‌مرتبه هم پیش می‌آید که بازهم بیانگر وضع حاد و بحرانی افراد نیست.
عوامل تأثیرگذار
به‌تازگی پژوهشگران ثابت کرده‌اند برخی عوامل مانند مصرف کافئین، احساسات قوی عاطفی و خستگی زیاد می‌تواند پدیده نوک‌زبانی را در افراد تشدید کند.
روش‌های مقابله با فراموشی واژه‌ها
در زمان به‌خاطرسپردن یک کلمه دقت کنید خصوصیات آن را دقیق به یاد بسپارید. همچنین، آن را به شیء یا خاطره‌ای ربط دهید. برای نمونه وقتی می‌خواهید واژه قوری را به‌خاطر بسپارید، گل قرمز روی قوری را به یک خاطره خوشایند ربط دهید.
وقتی قصد خرید چند قلم میوه یا قصد انجام کاری را دارید، خلاصه‌سازی معنایی یا کدسازی کنید. برای نمونه شما می‌خواهید برای خرید شکلات، آش و خرما از خانه خارج شوید. برای اینکه اقلامی را که می‌خواهید بخرید، فراموش نکنید، از حروف اول این کلمه‌ها، رمز «شاخ» را بسازید. با این روش خیلی ساده به‌یاد می‌آورید که «ش»، «الف» و «خ» به چه چیز‌هایی ارتباط دارد.
تا جایی که می‌توانید از استرس دوری کنید. استرس و اضطراب برای سلامتی ما خطرناک است و خیلی از مشکلات را تشدید می‌کند.
جدول حل کنید. این کار برای دوباره به‌خاطرآوردن کلمه‌ها تمرین مؤثری است.
ورزش‌های هوازی انجام دهید. ورزش‌های قلبی‌عروقی مانند دویدن نرم در ایجاد آرامش مفیدند. به‌کاربستن تکنیک‌های خودآگاهی مانند مدیتیشن و انجام‌دادن یوگا هم در رفع مشکل مؤثر است.
اختلال در نامیدن
نوعی اختلال در نامیدن کلمات است که فرد در نام‌بردن اشیا، مفاهیم یا افعال حین صحبت‌کردن دچار مشکل می‌شود. بااین‌حال، فرد ممکن است از لحاظ دستوری روان صحبت کند. علت‌شناسی این اختلال گسترده و متفاوت و ممکن است به‌علت بیماری‌های پیش‌رونده مغز، اختلالات رشدی، عصبی، سکته و آسیب مغزی و تومور و عمل ناشناخته دیگری باشد. بهترین راه تشخیص این اختلال مراجعه به متخصصان مغز و اعصاب یا متخصصان گفتاردرمانی است.
وقتی زبان جا می‌ماند
گاهی فراموش‌کردن واژه‌ها در زمان صحبت‌کردن می‌تواند ناشی از فشار‌های روانی باشد. بر اثر فشار‌های روانی، آن بخش از مغز که مربوط به حافظه و یادآوری است، تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد و فرد در روان‌صحبت‌کردن و به‌یادآوردن واژه‌ها به مشکل می‌خورد. از طرفی، اختلال‌های روان‌پزشکی و روان‌شناسی هم می‌تواند عملکرد‌های شناختی مغز را تحت‌تأثیر قرار دهد و سبب فراموشی واژه‌ها یا با تأخیر اداکردن کلمه‌ها شود.
استرس و اضطراب و مشکلات اقتصادی که این روز‌ها بیشتر افراد درگیر آن هستند هم می‌تواند در افراد مشکلات شناختی به‌وجود بیاورد و در مغز، نام‌گذاری و یادآوری واژه‌ها را مختل کند. برخی راهکار‌ها عبارت است از:
درنگ‌کردن پیش از صحبت‌کردن
اگر دلیل فراموشی واژه‌ها استرس است، بهتر است پیش از شروع به صحبت‌کردن چند ثانیه درنگ کنید. این کار به شما اجازه می‌دهد قبل از حرف‌زدن، کلمات را در ذهنتان پردازش و خودتان را برای ادامه صحبت آماده کنید.
افزایش‌دادن اعتمادبه‌نفس
کمبود اعتمادبه‌نفس می‌تواند سبب شود افراد کلمات و اطلاعات مهم را در زمان صحبت‌کردن فراموش کنند و به‌راحتی تمرکزشان را از دست بدهند.
حذف تکیه‌کلام‌های مخرب
بهتر است از تکیه‌کلام‌هایی مانند «اممم» یا «ااا» خودداری کنید. برای کم‌کردن استفاده از تکیه‌کلام‌ها برای خود یک علامت یادآور بگذارید و بعد از هر بار استفاده نکردن این تکیه کلام‌ها به خودتان جایزه بدهید تا ذهن شما شرطی شود.
سرشارکردن دایره لغات
یکی‌دیگر از عوامل فراموشی واژه‌ها در زمان حرف‌زدن ممکن است کمبود دایره لغات و کم‌آوردن کلمه باشد.
تمرین برای درست‌صحبت‌کردن
تمرین و آمادگی کافی نداشتن درباره یک موضوع می‌تواند سبب فراموشی کلمات و موضوعات شود.
گفتاردرمانی
به‌طور کلی اگر موضوع فراموشی واژه‌ها و اختلال نوک‌زبانی در شما شدید نیست و می‌توانید مدیریتش کنید، مشکل مهمی نیست؛ اما اگر این اختلال در کارکرد روزانه‌تان اخلال ایجاد کرده است، به‌طوری‌که سبب توبیختان در محل کار یا مشاجره تان با دیگران شده است یا احساس می‌کنید «آنومیا» دارید، باید حتما به گفتاردرمان مراجعه کنید. این متخصصان روش‌های روان حرف‌زدن را به شما آموزش می‌دهند و همچنین می‌آموزند چگونه به خاطر آوردن و طبقه‌بندی کلمات را مدیریت کنید.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
