یوسف بینا
روزنامه‌نگار و مدرس دانشگاه
محال است کسی در عرصه ادبیات معاصر خراسان فعالیتی داشته باشد و نام «فرخ» را نشنیده باشد؛ شاعر، ادیب، پژوهشگر، انجمن‌دار و فعال فرهنگی معاصر که نامش با «انجمن ادبی فرخ» در تاریخ ادبیات ایران جاودانه شده است. دوم اردیبهشت، سالروز درگذشت مرحوم استاد فرخ است. سیدمحمود فرخ خراسانى در سال١٢٧٦ هجری‌شمسی در مشهد به‌دنیا آمد و در سال١٣٦٠ هجری‌شمسی در همین شهر درگذشت. پدرش سیداحمد جواهری، متخلص به «دانا» نیز از شاعران و ادیبان خراسان و نخستین استاد او بود. محمود فرخ از کودکی سرودن شعر را آغاز کرد و در ایام جوانی به شاعری مشهور بدل شد و در روزگار پختگی نیز خود را به‌عنوان یکی از ارکان شعر سبک خراسانی در دوران معاصر به ادبیات ایران معرفی کرد. او در طول حیات پربرکت خویش مشاغلی همچون متصدی امور اداری آستان‌قدس‌رضوی، کفالت استانداری خراسان، نمایندگی مردم در دوره‌های دوازدهم و سیزدهم مجلس شورای ملی و... داشت و در سال١٣٥٣ به‌مقام استادی افتخاری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد رسید. این ادیب نامدار خراسانی تألیف کتاب‌های ماندگاری همچون «تصحیح تاریخ مجمل فصیحی»، «سفینه فرخ»، «روضه خلد»، «منتخب آثار و شرح احوال استاد منشی‌باشی‌نصرت»، «خلاصه احوال و منتخب آثار اوحدی اصفهانی معروف به مراغه‌ای» و نیز نگارش مقاله‌های ارزشمندی در مجله‌های ادبی معتبر همچون «آینده»، «یغما»، «فرهنگ خراسان» و... را در کارنامه خود دارد؛ با این حال، شاید مهم‌ترین دلیل شهرت و محبوبیت استاد محمود فرخ خراسانی، برگزاری «انجمن ادبی فرخ» در طول سال‌های طولانی در منزل شخصی‌اش و برکات این انجمن در فضای فرهنگی و ادبی خراسان معاصر است.
استاد فرخ در انجمن ادبی خود علاوه بر تربیت چند نسل از شاعران سنتی‌پرداز خراسان، در طول سال‌های فعالیت خود همواره میزبان بزرگان فرهنگ و ادب ایران‌زمین بوده و مهم‌ترین پایگاه ادبیات کلاسیک ایران در خراسان به‌شمار می‌رفته است. اگر به فهرست نام‌های بزرگانی که در این انجمن شرکت می‌کرده و حضور در آن را باعث افتخار خود می‌دانسته و بعضا در خاطرات خود نیز ثبت کرده‌اند نگاه کنیم، با نام‌های درخشانی همچون بدیع‌الزمان فروزانفر، ملک‌الشعرا بهار، دانش بزرگ‌نیا، مؤید ثابتی، عبدالعلی نگارنده، علی‌اکبر گلشن‌آزادی، ادیب طوسی، دکتر قاسم رسا، دکتر احمدعلی رجایی‌بخارایی، احمد کمال‌پور، عماد خراسانی، غلامرضا قدسی، مهرداد اوستا، دکتر غلامحسین یوسفی، مهدی اخوان‌ثالث، محمدحسین شهریار، دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، علی باقرزاده، محمد قهرمان، محمدرضا حکیمی، ذبیح‌ا... صاحب‌کار، محمدرضا شفیعی‌کدکنی و... برمی‌خوریم و مرور همین نام‌ها می‌تواند شأن و منزلت «انجمن ادبی فرخ» را در نظر ما به‌خوبی جلوه دهد.
جالب است بدانید که مشهور است با وجود اینکه استاد محمود فرخ خواندن شعر نو را در جلسات این انجمن ممنوع کرده بود، باز هم شاعرانی همچون مهدی اخوان‌ثالث و دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی که هر دو از اعاظم شعر معاصر هستند و نیز شاعران نوپرداز دیگری در آن شرکت می‌کرده و شعر می‌خوانده‌اند تا از خوان فضل استاد بهره ببرند. یکی دیگر از دلمشغولی‌های استاد محمود فرخ نیز گردآوری کتاب‌ها و نسخه‌های خطی از آثار ارزشمند زبان فارسی است. کوشش استاد در این راه چنان بود که برخی آثار ارزشمند ادبیات فارسی را به‌خط خویش رونویسی و نگهداری کرده و بر بعضی از آن‌ها حاشیه نگاشته است؛ کاری که امروز توانسته است بسیاری از گره‌های قبلا ناگشوده را برای پژوهشگران ادبیات باز کند و راهگشای پژوهش‌های بعدی باشد. برای نمونه، متن کامل دیوان ملک‌الشعرا بهار به‌خط محمود فرخ در میان کتاب‌های این استاد موجود است و در سال‌های اخیر برخی پژوهشگران را بر آن داشته است که با استفاده از این نسخه به بررسی دوباره اشعار بهار و نشر دیوان کامل او ترغیب شوند. اما بخش مهم دیگری از میراث ادبی استاد فرخ خراسانی «دیوان اشعار محمود فرخ» دربرگیرنده مجموعه کامل اشعار این شاعر در ۱۳۲۰ صفحه است که ٣١سال پس از وفاتش در سال١٣٩١ به‌کوشش جلال قیامی توسط نشر اردشیر در مشهد منتشر شد. با چاپ «دیوان محمود فرخ»، نمونه‌های استادانه‌ای از شعر فارسی سبک خراسانی با توجه به معیار‌های ادبی کهن به دوست‌داران این‌گونه شعر ارائه شده است که می‌تواند معیاری برای مشخص‌شدن بسیاری از سستی‌ها و ناتندرستی‌های شعر‌های امروزیان باشد. در اردیبهشت ۱۳۹۸ نیز «شب محمود فرخ» به‌همت مرکز مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی با همکاری مجله فرهنگی‌هنری بخارا در دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد برگزار شد و در آن شماری از استادان و پژوهشگران سخنرانی کردند. خاطرات فرخ، بررسی خدمات ادبی و فرهنگی و اجتماعی فرخ، پیوند فرخ با تاریخ و تاریخ‌نگاری، اشعار فرخ، نسخه‌های خطی منحصربه‌فرد در کتابخانه فرخ، اعطای دکترای افتخاری از سوی دانشکده ادبیات مشهد به فرخ در سال ۱۳۵۳ به‌پایمردی استادان دکتر غلامحسین یوسفی و دکتر جلال متینی، تقدیر از اقدام ارزشمند فرخ در اهدای کتابخانه شخصی‌اش به دانشکده ادبیات مشهد و رونمایی از کتاب «روشنان دانشگاه ویژه استاد محمود فرخ» شامل یادداشت‌های و شعر‌های تقدیمی و بازنشر برخی مقالات و اشعار استاد به‌همراه تصاویر و اسناد مربوط به او مهم‌ترین موضوعات مطروحه در این همایش بود.
امروز اگر شما هر کدام از کتاب‌های مربوط به ادبیات و تاریخ ادبی در دوره معاصر را که ربطی به خراسان دارد بخوانید، در آن‌ها اگر مطلب مبسوطی یا شرحی از خدمات استاد محمود فرخ را نیابید، دست‌کم نامی از او یا انجمن ادبی او خواهید یافت و این توفیق بزرگی برای یک شاعر و ادیب است که نصیب کمتر کسی خواهد شد؛ توفیقی که قطعا با مجاهدت علمی و ادبی و فرهنگی و اجتماعی نصیب زنده‌یاد استاد محمود فرخ خراسانی شده و بعد از او گویا دیگر نسل چنین انسان‌هایی دیگر تکرار نشده است.
روزنامه‌نگار و مدرس دانشگاه
محال است کسی در عرصه ادبیات معاصر خراسان فعالیتی داشته باشد و نام «فرخ» را نشنیده باشد؛ شاعر، ادیب، پژوهشگر، انجمن‌دار و فعال فرهنگی معاصر که نامش با «انجمن ادبی فرخ» در تاریخ ادبیات ایران جاودانه شده است. دوم اردیبهشت، سالروز درگذشت مرحوم استاد فرخ است. سیدمحمود فرخ خراسانى در سال١٢٧٦ هجری‌شمسی در مشهد به‌دنیا آمد و در سال١٣٦٠ هجری‌شمسی در همین شهر درگذشت. پدرش سیداحمد جواهری، متخلص به «دانا» نیز از شاعران و ادیبان خراسان و نخستین استاد او بود. محمود فرخ از کودکی سرودن شعر را آغاز کرد و در ایام جوانی به شاعری مشهور بدل شد و در روزگار پختگی نیز خود را به‌عنوان یکی از ارکان شعر سبک خراسانی در دوران معاصر به ادبیات ایران معرفی کرد. او در طول حیات پربرکت خویش مشاغلی همچون متصدی امور اداری آستان‌قدس‌رضوی، کفالت استانداری خراسان، نمایندگی مردم در دوره‌های دوازدهم و سیزدهم مجلس شورای ملی و... داشت و در سال١٣٥٣ به‌مقام استادی افتخاری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد رسید. این ادیب نامدار خراسانی تألیف کتاب‌های ماندگاری همچون «تصحیح تاریخ مجمل فصیحی»، «سفینه فرخ»، «روضه خلد»، «منتخب آثار و شرح احوال استاد منشی‌باشی‌نصرت»، «خلاصه احوال و منتخب آثار اوحدی اصفهانی معروف به مراغه‌ای» و نیز نگارش مقاله‌های ارزشمندی در مجله‌های ادبی معتبر همچون «آینده»، «یغما»، «فرهنگ خراسان» و... را در کارنامه خود دارد؛ با این حال، شاید مهم‌ترین دلیل شهرت و محبوبیت استاد محمود فرخ خراسانی، برگزاری «انجمن ادبی فرخ» در طول سال‌های طولانی در منزل شخصی‌اش و برکات این انجمن در فضای فرهنگی و ادبی خراسان معاصر است.
استاد فرخ در انجمن ادبی خود علاوه بر تربیت چند نسل از شاعران سنتی‌پرداز خراسان، در طول سال‌های فعالیت خود همواره میزبان بزرگان فرهنگ و ادب ایران‌زمین بوده و مهم‌ترین پایگاه ادبیات کلاسیک ایران در خراسان به‌شمار می‌رفته است. اگر به فهرست نام‌های بزرگانی که در این انجمن شرکت می‌کرده و حضور در آن را باعث افتخار خود می‌دانسته و بعضا در خاطرات خود نیز ثبت کرده‌اند نگاه کنیم، با نام‌های درخشانی همچون بدیع‌الزمان فروزانفر، ملک‌الشعرا بهار، دانش بزرگ‌نیا، مؤید ثابتی، عبدالعلی نگارنده، علی‌اکبر گلشن‌آزادی، ادیب طوسی، دکتر قاسم رسا، دکتر احمدعلی رجایی‌بخارایی، احمد کمال‌پور، عماد خراسانی، غلامرضا قدسی، مهرداد اوستا، دکتر غلامحسین یوسفی، مهدی اخوان‌ثالث، محمدحسین شهریار، دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، علی باقرزاده، محمد قهرمان، محمدرضا حکیمی، ذبیح‌ا... صاحب‌کار، محمدرضا شفیعی‌کدکنی و... برمی‌خوریم و مرور همین نام‌ها می‌تواند شأن و منزلت «انجمن ادبی فرخ» را در نظر ما به‌خوبی جلوه دهد.
جالب است بدانید که مشهور است با وجود اینکه استاد محمود فرخ خواندن شعر نو را در جلسات این انجمن ممنوع کرده بود، باز هم شاعرانی همچون مهدی اخوان‌ثالث و دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی که هر دو از اعاظم شعر معاصر هستند و نیز شاعران نوپرداز دیگری در آن شرکت می‌کرده و شعر می‌خوانده‌اند تا از خوان فضل استاد بهره ببرند. یکی دیگر از دلمشغولی‌های استاد محمود فرخ نیز گردآوری کتاب‌ها و نسخه‌های خطی از آثار ارزشمند زبان فارسی است. کوشش استاد در این راه چنان بود که برخی آثار ارزشمند ادبیات فارسی را به‌خط خویش رونویسی و نگهداری کرده و بر بعضی از آن‌ها حاشیه نگاشته است؛ کاری که امروز توانسته است بسیاری از گره‌های قبلا ناگشوده را برای پژوهشگران ادبیات باز کند و راهگشای پژوهش‌های بعدی باشد. برای نمونه، متن کامل دیوان ملک‌الشعرا بهار به‌خط محمود فرخ در میان کتاب‌های این استاد موجود است و در سال‌های اخیر برخی پژوهشگران را بر آن داشته است که با استفاده از این نسخه به بررسی دوباره اشعار بهار و نشر دیوان کامل او ترغیب شوند. اما بخش مهم دیگری از میراث ادبی استاد فرخ خراسانی «دیوان اشعار محمود فرخ» دربرگیرنده مجموعه کامل اشعار این شاعر در ۱۳۲۰ صفحه است که ٣١سال پس از وفاتش در سال١٣٩١ به‌کوشش جلال قیامی توسط نشر اردشیر در مشهد منتشر شد. با چاپ «دیوان محمود فرخ»، نمونه‌های استادانه‌ای از شعر فارسی سبک خراسانی با توجه به معیار‌های ادبی کهن به دوست‌داران این‌گونه شعر ارائه شده است که می‌تواند معیاری برای مشخص‌شدن بسیاری از سستی‌ها و ناتندرستی‌های شعر‌های امروزیان باشد. در اردیبهشت ۱۳۹۸ نیز «شب محمود فرخ» به‌همت مرکز مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی با همکاری مجله فرهنگی‌هنری بخارا در دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد برگزار شد و در آن شماری از استادان و پژوهشگران سخنرانی کردند. خاطرات فرخ، بررسی خدمات ادبی و فرهنگی و اجتماعی فرخ، پیوند فرخ با تاریخ و تاریخ‌نگاری، اشعار فرخ، نسخه‌های خطی منحصربه‌فرد در کتابخانه فرخ، اعطای دکترای افتخاری از سوی دانشکده ادبیات مشهد به فرخ در سال ۱۳۵۳ به‌پایمردی استادان دکتر غلامحسین یوسفی و دکتر جلال متینی، تقدیر از اقدام ارزشمند فرخ در اهدای کتابخانه شخصی‌اش به دانشکده ادبیات مشهد و رونمایی از کتاب «روشنان دانشگاه ویژه استاد محمود فرخ» شامل یادداشت‌های و شعر‌های تقدیمی و بازنشر برخی مقالات و اشعار استاد به‌همراه تصاویر و اسناد مربوط به او مهم‌ترین موضوعات مطروحه در این همایش بود.
امروز اگر شما هر کدام از کتاب‌های مربوط به ادبیات و تاریخ ادبی در دوره معاصر را که ربطی به خراسان دارد بخوانید، در آن‌ها اگر مطلب مبسوطی یا شرحی از خدمات استاد محمود فرخ را نیابید، دست‌کم نامی از او یا انجمن ادبی او خواهید یافت و این توفیق بزرگی برای یک شاعر و ادیب است که نصیب کمتر کسی خواهد شد؛ توفیقی که قطعا با مجاهدت علمی و ادبی و فرهنگی و اجتماعی نصیب زنده‌یاد استاد محمود فرخ خراسانی شده و بعد از او گویا دیگر نسل چنین انسان‌هایی دیگر تکرار نشده است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
