شیعه کیست؟ این پرسش اصحاب پیامبر خدا (ص) و امامان (ع) و مسلمانانی بوده است که به حقانیت شیعه و لزوم شیعه بودن باور داشتهاند. اهلبیت (ع) به این سؤال مردم پاسخ دادهاند. این گفتوگوها و پرسش و پاسخ میتواند رفتار و گفتار شیعه اهلبیت (ع) را نشان دهد.
در گفتوگویی با سیدالشهدا (ع)، وجه اخلاقی شیعه بیان شده است. مردی به امامحسین (ع) گفت: «یابنرسولا... انا من شیعتکم:ای فرزند پیامبر خدا من از شیعیان شما هستم». امامحسین (ع) فرمودند: «اتّقِ ا... وَ تدُّعین شیئاً یقول ا... لک کذبتَ و فجرت فی دعواک ان شیعتنا من سَلِمَت قلوبهم من کلّ غِش و غِل و دَغلِ و لَکِن قُل اَنَا مِنَ مَوالِیکُم وَمُحبِّیکُم تقوا داشته باش!
چیزی را ادعا نکن که خدا بگوید دروغ گفتی و در ادعایت، گمراهی به خرج دادی. شیعیان ما کسانیاند که دلهایشان از هرگونه غش و ناخالصی و غل و کینه و دغل و ناسره و بیصداقتی، سالم است ولکن بگو من از علاقهمندان و دوستداران شما هستم». (التفسیرالمنسوب الی الامامالحسنالعسکری (ع)، ص ۳۰۹).
امامحسین (ع) در این حدیث، صفات اخلاقی شیعه را آموزش دادهاند. این حدیث، یک سند و منبع شیعهشناسی است. مسئولیتهای شیعه بودن دو بخش است؛ نبایدها و بایدهای اخلاقی هر دو را شامل میشود. صفات وجودی و سلبی برای شیعه وجود دارد. براساس این حدیث، شیعه باید دارای قلب سلیم باشد. اما سلامت قلبی از چه چیزهایی؟ امامحسین (ع) سلامت قلب از سه چیز را شرط شیعه بودن دانستهاند. ادعای شیعه بودن هر مسلمان، تنها با پاکی و پیراستگی از این سه صفتِ زشت، درست و مطابق با واقع خواهد بود.
شیعه حقیقی از «غش» بهدور است. غش با کسر غین، فریب و نیرنگ و گفتار و رفتار ناخالص و سوءاستفاده از اعتماد مردم و حقهبازی در مقابل نُصح به ضم نون و خالص بودن است. غش یعنی خلاف واقعنمایی و خلاف آنچه هست، نمایش دادن. غش، مشورت غرضورزانه و ظاهر کردن آن چیزی است که خلاف دل است. غش ناراستی کردن است. غش در ابعاد مختلف و در کارهای گوناگون امکانپذیر است. فریبکاری در معامله و خریدوفروش و تغییر دادن چیزی برای گمراه ساختن خریدار، یک بخش از غش به مفهوم عام است.
قلب شیعه امامحسین (ع)، از غِل به کسر غین نیز پاک است. غل بهمعنای دشمنی و بددلی و عداوت و کینه و خیانت و حسد و حیلهگری و خشم درونی و غرضورزی است. مسلمان شیعه، کینهورز نیست و دل پرکینه ندارد و کینه از دیگران به دل نمیگیرد. صاف و صادق است و اهل خیانت نیست.
دَغَل با فتح دال و غین نیز در رفتار و گفتار شیعه واقعی اهلبیت (ع) مشاهده نمیشود. دغل، سیم و زر ناسره و تقلب و حیلهگری و مکر و تزویر و بدعملی و ناراستی است. دغلباز کسی است که در رفتار و گفتار خود، دوگانه و غیرصادق است و درستکار نیست. به او جَلَب با فتح جیم و لام نیز میگویند.
بر طبق این بیان سیدالشهدا (ع)، تنها اعتقاد به امامت و ولایت و عصمت اهلبیت (ع) و واجبالاطاعه بودن آنان و اعتقاد به نصب و برگزیدگی الهی آنان برای شیعه بودن، کافی نیست. شیعه مسئولیتهای بزرگ اخلاقی دارد. شیعه بودن فراتر از عقاید، نیازمند اخلاق مطلوب است. شیعه در هرجا هست، از نظر رفتار و گفتار، پاک از غش و غل و دغل است. محبت و مودت اهلبیت (ع)، ضرورت دارد و شرط مسلمانی است. همین محبت و مودت اهلبیت (ع)، بسیار سازنده است؛ اینکه انسان از موالیان و محبان امامان (ع) باشد، امتیاز بزرگی است، اما اهلبیت (ع) برای شیعه بودن، ویژگیهای درونی و بیرونی نیز ذکر کردهاند.
باید از زشتیهایی که در این حدیث یاد شده است، پاک و پیراسته شد. قلب سلیم و سلامت رفتار و گفتار از غش و غل و دغل لازم است. امامحسین (ع) با علم الهی از وضعیت پرسشگر باخبر بودهاند، بنابراین به او هشدار دادهاند که ادعای تشیع باید همراه با پاکی از غش و غل و دغل باشد.