تماشای «خروج» در غارِ افلاطون

عماد پورشهریاری - کرونا بیش از هر نکته دیگری ارتباطات جمعی انسانِ خردمند را هدف گرفته است و دیگر خبری از توده، جمع یا گروه به‌صورت فیزیکی نیست و بسیاری از نظریه‌های رسانه‌ای را باید با محوریت کووید ۱۹ دوباره از نو نوشت. یکی از مهم‌ترین این نظریه‌هایی که باید تغییر کند نظریه‌های سینمایی است.

تقریباً در هیچ کجای دنیا خبری از سالن‌های سینما نیست و به‌جای آن نمایش‌های خانگی بیش از هر زمان دیگری رونق گرفته‌اند. فیلم‌ها تا زمانی نامشخص راهی به پرده نقره‌ای ندارند و باید در خانه تماشا شوند. خروج ابراهیم حاتمی‌کیا نخستین فیلم سینمای ایران است که به‌جای پرده عریض سینما به‌صورت آنلاین روی خروجی سامانه‌های اشتراک فیلم قرارگرفته است. بدون در نظر گرفتن کیفیت نه‌چندان مطلوب خروج از نظر محتوایی و اینکه آیا این روش برای اکران موفقیت‌آمیز است یا نه باید قبول کنیم که این مدل برای فیلم‌های دیگری نیز مورداستفاده قرار خواهد گرفت و خروج، فاز ورودی سینمای ایران به دنیای جدید فیلم دیدن است. اما تماشای فیلم در تلویزیون و نمایشگر‌های موبایلی و پرده سینما البته با هم متفاوت است و تأثیرش نه‌تن‌ها در جذابیت آن، که در معنا و محتوای فیلم هم نقش خواهد داشت. با این حال می‌توان تا روزی که دوباره سالن‌های سینما چراغ‌هایشان را برای تماشای فیلم خاموش کنند خانه‌ها را به سینما شبیه‌تر کرد.

در غار افلاطون فیلم ببینید
افلاطون در کتابِ «جمهور» خود به یک غار تمثیلی اشاره می‌کند که در بسیاری از متون غیر فلسفی به‌عنوان «غار افلاطونی» مورداستفاده استعاری قرار می‌گیرد. در غاز افلاطون افرادی از کودکی تا بزرگ‌سالی به شکلی زنجیر شده‌اند که تنها روبه‌روی خود را می‌بینند، پشت سر این افراد آتشی روشن است و جلوی آتش مجسمه‌های قرار گرفته که با حرکت آن‌ها سایه‌هایی روی دیوار متحرک می‌شوند. به عقیده افلاطون برای این افراد دربند، زندگی تماماً همین سایه‌ها هستند و تا زمانی که نتوانند واقعیت را ببینند در این جهل باقی خواهند ماند.

 

اشاره افلاطون به یک غار تاریک، انسان‌های خیره به روبه‌رو و نوری که از پشت تابانده می‌شود خیلی شبیه سالن‌های سینما است. خیال‌پردازی و نقشی که روی پرده ظاهر می‌شود هم همان فیلم‌هایی هستند که قرار است برای مخاطب جای واقعیت را بگیرند. اتفاقی که در خانه برای فیلم‌ها شکل نخواهد گرفت. پس برای اینکه به فضای سینما نزدیک شوید در هنگام فیلم دیدن نور محیط را تا حد امکان کم کنید، صندلی را روبه‌روی نمایشگر قرار دهید و در مدت تماشای فیلم در جای خوب بمانید تا دنیای فیلم و واقعیت با هم یکی شود.

توصیه‌های مرحوم مک لوهان برای سینمای خانگی
مارشال مک لوهان در یکی از مشهورترین نظریه‌های خود رسانه‌ها را به انواع سرد و گرم تقسیم‌ می‌کند. به‌طور خلاصه رسانه‌های سرد رسانه‌هایی هستند که بیش از یک حواس مخاطب را درگیر‌ می‌کنند و گیرنده باید به‌طور فعال در فرایند دریافت پیام مشارکت کند. تلویزیون رسانه سرد است.

 

سینما،  اما از نظر مک لوهان رسانه‌ای گرم است. رسانه‌های گرم به‌طور خاص یکی از حواس مخاطب را درگیر‌ می‌کند و تمام پیام به‌صورت کامل و واضح در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد. گرچه انتقاد‌ها به نظریه مک لوهان زیاد است، اما برای تجربه حس گرمای سینما، در هنگام فیلم دیدن موبایل را به کنار بگذارید. غذایی روی گاز نداشته باشید یا حتی از خوردن شام و ناهار با فیلم پرهیز کنید. حتی صحبت کردن با هم یا متوقف کردن فیلم برای لحظه‌ای هم شما را از دنیای سینما خارج خواهد کرد.

نظریه سینمایی کریستین متز و میخ شدن روی صندلی
کریستین متز نظریه‌پرداز مشهور سینمایی بی‌حرکت بودن جلوی پرده سینما را در درک بهتر فیلم مؤثر‌ می‌داند. از نظر او فیلم‌های سینمایی حرکات بسیار زیادی نسبت به نمونه‌های تلویزیونی دارند. عمر این نظریه‌پرداز فرانسوی به عصر جدید و طلایی تلویزیون نرسید، اما رشد فیلم‌های ابرقهرمانی در سال‌های اخیر را با افزایش کاربران کمپانی‌هایی نظیر نت فلیکس (نمونه بین‌المللی فیلیمو و نماوا) مرتبط می‌دادند. این فیلم‌ها به نسبت گذشته جنب‌وجوش و حرکت بیشتری دارند و هراندازه مخاطب روی صندلی خود ثابت باشد و زاویه دیدش تغییر نکند بیشتر وارد ذهن او خواهد شد. مخاطب در سینما، بی‌حرکت می‌نشیند و شخصیت‌هایی را می‌بیند که آزادانه روی پرده حرکت می‌کنند، در واقع شخصیت‌های فیلم نسخه بهتر و کامل‌تری از مخاطب هستند و به این شکل مخاطب راحت‌تر شخصیت داستانی را باور می‌کند. پس برای تماشای فیلم‌های سینمایی در خانه، تا جای ممکن حتماً روی صندلی بشینید و تا پایان فیلم از جای خود بلند نشوید.

همیشه پای پرسپکتیو در میان است 
صحبت درباره معنای پرسپکتیو کمی موضوع را به حاشیه خواهد برد، اما باید بدانیم که صحبت از دوری و نزدیکی اجسام و مباحث هندسی است. فراموش نکنیم که فیلم‌ساز‌های کار بلد اگر برای پرده بزرگ فیلم ساخته باشند در همه مراحل تولید از متن تا تدوین به این نکته توجه کرده‌اند. حتی شرکت‌های بزرگی، چون نت فلیکس که نسخه‌های سینمایی برای پلتفرم خود می‌سازند به صفحه نمایشگر و جایگاه مخاطب توجه می‌کنند. به همین خاطر برای تماشای فیلم‌هایی، چون خروجِ حاتمی کیا تلاش کنید از بزرگ‌ترین صفحه نمایشگر در دسترس استفاده کنید، مکان قرارگیری خود را بر اساس سایز نمایشگر تعیین کنید و برای فیلم دیدن از صفحه ۴-۵ اینچی موبایل خود استفاده نکنید.

 

بزرگان سینمای هنری، چون آنتونیونی، فلینی یا تارکوفسکی خیلی به این بزرگ بودن نمایشگر تکیه داشتند و اصلاً به همین خاطر است که تماشای فیلم‌هایشان در تلویزیون ممکن است کسالت‌آور به نظر برسد. گرچه دکوپاژ در سینما ممکن است دامنه وسیع‌تری از اتفاقات را پوشش دهد، اما تدوین هم به همین دلیل ممکن است ریتم آرام‌تری داشته باشد. پس تا جایی که می‌توانید فضای سینما را شبیه‌سازی کنید. زیاد هم نگران حس خوب دورهمی فیلم دیدن در سالن سینما نباشید، بسیاری از نظریه‌های سینمایی تنهایی و فاصله مخاطبان از یکدیگر را در سالن تاریک سینما عاملی برای ایجاد حس همزادپنداری با داستان فیلم می‌دانند.