«عذاب» و «حسرت»

تناقض سخن و عمل در عدالت چه پیامدی دارد؟ عذاب وصف عدالت در قول و اتیان جور در عمل چیست؟ پیامبر و امامان علیهم‌السلام همواره از اسوه‌های بزرگ و بی‌نظیر عدالت‌طلبی در سخن و عمل‌اند. قول و فعل آنان بر اساس عدالت بوده و منطق و سیره آنان میزان و معیار و راهنمای عدالت‌گرایی تا ابد است. اهل‌بیت (ع) تعارض قول و فعل در عدالت را به شدت نکوهش کرده‌اند. امام محمدباقر علیه‌السلام در معرفی شدیدترین افراد در عذاب الهی فرموده‌اند: «إِنَّ مِنْ أَشَدِّ اَلنَّاسِ عَذَاباً یَومَ اَلْقِیَامَةِ مَنْ وَصَفَ عَدلاً وَ أتی جوراً» (نزهة الناظر و تنبیه الخاطر حلوانی قرن پنجم، ص ۹۶ * أعلام الدین فی صفات المؤمنین دیلمی، صص ۱۲۷ و ۳۰۱ * بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۸۸ * عوالم العلوم و المعارف بحرانی، ج ۱۹، ص ۲۰۲)؛ شدیدترین و سخت‌ترین مردم در عذاب روز قیامت کسی است که عدالت را وصف کند و از عدل سخن بگوید و ظلم و جور و ستم کند. امام پنجم در این حدیث همه پیروان خویش را به عدالت عملی الزام نموده‌اند. «عدل» خوب و زیبا و پسندیده و واجب و ارزش بزرگ در نظام اخلاقی اسلام است و «ظلم و جور» زشت و بد و ناپسندیده و حرام است. عدل و جور ضد هم و در مقابل هم قرار دارند. عدل به معنای راستی و درستی و داد ورزیدن و استواری و مساوات و برابری و حق و خیر و رعایت حقوق انسان‌هاست. عدل به‌حکم عقل و شرع و فطرت، نیکو و صواب و دارای اجر الهی و ستایش مردمی است. همه عدل را می‌پسندند و از آن سخن می‌گویند و در سخن طرف‌داری از عدالت می‌کنند. بی‌تردید عدل و شعار عدالت اجتماعی خوب است، ولی کافی نیست. در زمانی عدالت‌طلبی قولی، ارزش الهی و ستایش انسانی را به همراه دارد که در «عمل» تحقق یابد. البته رعایت عدالت در منطق و سخنان نیز دارای ارزش است، ولی ریشه آن در ارزشمندی فعل عادلانه کلامی است. به بیان باقرالعلوم علیه‌السلام آنچه بسیار مهم و مطلوب است، رعایت عدالت در «عمل» و برقراری عدالت در «رفتار» و پایبندی عملی به عدالت است. چون «عدالت عملی» سازنده و سودمند و مؤثر است.

... خطر تعارض و تقابل شعار عدالت با عمل
شدیدترین و سخت‌ترین عذاب‌ها در روز قیامت به اهل شعار عدالت و عمل بر ضد آن اختصاص دارد؛ بنابراین بدترین افراد کسانی هستند که در زبان ادعای عدالت دارند و وعده عدالت می‌دهند، اما در عمل ستم می‌کنند و شعار عدالت‌خواهی آنان تنها برای فریب‌کاری و گمراهی مردم است.
امام باقر علیه‌السلام در نشان دادن بدترین آدمیان فرمودند: «مَنْ وَصَفَ عَدلاً وَ أتی جوراً»؛ کسی که نسخه عدالت می‌نویسد و در شرح عدالت و اهمیت آن سخنرانی می‌کند و معنای عدالت را برای مردم می‌شکافد، اما خود نه‌تن‌ها به عدالت عمل نمی‌کند، بلکه ظلم و جور می‌کند و پایان شعار‌های عدالتش ستمگری و ظلم آشکار به انسان‌هاست. این خوش‌سخنان و بدعملان در حوزه عدالت، سخت‌ترین و بدترین عذاب الهی را در روز قیامت خواهند داشت. در نقل برخی نسخه‌ها در متن این حدیث به جای «عذاباً» واژه «حسرةً» وجود دارد. امام باقر علیه‌السلام فرموده‌اند: «إِنَّ مِنْ أَشَدِّ اَلنَّاسِ یَومَ اَلْقِیَامَةِ حسرةً مَنْ وَصَفَ عَدلاً وَ أتی جوراً»؛ (بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۸۸)؛ شدیدترین و سخت‌ترین آدمیان روز قیامت در افسوس و حسرت، کسی است که عدل را وصف می‌کند و جور و ظلم می‌کند.

«حسرت» به‌معنای افسوس خوردن و دریغ خوردن و درماندگی و رنجوری است. «اشد»، صیغه تفضیل است و‌ترین و انحصار را می‌رساند. درمانده‌ترین و افسوس‌خورنده‌ترین و حسرت‌مندترین و رنجورترین انسان‌ها در روز قیامت عادلان در شعار و ظالمان در عمل‌اند.