مصالح کهنه زیر پوست خانه‌های نو

محمد کاملان - آمار‌ها نشان می‌دهد که قیمت مسکن در سال گذشته حدود ۶۲ درصد رشد داشته و گران‌تر شده است؛ روالی که البته همچنان رو به افزایش است. این آشفته‌بازار دقیقا همان چیزی است که سودجو‌ها و دلالان بازار مسکن به دنبالش هستند. مردم هر طور که شده است، می‌خواهند خانه‌دار شوند و آن‌ها هم تا می‌توانند، از این آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند و حاشیه سود خودشان را افزایش می‌دهند. برای همین هم هر روز در این بازار شاهد یک پدیده جدید و البته عجیب‌وغریب هستیم؛ یک روز مرتفع‌سازی و تخلفاتی از این دست مد می‌شود و روز بعد ساخت‌وساز روی پشت‌بام به چاره کار تبدیل می‌شود، همه پشت‌بام‌ها شبانه تبدیل به خانه می‌شود. در کنار تمام این شیوه‌های نامبارک و فرصت‌طلبانه، استفاده از مصالح ساختمانی دست‌دوم نیز مدت‌هاست به تمهید سودجویان برای سود بیشتر تبدیل شده است.

اقبال به آجر دست‌دوم
فروش مصالح دست‌دوم بیشتر به شوخی شبیه است، اما با همه تلخی‌اش واقعیت دارد و این شوخی از مدت‌ها قبل جدی شده است و خریدوفروش آجر دست‌دوم و بقیه مصالح اصلی ساخت‌وساز حسابی رونق دارد و پرسود است. عبارت آجر دست‌دوم را که در یکی از نرم‌افزار‌های خریدوفروش کالا وارد می‌کنیم، با انبوهی از آگهی‌های ریزودرشت مربوط به فروش این نوع آجر روبه‌رو می‌شویم. به‌عنوان خریدار با چند نفر از این فروشنده‌ها تماس می‌گیریم تا ببینیم ماجرا از چه قرار است. اولین فروشنده بی‌معطلی شروع می‌کند به تعریف کردن از آجرهایش که همه سالم هستند و «نیم‌چارک» ندارد و مدعی می‌شود که، چون آجر‌ها ۳۰ سال پیش تولید شده، از آجر‌های جدید امروزی خیلی بهتر است.
وقتی از او می‌پرسم که آیا می‌تواند آجر مورد نیاز برای ساخت یک ساختمان سه‌طبقه را تأمین کند، بدون درنگ می‌گوید: همین امروز و «فی‌المجلس» دو خاور آجر «گَری» دست‌دوم تمیز تحویل شما می‌دهم و تا پایان پروژه هم هر زمان که آجر دست‌دوم لازم داشتید، فورا می‌فرستم.
درباره قیمت آجر سوال می‌کنم و می‌گوید: دانه‌ای ۳۰۰ تومان است.

هر کامیون؛ ۲۵۰ هزار تومان سود
با چند نفر دیگر از فروشنده‌های آجر دست‌دوم هم که تماس می‌گیریم، تقریبا همین شرایط را به تصویر می‌کشند و همان توضیحات را تحویلمان می‌دهند که آجرهایشان نسبتا، نو است و از ساختمان‌های تازه‌تخریب‌شده در شهر جمع‌آوری شده است. قیمتشان هم نه از ۳۰۰ تومان ارزان‌تر است و نه از ۳۵۰ تومان گران‌تر. آن‌طور که خودشان اشاره می‌کنند، یک خاور آجر دست‌دوم، حول‌وحوش ۷۵۰ هزار تومان آب می‌خورد و یک نیسان هم از ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان هزینه برمی‌دارد، درحالی‌که فروشگاه‌های مصالح ساختمانی همین مدل آجر را دانه‌ای ۴۰۰ تا ۵۰۰ تومان می‌فروشند. یک خاور شش‌تنیِ آجر هم چیزی حدود یک‌میلیون تومان روی دست سازنده خرج می‌گذارد، اما اگر از آجر دست‌دوم استفاده کنند، در هر کامیون ۲۵۰ هزار تومان سود عاید سازنده می‌شود.

دست‌دوم‌ها، حتی در ساختمان‌های نوساز
هیچ‌کدام از فروشنده‌های آجر دست‌دوم به‌جز آقای «س» حاضر به گفتگو با ما نیستند و این سوال را که مشتری این آجر‌ها چه کسانی هستند و اصلا بازار فروششان خوب است یا نه، پاسخ نمی‌دهند. آقای «س» از رونق بازار می‌گوید و اینکه قبلا فروش آجر دست‌دوم کمی زحمت داشت، اما به‌تازگی هم خوب و هم زود فروش می‌رود. الان کار افتاده است دست سودجوها، دلال‌ها و بسازوبفروش‌ها، فقط سود برایشان مهم است. این آجر‌های دست‌دوم را هم بیشتر همان‌ها می‌خرند برای ساخت‌وساز‌های غیرمجاز روی پشت‌بام‌های حاشیه شهر؛ البته من خودم سرِ چند ساختمان نوساز هم آجر دست‌دوم برده‌ام. طرف همه دیوار‌های داخلی ساختمان را با همین آجر‌ها می‌چید. الان آمار آن‌هایی که آجر دست‌دوم برای خانه‌های نوساز می‌خواهند، از قبل بیشتر شده است. هرکدام از این‌هایی که آجر دست‌دوم می‌فروشند، شاید هفته‌ای دوسه‌بار، آجر برای نوساز‌ها می‌برند.
آپارتمان‌های نوسازی که آقای «س» برایشان آجر دست‌دوم می‌برد، نه در حاشیه شهر بلکه دقیقا در نقاط مرکزی مشهد است؛ یک ساختمان در خیابان عبادی و یکی هم در خیابان موسوی‌قوچانی.

آهن نه؛ عتیقه
بازار استفاده از آهن دست‌دوم و مستعمل هم برای ساخت‌وساز داغ است. این‌بار راهی خیابان طرحچی می‌شویم که مرکز آهن‌فروش‌های مشهد است. تقریبا هیچ‌کدام از مغازه‌ها آهن دست‌دوم برای فروش ندارند، اما می‌گویند اگر بخواهیم، می‌توانند برایمان جور کنند. ازطریق چند واسطه بالاخره با یکی از فروشندگان دست‌دوم آهن آشنا می‌شویم؛ فروشنده جوانی که انبارش پر است از انواع‌واقسام آهن‌های دست‌دوم و مستعملی که مدعی است از خانه‌های کلنگی خراب‌شده به اینجا رسیده‌اند و عمرشان بالای ۳۰ سال است.
در بین آهن‌های این فروشنده، عتیقه هم پیدا می‌شود؛ آهن‌هایی که به گفته خودش، بلژیکی است و نسلشان منقرض شده است و بیشتر از ۴۰ سال عمر دارند. قبل از اینکه چیزی بگوییم، خودش شروع می‌کند به مشاوره دادن برای انتخاب آهن و می‌گوید: اگر دارید خانه نوساز و از روی پی می‌سازید و قرار است خانه را بفروشید، تیرآهن‌های اصلی و ستون‌ها را از جنس نو به‌کار ببرید و بقیه را دست‌دوم. اگر هم می‌خواهید «هوایی» بسازید، برای همه دست‌دوم ببرید.‌
می‌پرسیم مگر برای خانه نوساز هم آهن دست‌دوم می‌خرند که جواب می‌دهد: کم نه؛ البته بسازوبفروش‌ها نه شخصی‌سازها. کسی که برای خودش خانه می‌سازد، از این کار‌ها نمی‌کند. آن‌هایی هم که بساز‌وبفروش هستند و در جایی مثل طبرسی و خواجه‌ربیع و توس، هوایی می‌سازند، فقط دست‌دوم می‌برند. قیمت تیرآهن ۱۶ و ۱۴ دست‌دوم که بیشتر استفاده می‌شود، به ترتیب یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار تومان و یک‌میلیون و ۴۵۰ هزار تومان است که در مقایسه با آهن دست‌اول، بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان ارزان‌تر است.

تزئینات داخلی دست‌دوم.
اما کار فقط به آهن و آجر محدود نمی‌شود و بازار دست‌دوم کابینت و کاغذدیواری هم داغ است. پیدا کردن کابینت دست‌دوم، کار سختی نیست. در کوچه نور و کوچه ارگ که راسته سمساری‌های مشهد است، انواع‌واقسامش از فلزی گرفته تا ام‌دی‌اف را می‌توان به‌راحتی یافت. سمساری‌ها کابینت‌های مستعمل و ازرده‌خارج مردم را می‌خرند. در همین مغازه خودشان دستی به سرورویش می‌کشند و می‌شود باب طبع بعضی سازندگان مسکن که به‌جای متری ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان، فقط قرار است بین ۲ تا ۳ هزار تومان به ازای هر متر هزینه کنند. خریدار هم که خبره کار نیست و متوجه نمی‌شود چه کلاهی دارد سرش می‌رود.

قمار بر سر جان مردم برای سود بیشتر
بولوار طبرسی شمالی، امام‌هادی (ع)، توس، جانباز، خواجه‌ربیع و بسیاری دیگر از محلات حاشیه شهر مدت‌هاست به کلونی‌های ساخت‌وساز هوایی در مشهد تبدیل شده‌اند و در این محلات، خریدوفروش پشت‌بام و هوایی، داغ و پررونق است. هوایی‌هایی که با همان مصالح دست‌دوم ساخته شده است و بیشترشان به حکم کمیسیون ماده ۱۰۰ باید تخریب شوند.
به‌عنوان کسی که تازه وارد بازار ساخت‌وساز شده است و می‌خواهد پشت‌بام برای ساخت هوایی بخرد، وارد یکی از بنگاه‌های معاملات املاک خیابان طبرسی‌شمالی می‌شویم.
بعد از فهرست کردن انواع‌واقسام پشت‌بام‌ها با قیمت‌های متنوع، به‌عنوان کارکُشته‌های هوایی‌سازی و خبره‌های بازار، اولین توصیه‌ای که می‌کنند، استفاده از مصالح درجه دوم و حتی نازل‌تر برای سود بیشتر است. آن‌طور که خودشان می‌گویند، مصالح دست‌دوم و غیراستانداردی که در خانه استفاده می‌کنند، سود هر خانه را دوبرابر می‌کند.
صاحب یکی از بنگاه‌های معاملات املاک، همان‌طور که درحال پیدا کردن پشت‌بام مناسب برای هوایی‌سازی است، می‌گوید: بیشتر آن‌هایی که هوایی می‌سازند، از مصالح دست‌دوم استفاده می‌کنند، وگرنه خانه ساختن، آن هم هواییِ غیرمجاز، با قیمت‌های فعلی هیچ سود و عایدی ندارد و از قدیم گفته‌اند سری را که درد نمی‌کند، دستمال نمی‌بندند. می‌خواهید دوبله سود کنید، فقط مصالح دست‌دوم و درجه ۲ استفاده کنید. اگر خواستید، آشنا هم دارم که مصالح و آهن دست‌دوم را ارزان‌تر حساب می‌کند.
در خیابان امام‌هادی (ع) هم صاحب یکی از بنگاه‌ها دستمان را می‌گذارد توی دست یکی از هوایی‌ساز‌های محله و او هم بعد از ردیف کردن انواع‌واقسام پیشنهاد کاری و شراکت، فوت کوزه‌گری هوایی‌سازی را یادمان می‌دهد و می‌گوید: خریدار فقط می‌خواهد پولش بند یک ساختمان شود. کاری ندارد که آجر و آهنش، نو است یا دست‌دوم. عقلشان به چشمشان است؛ به ظاهر خانه که برسید و «زلم‌زیمبویش» را زیاد کنید، از خداخواسته روی هوا خانه را می‌برند.

مثلا نوساز
مهندس محمود ناصری، از فعالان بازار خانه و مسکن در مشهد، در این مورد به ما می‌گوید: تا قبل از آشفته شدن بازار مسکن، بعضی سازنده‌ها از این کار‌ها می‌کردند، ولی در یکی‌دو سال اخیر که قیمت خانه رشد چشمگیری یافت و همه به هر طریقی دنبال خانه‌دار شدن هستند، استفاده از مصالح ساختمانی بی کیفیت و دست‌دوم هم بیشتر از قبل شده است، طوری‌که گاهی اوقات از صفر تا صد یک خانه را با همین نوع مصالح می‌سازند و خریدار نمی‌داند چه بلایی دارند سرش می‌آورند. ساخت یک واحد مسکونی با مواد مناسب و درجه‌یک، متری ۵ تا ۸ میلیون تومان هزینه دارد و با مصالح درجه ۳ و دست‌دوم، این رقم به متری ۳ تا ۴ میلیون تومان می‌رسد. بعضی سازنده‌ها همین خانه را با دوبرابر این قیمت و به اسم خانه نو که در آن مصالح درجه‌یک استفاده شده است، به مردم می‌فروشند. یعنی خانه‌ای را که برای خودشان متری ۳ میلیون تومان تمام شده است، کمتر از ۶ میلیون تومان نمی‌فروشند.
ناصری ادامه می‌دهد: استفاده از مصالح ساختمانی دست‌دوم مثل آجر و آهن به استحکام بنا آسیب می‌زند و بسیار خطرناک است و به نوعی بازی با جان و مال مردم است. آجر و آهنی که یک بار در ساخت ساختمانی از آن استفاده شده است، نباید دوباره در یک ساختمان دیگر استفاده شود. آهن‌های دست‌دوم و مستعمل به‌اصطلاح «جوش‌خوره» ندارند و به‌سختی می‌شود آن‌ها را جوشکاری و کلاف کرد و استفاده از آن‌ها غیراستانداردترین کار ممکن است و آن خانه‌ای که با این آهن ساخته شود، به هیچ عنوان ایمن نیست و استحکام ندارد. خانه‌هایی که با این مدل مصالح ساخته می‌شوند، با کمترین تکان زمین خراب خواهند شد. البته این را هم بگویم که این اتفاق بیشتر در ساخت‌وساز‌های غیرمجاز می‌افتد؛ به‌ویژه در حاشیه شهر و مناطق کم‌برخوردار.

ممنوع نیست، ولی تخلف است
روسای اتحادیه‌های مصالح ساختمانی و آهن‌آلات تأکید می‌کنند که خرید و فروش آهن و آجر دست‌دوم نه ممنوع است و نه جرم. اصناف تحت نظارت آن‌ها هم وظیفه بررسی و تحقیق از خریدار را ندارند که این مصالح را برای چه کاری می‌خواهد، اما مسعود ایاز، رئیس اداره‌کل نظارت بر ساخت‌وساز و کمیسیون‌های ماده ۱۰۰ شهرداری مشهد، استفاده از مصالح دست‌دوم و غیراستاندارد را تخلف می‌داند و بیان می‌کند: استفاده از مصالح غیراستاندارد و دست‌دوم، طبق قانون خلاف است. اداره نظارت بر ساخت‌وساز مناطق هم به محض دریافت گزارش عدم استحکام بنا یا استفاده از این نوع مصالح ازسوی مهندس ناظر، ملک را تا زمان برطرف کردن مشکل، پلمب خواهد کرد و از ادامه کار جلوگیری خواهد شد. درباره خانه‌هایی هم که بی‌مجوز ساخته می‌شوند یا به‌اصطلاح هوایی هستند، فرقی نمی‌کند که با مصالح درجه‌یک یا دست‌دوم ساخته شده باشد؛ همین که گزارش تخلف دریافت کنیم، به کمیسیون ماده ۱۰۰ ارجاع می‌دهیم که معمولا حکم تخریب صادر می‌شود. ایاز می‌گوید: طبق قانون و درصورت رفع نشدن مشکل، شهرداری می‌تواند حکم تخریب بگیرد. او ادامه می‌دهد: معمولا مشکل این ساختمان‌ها، اگر پروانه ساخت داشته باشند، حل می‌شود و کار به تخریب نمی‌کشد و تابه‌حال چنین گزارشی در مشهد نداشته‌ایم.