سهم درآمدهای پایدار از بودجه شهرداری مشهد

به گزارش شهرآرانیوز، وقتی دخل و خرج یک شهر به عوامل ناپایدار گره می‌خورد، همیشه باید برای تراز شدن منابع و مصارف بر صفحه کاغذی آلبوم اقتصادی شهر و تأمین درآمد در واقعیت، نگران بود. چالش کمبود درآمد‌های پایدار شهری و تکیه بر درآمد‌های ساختمانی مانند تراکم‌فروشی برای تأمین هزینه‌های شهر، یکی از موضوعات پرحاشیه و دغدغه‌های قدیمی مدیران شهری است. از سوی دیگر دولت‌ها نیز در سال‌های اخیر از میزان کمک‌های خود به شهرداری‌ها به ویژه کلان‌شهر‌ها کاسته‌اند، بر این اساس هر سال بیش از پیش نیاز شهر‌ها به کسب درآمد پایدار شهری احساس می‌شود.

چرا درآمد پایدار؟

چرا درآمد‌های پایدار شهری اهمیت دارند؟ اول فهرست هزینه‌های یک شهر را تصور کنید. ساده‌ترین مسائلی که با آن روبه‌رو هستید، مثلا جمع‌آوری زباله‌ها، آسفالت کوچه‌ها و ایجاد و نگهداری فضای سبز تا کلان‌پروژه‌هایی مانند ساخت، بهره‌برداری و نگهداری از مترو، پل‌ها، خیابان‌ها و... بخش کوچکی از هزینه‌های شهری هستند. بدیهی است که برای تأمین این هزینه‌ها نیاز به منابع مالی وجود دارد. 

منابع مفهوم گسترده‌تری از درآمد دارند، اما در مجموع درآمد‌های عمومی یکی از اصلی‌ترین گزینه‌های تأمین منابع مالی بودجه مورد نیاز شهر هستند. حالا تصور کنید درآمد‌های شهر وابسته به عواملی باشند که میزان آن در یک سال قابل پیش‌بینی نباشد و کنترل آن از دسترس مدیریت شهری خارج باشد، آن وقت، هم از معتبر بودن بودجه کاسته و هم نگرانی برای تأمین هزینه‌های شهر بیشتر می‌شود. 

عوارض ساختمانی و تخلفات ساختمانی، یکی از مهم‌ترین بخش‌های درآمدی شهرداری محسوب می‌شود و از مصداق‌های مهم درآمد‌های ناپایدار است. این درآمد‌ها کاملا به دوران رکود و رونق بازار مسکن بستگی دارد و در زمان رکود درآمد‌های شهرداری با چالش جدی روبه‌رو می‌شود. در اینجا اهمیت افزایش درآمد‌های پایدار شهری مشخص می‌شود.

میزان درآمد‌های پایدار شهری از کل درآمد‌ها براساس بودجه شهرداری مشهد در سال ۱۴۰۳ معادل ۴۵ درصد است. این میزان در سال گذشته ۴۳ درصد و در ابتدای آغاز به کار دوره ششم مدیریت شهری ۳۸ درصد بوده است. باوجوداین از دیدگاه کارشناسان باید برای تأمین مالی پایدار درآمد‌های جدیدی تعریف شود.

غیرساختمانی‌ها

یکی از مهم‌ترین درآمد‌های پایدار شهری درآمد‌های غیرساختمانی هستند. مثلا بخشی از مالیات بر ارزش‌افزوده‌ای که شما پرداخت می‌کنید، عوارض سالیانه خودرو، عوارض نوسازی و... بخشی از این درآمد‌ها هستند. پس اگر یکی از سؤال‌های ذهنی شما محل هزینه‌کرد مالیات ارزش افزوده‌ای است که در بیشتر فاکتور‌های خرید به چشمتان می‌خورد، خوب است بدانید که بخشی از آن در پروژه‌ها و هزینه‌های شهری هزینه می‌شود.

روش‌های نوین برای جذب درآمد‌های پایدار

ســراغ رئیس کمیسیون اقتصادی، سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های شورای اسلامی شهر مشهد می‌رویم تا در دوره‌ای که کسب درآمد‌های پایدار، یکی از اولویت‌های مدیریت شهری است، از او درباره نحوه عملکرد مدیریت شهری در افزایش میزان درآمد‌های پایدار سؤال کنیم. 

مجید دبیریان با تأکید براینکه از ابتدای شورای ششم بر «درآمد‌های جدید پایدار شهری» تأکید داشته ایم، چون به اعتقاد ما راه‌های درآمدی پایدار باید پاسخگوی نیاز‌ها و هزینه‌های آینده شهر باشد می‌گوید: درآمد‌های شهرداری به روش‌های سنتی و قدیمی مانند دریافت عوارض ساختمانی وابسته بود. پروژه‌های مشارکتی ساختمانی نیز تنها اقدامی بود که در حوزه اقتصادی انجام می‌شد که پاسخگوی نیاز درآمدی شهر نبود و در مواردی نیز ناموفق بود.

از او درباره ایده‌های کمیسیون اقتصادی در جذب درآمد‌های جدید پایدار می‌پرسیم که در پاسخ به سؤال ما به دو نمونه از اقدام‌های صورت گرفته در این حوزه اشاره می‌کند. رئیس کمیسیون اقتصادی شورای شهر مشهد می‌گوید: در سال گذشته تلاش کردیم با همکاری معاونت اقتصادی از روش‌های نوین برای ایجاد درآمد‌های پایدار استفاده کنیم.

به عنوان مثال برای اولین‌بار در کشور «صندوق‌های زمین و ساختمان» را ایجاد کردیم. مالکیت کامل یکی از این صندوق‌ها از ایجاد، تأسیس و راهبری با خود شهرداری است. همچنین این صندوق در مدل دیگری کار خود را با مشارکت بخش خصوصی انجام می‌دهد. تشکیل «صندوق‌های زمین و ساختمان» از ظرفیت‌های جدیدی است که سازمان بورس از آن حمایت می‌کند و شهرداری‌ها مطابق قانون درآمد پایدار اجازه تأسیس آن را دارند.

دبیریان در توضیح عملکرد این صندوق‌ها می‌گوید: ما با استفاده از ظرفیت سازمان بورس زمینی را که مالکیت آن متعلق به شهرداری است، معرفی می‌کنیم و پس از معرفی ارکان صندوق از جمله نهاد تأمین مالی، پذیره‌نویس، مدیریت و... که در قانون تعریف شده است، صندوق را تشکیل داده و به مردم معرفی می‌کنیم. افراد از طریق این صندوق سهام پروژه‌ای را که از سوی مدیریت شهری تعریف شده است خریداری می‌کنند و از این طریق پروژه ساختمانی اجرا می‌شود. در این روش، هم مردم و هم شهرداری از آن نفع می‌برند.

او ادامه می‌دهد: یکی دیگر از منابع جدیدی که در این زمینه تعریف کرده‌ایم، فعالیت‌های ویژه در حوزه گردشگری است. به واسطه شرکت گردشگری شهرداری، فعالیت‌های جدید را مانند ایجاد یک شرکت زیرمجموعه برای راه‌اندازی و خرید تاکسی‌های برقی گردشگری تعریف کردیم. مصوبه این موضوع را یک ماه پیش در کمیسیون‌های مشترک مطرح کردیم و به شهرداری اجازه دادیم به استناد قانون درآمد‌های پایدار برای خرید سهام و تأسیس شرکت سهامی خاص با موضوع حمل و نقل گردشگری با مشارکت سرمایه‌گذار این فعالیت را انجام دهد.

رئیس کمیسیون اقتصادی شورای شهر مشهد می‌افزاید: ما ظرفیت‌های بالقوه فراوانی در شهرداری داریم که می‌توانیم از آنها منبع درآمد ایجاد کنیم. استفاده از روش‌های نوین تأمین مالی مانند تأمین مالی جمعی برای اجرای پروژه‌ها و مگاپروژه‌های شهری، یکی از این موارد است.

خروج از نگاه تک‌بعدی

ســراغ دکــتر جـــعفر خیرخواهان، پژوهشگر حوزه اقتصاد، می‌رویم. کتاب «ثروت عمومی شهرها» یکی از عنوان کتاب‌های ترجمه شده اوست. این کتاب به موضوع تقویت رشد و شکوفایی اقتصادی با بهره‌برداری از دارایی‌های پنهان شهر‌ها پرداخته و در آن راهکار‌هایی برای مدیران شهری در راستای تأمین سرمایه مورد نیاز برای ترازکردن بودجه شهرداری، پر کردن چاله‌چوله‌های معابر و تقویت بازسازی شهر بیان شده است. ترجمه این کتاب در کنار دیگر فعالیت‌های پژوهشی خیرخواهان باعث شد تا بخواهیم که نظر او را درباره راهکار‌های عملی برای رسیدن به درآمد پایدار شهری بدانیم.

او پیشنهادهایش را با تأکید بر اینکه هر اقدام باید همراه با مطالعه، نظارت و استفاده از تجربه‌های موفق انجام شود تا سوءاستفاده نشود و دستاورد لازم را داشته باشد، می‌گوید: یک شهر را می‌توان همراه با مجموعه بخش‌ها و واحد‌های جغرافیایی اطراف آن در نظر گرفت.

حتی می‌توان برای برنامه‌ریزی از حوزه محدود شهر خارج شد، فراتر رفت و کل استان را برای تعیین یک استراتژی بلندمدت در نظر گرفت. باید دستگاه‌های مختلف با هم‌اندیشی به یک اجماع و درک مشترک برسند و بدانند چه مزایایی دارند، هدفشان چیست و چطور می‌خواهند به این اهداف دست پیدا کنند.

خیرخواهان با تأکید براینکه در این مرحله مجموعه‌ها باید به جای رقابت، شراکت کنند می‌افزاید: در غیر این صورت شاهد خواهیم بود که هرچه تلاش می‌کنیم نتیجه حاصل نمی‌شود؛ بنابراین بخش مهم کار تغییر نگاه است. یعنی در عملکرد نباید نگاه ما تک‌بعدی، بخشی و کوتاه‌مدت باشد. 

او با بیان این دیدگاه که اقتصاد، علم تقسیط بهینه منابع است ادامه می‌دهد: از زمین و تا نیروی انسانی و... باید استفاده بهینه کرد. توجه بیشتر به استفاده بهینه از فضای شهری یکی از این موارد است. استفاده از روش (TTP) یعنی مشارکت خصوصی و عمومی برای اجرای پروژه‌ها و بازدهی بهینه از طریق مولدسازی امکانات از جمله روش‌هایی است که با مطالعه و نظارت، می‌توان از این طریق به درآمد پایدار برای شهر رسید.